Morgunblaðið - 24.06.1999, Síða 36

36 FIMMTUDAGUR 24. JÚNÍ 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Málskrúð
Sivjar
„Tilfinning... myndi í fyrstu ráda ... en þá
yrði að bregðast við með rökum. “
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráðherra
VIÐHORF
Eftir Kristján
G. Arngrims-
son
Siv Friðleifsdóttir um-
hverfisráðherra virð-
ist vera þeirrar skoð-
unar að gera beri
greinarmun á tilfinn-
ingum annars vegar og rökum
og upplýsingum hins vegar.
Þessa sér að minnsta kosti
tvisvar stað í viðtali við hana í
Morgunblaðinu á sunnudaginn.
Ennfremur virðist hún líta
svo á, að verðmætamat byggist
á rökum og upplýsingum og
ekki á tilfinningum. En spurn-
ingin er sú, hvort þetta sé ekki
málskrúð eða misskilningur hjá
ráðherranum. Þetta skiptir
máli, vegna þess að verðmæta-
mat er lykilatriði þegar kemur
að málum á borð við umhverfis-
vernd.
Það sem meira er, Siv virðist
byggja á þessari skoðun sinni
viðhorf sín til
virkjanafram-
kvæmda á há-
lendi Islands,
og skákar í því
skjóli að rök
og upplýsingar hnígi í virkjun-
arátt.
Af þessu leiðir, að sá vondi
grunur vaknar, að kannski sé
viðhorf umhverfisráðherra Is-
lands til virkjanaframkvæmda á
hálendinu byggt á grundvall-
armisskilningi.
Það er algengt, en líka heldur
ódýrt bellubragð hjá mál-
skrúðsmönnum að segja and-
mælanda sinn á valdi tilfinning-
anna en að þeir sjálfir byggi
mál sitt á rökum og jafnvel
staðreyndum (helst tölulegum -
það er svo flott) til að kveða
þannig andmælandann í mein-
tan kút.
í viðtali við Morgunblaðið
sunnudaginn 20. júní segir Siv
meðal annai-s: „Auðvitað erum
við öll manneskjur með tilfinn-
ingar en það er ekki hægt að
taka ákvarðanir í umhverfis-
málum á tilfinninganótunum
einum heldur verður að kanna
allar upplýsingar og rök.“
Nokkru seinna í sama viðtali
er munurinn orðinn skarpari:
„Tilfinning neytandans myndi í
fyrstu ráða, eins og við sáum í
sambandi við ormafárið í
Þýskalandi á sínum tíma, en þá
yrði að bregðast við með rök-
um.“
Þetta hljómar allt meinleysis-
lega, jafnvel tómlega. En ef
nánar er að gáð fela þessar
setningar í sér greinarmun á
tilfinningum og rökum, og í
seinni setningunni er þessu
tvennu beinlínis stillt upp sem
andstæðum sem útiloka hvor
aðra.
Það þurfi að beita rökum
(vísindalegum, nánar tiltekið)
gegn tilfinningu neytandans.
Og þá verða rökin „óumdeilan-
lega“ ofan á, gerir ráðherrann
ráð fyrir, án þess reyndar að
segja það beint.
I fyrri setningunni virðist
ráðherrann svo vera að vara við
tilfinningum yfirleitt, og þeirri
hættu sem það geti skapað að
við skulum vera manneskjur
með svoleiðis. Hún virðist þó
ákveðin í að láta tilfinningar
ekki hlaupa með þjóðarhag í
gönur.
Engu að síður gerir Siv sér
grein fyrir því, að ákvörðun í
máli getur orðið á endanum
ráðherrans að taka, og þá er
það „verðmætamat viðkomandi
ráðherra og ríkisstjórnar sem
ræður“, segir hún. Hér eru það
ekki lengur „upplýsingar og
rök“ sem eru grundvöllur
ákvörðunar, heldur verðmæta-
mat.
