Morgunblaðið - 23.08.1998, Qupperneq 6

6 SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 1998
ERLENT
f
MORGUNBLAÐIÐ
Hag'kvæmni
í stað
háleitra
hug’sjóna
BAKSVIÐ
Gerhard Schröder kanslaraefni þýskra
jafnaðarmanna telur hugsjónir Evrópu-
sambandsins (ESB) reistar á ótraustum
grunni. Rósa Erlingsdóttir fréttaritari í
Berlín kynnti sér áherslur stóru flokkanna
í evrópumálum skömmu fyrir sambands-
þingskosningarnar.
KOHL kanslari hefur beitt sér fyrir stækkun ESB til austurs.
Reuters
GERHARD Schröder, leiðtogi SPD, hefur stundum
verið nefndur hinn „þýski Tony Blair“.
EVRÓPSKA Efnahags- og
Myntbandalagið (EMU)
og útþensla Evrópusam-
bandsins til austurs eru
um þessar mundir þau pólitísku
málefni er hæst bera í evrópumál-
um. í vor ákvað Evrópunefndin að
alls 11 lönd væru í stakk búin til
þess að taka þátt í EMU. Með
stofnun þess reynir Evrópusam-
bandið að bjóða hinni hröðu heims-
væðingu birginn. Evróið, sameigin-
legur gjaldmiðill aðildaríkjanna, á
að styrkja samkeppnisstöðu álfunn-
ar við Bandaríkin og Japan og auka
þannig áhrif ESB á alheimsmörkuð-
um. Á sama tíma byrjuðu samn-
ingaviðræður við fimm lönd Austur-
Evrópu (auk Kýpur) um inntöku
þeirra í ESB.
Fyrir þessum sögulegu aðgerðum
hafa Þjóðverjar, í stjórnartíð
Helmuts Kohl og flokks hans
Kristilegra demókrata CDU, haft
forystu. Á ný reynist Kohl vera
kanslari sameiningar, í þetta sinn
þeirrar evrópsku. Vissra mótsagna
gætir í stefnu Þýskalands gagnvart
ESB og stjórnvöldum hefur reynst
erfitt að vinna stuðning almennings
við hraða þróun evrópumála. Stór
hluti þýsku þjóðarinnar er andvígur
auknum umsvifum Evrópusam-
bandsins. En vinsældir ESB hafa
dvínað í kjölfar sameiningar lands-
ins og vegna hræðslu við áhrif evr-
ósins á þýskt efnahagslíf. Eins er
líkt og grafið sé í þjóðarsálina að
Þjóðverjar borgi of mikið til ESB.
Pólitískir gagnrýnendur kanslar-
ans segja þróunina í evrópumálum of
hraða. Uppgangur eftir efnahags-
lega kreppu í Vestur-Evrópu sé of
skammt kominn til að fjármagna
megi nauðsynlegar umbætur í þeim
löndum Austur-Evrópu er nú knýja
á dyr sambandsins. Eins sé ESB
ekki í stakk búið til að taka við fleiri
fátækum landbúnaðarlöndum svo
lengi sem óskilvirkt og kostnaða-
samt styrlqakerfi þess breytist ekki.
Helmut Kohl ötull
talsmaður ESB
Helmut Kohl hefur á 16 ára
stjómartíð sinni verið ötull talsmað-
ur sameiningar Evrópu sem byggir
á hugmyndafræði íyrirmyndar hans
Konrads Adenauer. En við stofnun
gamla Evrópubandalagsins var
stefna samstarfsins íyrst og fremst
friðarsamvinna í stríðshrjáðri Evr-
ópu. Áherslur Þýskalands í Evrópu-
samstarfinu hafa æ síðan verið póli-
tísks eðlis. Steftiufesta Helmuts
Kohls gagnvart aðild ríkja Austur-
Evrópu í ESB pólitísk ákvörðun.
Sameining gömlu Evrópu er því
táknræn en um leið á hún að leiða til
stöðugleika og styrkja þróun mark-
aðshagkerfis í þeim ungu lýðræðis-
ríkjum er nú eiga í samningaviðræð-
um við framkvæmdastjómina. Á
þann hátt geta ráðamenn túlkað inn-
töku þessara ríkja út frá friðarsjón-
armiðum sem íyrirbyggjandi aðgerð.
Stefna Bonn í evrópumálum hef-
ur síðastliðin 16 ár verið stefna
kanslarans. Kohl ætlar sér að ná
þremur markmiðum samtírnis, sem
ekki geta farið saman. Hann vill að
ríki Austur-Evrópu hljóti sem íyrst
inntöku í ESB. Vegna þrýstings
heima fyrir beitir hann sér hins
vegar fyrir því að draga úrbætur á
landbúnaðar- og uppbyggingarsjóði
Evrópu á langinn. Og á sama tíma
gefur hann loks kosningarloforð um
að lækka beinar nettógreiðslur
Þýskalands til sambandsins.
Kohl hefur af miklum eldmóði
beitt sér fyrir inngöngu Póllands,
Tékklands og Ungverjalands í ESB.