Eða er þetta eitt og hið sama,
að mati Sivjar? Ber að skilja
hana svo, að hún telji að verð-
mætamat sé byggt á rökum og
upplýsingum en ekki tilfinning-
um?
í ljósi þess greinarmunar
sem hún gerir á rökum og upp-
lýsingum annars vegar og til-
finningum hins vegar hlýtur
maður að ætla að þessi sé skiln-
ingur hennar á verðmætamati.
Það má vera að svo sé, en þetta
er verulega óljóst hjá ráðherr-
anum.
Kristján Kristjánsson heim-
spekingur vék að þessum
meinta greinarmun í Morgun-
blaðinu fyrir hálfu ári, og sagði
þá að það væri undarlegt „þeg-
ar hinn gamli og úrelti greinar-
munur á rökum og tilfinning-
um blandast inn í virkjana-
þvargið“. Hvað átti Kristján
við með þessari fullyrðingu um
úreldingu þessa meinta grein-
armunar, sem umhverfisráð-
herra virðist telja grundvallar-
atriði?
Kristján hélt áfram: „Flestir
sálfræðingar og heimspekingar
sem ritað hafa um mannlegar
tilfinningar síðasta aldarfjórð-
unginn hafa verið sammála um
að geðsmunirnir séu þrungnir
af vitsmunum og tilfínningarök
rök alveg í sama skilningi og
önnur.“ (Morgunblaðið, 8. janú-
ar 1999 - aðsent efni.)
Siv er reyndar alls ekki ein
um að draga fram þennan
meinta greinarmun þegar verja
þarf hugmyndir um virkjana-
framkvæmdir á hálendinu.
Ráðamenn hjá Landsvirkjun
hafa líka haldið því fram að rök
og skynsemi skuli ráða ferðinni
en ekki tilfinningar.
Allt er þetta dregið fram í
þeim tilgangi að láta andstæð-
inga virkjanaframkvæmda líta
út fyrir að vera á valdi tilfinn-
inga og þar með bæði órökvísa
og óskynsama. En raunin er sú,
að það er ekkert óskynsamlegt
við það að tala um tilfinningar,
heldur þvert á móti.
Það veit Siv, og ýjaði að því
þegar hún nefndi mikilvægi
verðmætamats. Því að verð-
mætamat er óhugsandi án til-
finninga. Það er gaman að ráð-
herrann skyldi víkja að þessu,
þótt stuttlega væri.
En hin óljósu svör Sivjar og
hinn úrelti greinarmunur sem
hún leggur áherslu á verða
bara að málskrúðsryki sem
blindar mann. Ekki er að vita
hvort Siv gerir þetta af ráðnum
hug - til dæmis til að víkja sér
undan gagnrýni - eða bara af
misskilningi. Hvort heldur sem
er, þá er vont að umhverfisráð-
herra hverfi í málskrúð.
En ef til vill er Siv að þessu
leyti eins og stjómmálamenn
eru yfirleitt, og maður ætti
kannski bara að yppta öxlum -
þeir ráða hvort eð er.
EGILL
STEFÁNSSON
+ Egill Stefánsson
fæddist á Syðri-
Bakka í Kelduhverfi'
13. desember 1923.
Hann lést á sjúkra-
húsi Húsavíkur 8.
júní síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
hjónin Stefán Jóns-
son frá Sultum, f.
30.6. 1887, d. 2.12.
1958, og Guðbjörg
Jónsdóttir frá Klifs-
haga, f. 1.9. 1888, d.
18.7. 1956. Þau
bjuggu á Syðri-
Bakka frá árinu
1913-1958. Þar ólst Egill upp
ásamt systkinum sínum sem
voru: Jón Höskuklur, f. 1915,
Þóroddur, f. 1916, Rögnvaldur, f.
1918, Rósa Kristín, f. 1921, Guð-
rún, f. 1926, og Guðlaug, f. 1929.
Egill Stefánsson ólst upp á fjöl-
mennu heimili við hefðbundin bú-
störf. Hann stundaði þó ýmsa
vinnu framan af ævi samhliða bú-
skapnum, svo sem vörubifreiða-
akstur. Egill, Ingibjörg, Þóroddur
bróðir Egils og Kristín kona hans
bjuggu félagsbúi á Syðri-Bakka
ásamt fjölskyldum sínum til ársins
1982, að Þóroddur fluttist burt af
jörðinni og Egill og Ingibjörg tóku
við. Allar byggingar reistu þeir
bræður sjálfir og var snyrti-
mennska öll til fyrirmyndar.
Gestagangur hefur verið mikill á
Syðri-Bakka og hafa húsráðendur
ætíð verið samtaka í að hafa gest-
risni í fyriiTÚmi.
Egill lék á harmoniku og spilaði
fyrir dansi á sínum yngri árum.
Hann safnaði hljóðsnældum og
myndböndum með harmon-
ikumúsik og átti orðið mikið safn af
því, sem hann hafði gaman af að
láta aðra njóta með sér. Við söfnun
þessa hafði hann ýmis ráð, var í
harmonikuklúbbum bæði í Noregi
og í Svíþjóð og fékk senda þaðan
bæklinga sem hann pantaði eftir.
Jörðin Syðri-Bakki er nokkuð úr
alfaraleið. Þar ólst Egill upp og átti
heima allt sitt líf. En þótt Syðri-
Bakki sé nokkuð afskekkt er þar
mjög sumarfallegt og fógur fjalla-
sýn. Þar var Egill að vissu leyti
kóngur í ríki sínu, sem naut þess að
þeysa um sléttar grundir á góð-
hestum sínum og þess frelsis sem
bóndastarfið býður upp á. Hann
var næmur hestamaður og átti
alltaf góða hesta. Egill hafði yndi
af því að fara um afréttina á
haustin og smala, var þá ætíð vel
ríðandi og með góða hunda. Hann
var góður bóndi og hugsaði vel um
allar skepnur.
Egill var hlédrægur maður og
tranaði sér ekki fram en hann las
mikið og var fróður. Honum hent-
aði stundum betur að tjá sig bréf-
Eftirlifandi sam-
býliskona Egils er
Ingibjörg Jóhann-
esdóttir frá Fram-
nesi, f. 19. júní
1935. Börn þeirra
eru: 1) Eyrún, f.
15.8. 1966, sambýl-
ismaður hennar er
Bernharð Gríms-
son, f. 13.3. 1969,
og eiga þau tvö
börn, Evu Bryndísi,
f. 29.10. 1990, og
Heimi, f. 26.8.
1993. 2) Jóhannes
Haukur, f. 19.3.
1968, d. 14.3. 1973. 3) Egill, f.
6.4. 1971, sambýliskona hans
er Erla Björk Helgadóttir, f.
3.4. 1976.
Egill var jarðsunginn frá
Garðskirkju 19. júní.
lega en í samræðum því hann var
góður stílisti og átti auðvelt með að
setja hugsanir sínar á blað. Bréf
hans til kunningja voru skemmti-
lega skrifuð og oft krydduð með
vísum sem áttu við innihaldið, því
þótt hann setti ekki saman stökur
sjálfur þá safnaði hann kveðskap
og naut þess að fara með góðar vís-
ur við ýmis tækifæri. Egill bar ekki
tilfinningar sínar á torg. Seinni ár-
in átti hann við illvígan sjúkdóm að
etja. Því tók hann af æðruleysi og
stillingu.
Að leiðarlokum er mér efst í
huga þakklæti fyrir margar
skemmtilegar samverustundir,
bæði heima á Syðri-Bakka og í
keldhverfsku heiðunum.
Lilla frænka, við hjónin vottum
þér, fjölskyldu þinni og öðrum að-
standendum okkar dýpstu samúð.