Ástæða þess er ekki aðeins táknræn
því útflutningur Þýskalands til
þessara landa er mikill og eins vill
hann tryggja - þýskum fjárfestum
aðild að efnahagslegum uppgangi
Austur-Evrópu.
Eins hafa Frakkland og Þýska-
land þrýst á fátækari lönd ESB að
uppfylla skilyrði EMU. Með tilliti til
vanda stóru ríkjanna í efnahagsmál-
um heima fyrir og erfiðleika þeirra
að uppfylla fyrmefnd skilyrði fór
forsjárhyggja þeirra fyrir brjóstið á
mörgum. Nú þegar hagsmunamál
þýskra stjómvalda hafa hlotið af-
greiðslu vilja þeir minnka beinar
greiðslur sínar til ESB. Þetta vekur
allra helst óánægju suðurevrópskra
aðildarríkja sambandsins þar sem
þau munu keppa við austurevrópsku
löndin um úthlutun styrkja úr land-
búnaðar-og uppbyggingarsjóði ESB.
Útgjöld landbúnaðar- og upp-
byggingarsjóðsins, sem skiptist í
sjö minni sjóði, nema um 2/3 af fjár-
lögum Evrópusambandsins. Löndin
fimm, sem nú eiga í samningavið-
ræðum, myndu hreinlega sprengja
ramma fjárlaganna ef þær umbæt-
ur sem samþykktar voru í Ma-
astricht II samningnum ná ekki
fram að ganga. Framkvæmdaráætl-
un þessi (Agenda 2000) á m.a. að
undirbúa ESB fyrir það að taka við
fátækum löndum Austur-Evrópu og
kveður á um að umbótunum skuli
lokið í marslok 1999.
Evróið er „veiklulegur
fyrirburi"
Burtséð frá úrslitum sambands-
þingskosninganna í haust er nú leit-
að eftir arftaka Helmuts Kohls.
Gerhard Schröder kanslaraefni
jafnaðarmanna hefur löngum verið
nefndur efasemdarmaður í evrópu-
málum. í stjórnarstöðvunum í
Brussel er hann óskrifað blað og
ekki er laust við að ótti ríki vegna
hugsanlegra stjómarskipta í
stærsta landi Evrópusambandsins,
sem frá byrjun hefur verið hliðholl-
ast útþenslu stjómarsamstarfsins.
Schröder hefur margsinnis
gangrýnt efnahagsstefnu ESB og
líkt evróinu við „veiklulegan fyrir-
bura“. í kosningabaráttunni falla
slagorð sem þessi í góðan jarðveg
þar sem Þjóðverjar óttast að missa
sterkan gjaldmiðil sinn. Nú þegar
nær dregur kosningum vendir
hann hins vegar kvæði sínu í kross
og sýnir evrópumálum mikinn
áhuga, rétt eins og frammámenn
þýskra jafnaðarmanna hafi kennt
honum þá lexíu að ekki sé hægt að
stjórna Þýskalandi í andstöðu við
Evrópu. Á sama tíma og hann
reynir að skerpa skilin gagnvart
Kristilegum demókrötum segist
hann vilja beita sér fyrir stöðug-
leika í stefnu landsins í evrópumál-
um.
Samræming efnaliagsmála
Slagorð CDU; friður, frelsi og
bræðralag heyra að hans mati for-
tíðinni til og eru yfirborðsleg því fá-
ránlegt sé að óttast stríð á milli að-
ildarríkja ESB. Sem kanslari
Þýskalands muni hann fyrst og
fremst standa vörð um hagsmuni
landsins í efnahagsmálum. Þýska-
land verði að segja skilið við söguna
til að öðlast meira sjálfsöryggi í al-
þjóðamálum. Tímabært sé að setja
nýjar áherslur til að mæta niður-
sveiflu í efnahagsmálum og hinu
mikla atvinnuleysi í einstökum að-
ildaríkjum sambandsins. Með öðr-
um orðum vill hann minnka greiðsl-
ur Þjóðverja til ESB.
Hugmyndir þýskra jafnaðar-
manna um sameinginlegt átak ríkis,
vinnuveitenda og launþega til at-
vinnusköpunar vill Schröder yfir-
færa á Evrópu. Tryggja þarf jafn-
vægi á milli efnahags- og stjóm-
mála með því að veita þeim síðar-
nefndu meira vægi. Á sama hátt sé
algjört forgangsverkefni að aðildar-
ríkin lögfesti samþykktir í tengslum
við hinn pólitíska ramma Evrópu
sem hugsaður var sem fyrirrennari
EMU. Stefna þýskra jafnaðar-
manna er, að franskri fyrirmynd, að
tryggja nánari samráð við mótun
efnahagsmála aðildarríkjanna, sam-
þættingu styrkja í formi félags- og
atvinnubóta og á sama hátt sam-
ræmingu skattakerfa.