Sigurgeir ísaksson.
Kelduhverfið hefur ekki farið
varhluta af þeirri þróun, fremur en
aðrar sveitir, sem orðið hefur í
fækkun fólks. Nú þegar síðasti
bóndinn í Sandi er horfinn úr þess-
um heimi kemur ýmislegt upp í
hugann. Sandbæimir, sex að tölu,
eins og þeir eru kallaðir, voru
heimur út af fyrir sig. Milli Ama-
ness, þar sem ég er fæddur og upp-
alinn, og Syðri-Bakka vom alltaf
mikil og góð samskipti. A mínum
uppvaxtarámm var þar búið á
hverjum bæ og á flestum þeima
vom margir í heimili. Jökulsáin
með sinn kynngikraft átti það til að
ógna íbúum þessa samfélags og
einangra þá alveg. I þá daga var
tæknin ekki komin á það stig að
geta hamlað á móti yfirgangi
Jöklu. Kom þá fyrir að aðeins væri
fært á bát til annarra hluta sveitar-
innar. Þetta og það að enginn vai-
síminn skapaði nánari tengsl milli
fólksins og enginn kvartaði. Þá var
INGVELDUR
EINARSDÓTTIR
+ Ingveldur Einarsdóttir
fæddist í Reykjavík hinn 21.
september 1902. Hún lést á Elli-
og hjúkrunarheimilinu Grund 4.
júní síðastliðinn og fór útför
hennar fram frá Fríkirkjunni í
Reykjavík 14. júní.
Nú er Inga frænka dáin. Hún
var mikilvægur hlekkur í lífi fjöl-
skyldunnar. Reglulega var farið í
heimsókn að Rauðarárstíg 30 alveg
frá því að maður man eftir sér. Það
þótti jafn sjálfsagt að kíkja þangað
og til ömmu og afa á Hringbraut-
inni. Inga, Bogga og Steini tóku
ætíð höfðinglega á móti gestum.
Inga breiddi út faðminn og það
vom engin vettlingatök. Inga hafði
nefnilega unnið erfiðisvinnu alla tíð
og maður fékk að finna fyrir því
hvað hún var sterk, er hún tók utan
um mann. Inga var einstaklega hlý
og góð kona.
Ekki var hægt að hringja bara
bjöllunni og stinga inn nefinu. Nei,
það varð að þiggja kaffi og með því,
annað kom ekki til greina, fyrir
börnin var farið út á svalir og náð í
Spur, mætti halda að Spurverk-
smiðjan hefði verið þar. Ávallt stóð
skál á stofuborðinu full af allskyns
sælgæti og í stofuhorninu var
skápur fullur af tímaritinu Vikunni
sem gaman var að glugga í.
Alltaf var talað um Ingu, Boggu
og Steina í sömu andránni og oft
heyrðist frá litlum munni er eitt-
hvert þeirra birtist „þama er Inga,
Bogga og Steini," þó svo að einung-
is eitt þeirra væri sjáanlegt. Það
var oft mikið hlegið að þessu.
Inga pijónaði jólagjafir á böm og
bamabörn systkina sinna í fjölda
erindum komið milli bæja með
sendiboða. Við systkinin í Árnanesi
stöndum í mikilli þakkarskuld við
Syðri-Bakka heimilið þar sem allir
vom boðnir og búnir til hjálpar
þegar erfiðleikar steðjuðu að á
okkar æskuáram. Egill, sem var
nokkram áram eldri en ég, var þar
engin undantekning.
Egill fæddist á Syðri-Bakka og
ól þar allan sinn aldur að undan-
teknu því að hann fór sem ungur
maður smávegis í atvinnu utan
sinna átthaga. En hann unni sinni
heimaslóð og vildi hvergi annars
staðar vera. Hann tók við búi
ásamt bróður sínum Þóroddi og
Kristínu konu hans af foreldram
þeirra bræðra. Ingibjörg Jóhann-
esdóttir (Lilla), lífsföranautur
hans, fluttist svo til hans og eign-
uðust þau þrjú börn. Egill og Lilla
héldu áfram búskap á Syðri-Bakka
þegar Þóroddur og Kristín fluttust
þaðan burt árið 1982.
Öll störf Egils einkenndust af
stakri snyrtimennsku. Allt var í
röð og reglu og hvergi rasl að sjá.
Egill gerði ekki miklar kröfur til
lífsins en átti gott bú og fór vel með
sínar skepnur. Að lifa á því sem
landið gefiir átti vel við hann. Eftir
að barnabömin komu til sögunnar
sagði hann: „Þau era mér allt.“
Egill átti alltaf nokki'a hesta og
hafði af þeim gagn og gaman. Á
góðum hesti var hann kóngur í ríki
sínu og auðséð var að samspil
beggja var gott. Hann hafði næma
tilfinningu fyrir hestinum og notaði
sinn eigin stíl í þeim efnum sem fór
honum vel. Þar var engin hvítbuxn-
areið.
Egill var tilfinningaríkur maður
en dulur að eðlisfari og ekki var
allra að kynnast honum. Hann var
vinur vina sinna, traustur og heið-
arlegur en lítt fyrir að vera áber-
andi. Gestrisni þeirra Lillu var ein-
stök enda lögðu margir leið sína í
Syðri -Bakka. Á engan bæ hef ég
oftar komið og staðfestir það
gestabókin.
Á sínum yngri áram spilaði Egill
töluvert á harmóniku á skemmtun-
um í sveitinni og annars staðar.
Hafði hann yndi af slíkri tónlist og
átti töluvert safn af plötum þess
efnis. Bækur vora í miklum metum
hjá honum, einkum fræði- og frá-
sagnarbækur. Þá hafði hann næmt
eyra fyrir góðum vísum og kunni
mikið af þeim og safnaði. Skopskyn
hafði hann gott og sá hann gjarnan
spaugilegu hliðarnar á tilveranni.
Ekki gekk Egill alltaf heill
heilsu. Sorgin knúði og dyra hjá
þeim Lillu er þau misstu ungan
dreng eftir mikið veikindastríð.
Harm sinn bar hann ekki á torg, en
þungur hefur hann verið þeim báð-
um. Nú síðustu ár hrakaði heilsu
hans mjög og krafturinn þvaiT.
Genginn er góður drengur og
vinur. Eg kveð þig með þökk fyrir
allt. Innilegar samúðarkveðjur
sendi ég Lillu og allri fjölskyld-
unni. Blessuð sé minning Egils.
Jóhann Gunnarsson.
ára og ekki var sá hópur lítill. Sem
krakka þótti manni ekki sérstak-
lega gaman að fá mjúka pakka, en
pakkarnir frá Ingu, Boggu og
Steina vora svo sannarlega undan-
tekning þar á. Þeir gáfu manni
hlýju í tvennum skilningi, því oftast
var um ullarsokka eða vettlinga að
ræða og væntumþykjan er fylgdi
gjöfinni var ekld síður mikilvæg.
Þeim systrum Ingu og Boggu
þótti afar gaman að spila og vora
ófá kvöldin er setið var að spilum
við borðstofuborðið inni í herberg-
inu hennar Ingu. í því sama her-
bergi var heill veggur þakinn
myndum af nánast öllum í stórfjöl-
skyldunni. Ef ekki hefðu komið til
tengslin við þau systkin þá myndi
maður ekki vita um helminginn af
því skyldfólki er maður á í dag.
Elsku Inga, við kveðjum þig með
þakklæti fyrir allar samverustund-
imar, megir þú hvíla í friði.
Elsku Bogga, okkar innilegustu
samúðarkveðjur.
Gunnar, Ríta, Guðjón og Helga.