Að mati Schröder er EMU og
evróið jákvætt pólitískt tæki til að
hafa áhrif á alþjóðavæðinguna. En
umbætur á efnahagskei’fi ESB
verði að eiga sér stað samhliða.
Evrópupólitíkin verði nú að einbeita
sér að efnahags- og fjármálum eigi
evróið að ná tilskildum árangri.
„Evrópa er líka heimkynni“
Á sama tíma reynir Schröder að
vinna hug almennings með kosn-
ingaslagorðinu „Evrópa er ekki
bara markaður, heldur heimkynni".
Er hinn raunsæi (Pragmatiker)
Schröder þá í raun hugsjónamaður
líkt og Helmut Kohl? Að mati kansl-
araefnisins ætti að fá samþykki al-
mennings fyrir stærri ákvörðunum
ESB sem takmarka fullveldi þjóð-
ríkjanna. í því tilliti vísar hann til
Tony Blairs forsætisráðherra Bret-
lands sem nú undirbýr almenning
íyrir þjóðaratkvæðagreiðslu um að-
ild landsins að EMU.
Ákvarðanir sem lúta að útþenslu
Evrópusambandsins til austurs
voru teknar þvert á samþykktir um
evróið og í hvorugu málinu var leit-
að álits almennings. Þýskaland er
til að mynda ekki í stakk búið til að
taka á móti ódýru vinnuafli úr
austri meðan erfiðleika gætir í at-
vinnumálum heima fyrir. Auk þess
að ætla ESB aukið vægi í alþjóða-
stjómmálum vill Schröder styrkja
sameiginlega löggæslu í Evrópu.
Hann telur það þó vera brýnasta
verkefni ESB að vinna aftur stuðn-
ing almennings.
Hugmyndir um evrópskt ríki
ótímabærar
Ljóst er að ef öll þessi háleitu
markmið verða að veruleika ínnan
skamms mun ESB líkjast sam-
bandsríki Norður-Ameríku án þess
þó að lýðræðislegar skyldur og rétt-
indi almennings séu skráð í sameig-
inlega stjómarskrá. Höfuðstöðvarn-
ar í Brussel líkjast stjórnsýslurisa
einfalds tollabandalags en mikil
völd þess em í engu samræmi við
nafngiftina. Þykir mörgum nóg um
ólýðræðislega stjórnarhætti sem
meðal annars koma í Ijós í ákveðinni
forræðishyggju ráðamanna and-
spænis almenningi. Leiðtogar stóru
þýsku flokkanna telja hugmyndina
um evrópskt ríki eða sambandslýð-
veldi jafnt ótímabæra sem óraun-
hæfa. Schröder telur að veita þurfi
Evrópuþinginu meira vægi til að all-
ar stærri ákvarðanir séu ekki tekn-
ar af ráðherraráðinu sem ekki er
kosið beinni kosningu. Þó að gagn-
rýni kanslaraefnisins eigi við rök að
styðjast virðist sem hún sé sniðin að
sjónarmiðum kjósenda sem eru
flestir langþreyttir á ólýðræðisleg-
um og óskilvirkum stjórnarháttum
ESB sem þeir hafa lítil sem engin
áhrif á.
Prófraun jafnaðarmanna
í evrópumálum
Fyrsta prófraun Gerhard
Schröder í evrópumálum, verði
hann kanslari Þýskalands, er að
taka við forsæti í ráðherraráði Evr-
ópusambandsins aðeins þremur
mánuðum eftir sambandsþings-
kosningar.
Það verður því hlutskipti Þjóð-
verja að fylgja eftir framkvæmdará-
ætlun Maastricht II samningsins
um umbætur á landbúnaðar- og
uppbyggingarsjóði ESB. Eins og
fyrr sagði er almenningur í Þýska-
landi óánægður með háar
nettógreiðslur landsins til ESB. En
í raun kemur annað hvert þýskt
mark aftur í ríkiskassann í formi
styrkja til landbúnaðarins. Auk
þess greiðir þýski ríkissjóðurinn
hæstu styrki til atvinnu- og land-
búnaðarmála er um getur í Evrópu
og hefur margsinnis brotið sam-
keppnislög innri markaðarins um
frjálsa samkeppni með því að
bjarga stórfyrirtækjum frá gjald-
þroti í kjölfar sameiningar landsins.
Gagnrýni Þjóðverja eru því oft úr
lausu lofti gripin. Eina leiðin til að
draga úr greiðslum Þjóðverja til
ESB er að borga svokallaðar tekju-
uppbætur sem hingað til hafa verið
greiddar af landbúnaðar- og upp-
byggingarsjóði úr eigin ríkissjóði.
Með þeim hætti væri hægt að spara
um sex milljarða marka árlega. Þar
sem aðrar reglur gilda um úthlutun
á styrkjum gæti þessi tilfærsla á
fjármagni þýtt mikil mótmæli land-
búnaðargeirans og því heynst ekk-
ert enn um áform Schröders í þeirn
efnum.
.
i
l
[
I
[
I
I
l
I
r
i
I
i
t
I
!
I
I
I-
t
I
I
l
t
I