Morgunblaðið - 22.09.1999, Síða 38

38 MIÐVIKUDAGUR 22. SEPTEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Gag’nrýni á leiðaraskrif
Morgunblaðsins hinn
12. september 1999
í GREIN sem birt-
ist eftir mig í Mbl. hinn
29. ágúst sl. undir fyr-
irsögninni „A að tak-
marka eignarhald á
bönkum á íslandi?"
benti ég á að unnt sé
að tryggja dreifða
eignaraðild að bönkum
og vék auk þess að
vissum atriðum sem
eru forsenda þess að
vel takist til ef sú leið
yrði farin. í greininni
nefndi ég einnig dæmi
um lönd þar sem
takmarkanir á eignar-
haldi eru í lögum og
hvar almennt ekki og
benti m.a. á að takmarkanir
af
þessu tagi væru á hröðu undanhaldi
víða í heiminum.
Sunnudaginn 12. september sl.,
birtist í Morgunblaðinu forystu-
grein undir fyrirsögninni „Eignar;
hald á bönkum.“ Þar segir m.a.: „I
umræðum undanfarinna vikna um
eignarhald á bönkum hefur því
hvað eftir annað verið haldið fram,
að ekki væri unnt að setja og fram-
fylgja ákveðnum reglum, sem
tryggðu dreifða eignaraðild að
bönkum. Sumir hafa jafnframt
sagt, að þótt hægt væri að setja
slíkar reglur vegna upphaílegrar
sölu væri ekki hægt að tryggja að
henni yrði íylgt eftir við endursölu.
Yfirlít, sem birtist hér í Morgun-
blaðinu í gær um fyrirkomulag
þessara mála í Evrópusamban-
dslöndunum, Bandaríkjunum, Kan-
ada, Japan og Sviss, sýnir að þessar
staðhæfingar eru rangar.“ I for-
ystugreininni eru svo tilgreind
dæmi byggð á tilvitnuðu yfirliti og
síðan segir: „Af þessu má sjá, að
það heyrir til algerra undantekn-
inga, að engar takmarkanir séu á
eignarhaldi á bönkum."
Eg tel ástæðu til þess að gagn-
rýna óvönduð vinnubrögð Morgun-
blaðsins fyrir það að setja fram full-
yrðingar af þessu tagi og með
þessum hætti í forystugrein bein-
línis í þeim tilgangi að styðja þá
skoðun blaðsins að tryggja beri
dreifða eignaraðild að íslenskum
fjármálastofnunum. Eg er ekki að
gagnrýna skoðun blaðsins heldur
aðferðina við að rökstyðja hana.
Byggi ég gagmýni mína á eftirfar-
andi:
Forystugreinin er byggð á sam-
antekt Morgunblaðsins eða þýð-
ingu og túlkun á bandarískri
skýrslu frá árinu 1997. Samantekt-
in birtist í Mbl. laugardaginn 11.
september sl. undir fyrirsögninni
„Skilyrðum háðar í 14 löndum af
19.“ Tilvitnuð skýrsla er : Barth,
Nolle, and Rice, „Commercial
Banking Strueture, Regulation and
Performance: An Intemational
Comparison", Office of the Comp-
troller of the Currency, E&PA
Working Paper 97-6, March 1997. í
skýrslunni er yfirlitstafla um fjár-
Fegurðin kemur innan fró
Laugavegi 4, sími 551 4473
festingu annarra fyr-
irtækja en fjármála-
fyrirtækja í bönkum í
nokkrum löndum.
Þessa töflu hefur
blaðamaðurinn stuðst
við í samantekt sinni.
Það sem blaðamann-
inum láðist að geta um
er að upplýsingamar
sem taflan byggir á
eru frá árinu 1995.
Síðan þá hafa verið
gerðar breytingar á
lögum í nokkrum þeim
löndum sem skýrslan
Þórður fjallar um. Sem dæmi
Ólafsson má nefna lagabreyt-
ingar í Japan, Finnl-
andi og Svíþjóð. Annað gagnrýni-
vert í vinnubrögðum
blaðamannsins, sem í besta falli
stafar af vanþekkingu á viðfangs-
efninu, er að flokka sem takmar-
kanir á fjárfestingu þá reglu, sem
hefur verið lögfest í nánast öllum
ríkjum EES, að fjárfestum ber að
tilkynna (oftast fyrirfram) ef þeir
hyggjast eignast virkan eignarhlut
í lánastofnun. Samkvæmt annarri
bankatilskipun Evrópusamban-
dsins er virkur eignarhlutur skil-
greindur sem bein eða óbein hlut-
deild sem nemur 10% eða meira af
eigin fé eða atkvæðisrétti eða önn-
ur hlutdeild sem gerir kleift að hafa
veruleg áhrif á stjórnun viðkom-
andi stofnunar. Einsjtök ríki geta
ákveðið lægri mörk. írland, Belgía
og Holland hafa t.d. sett mörkin
5%. Þessi regla er svokallað „Fit
and proper" ákvæði og hefur verið
lögfest á Islandi, sbr. tilvitnaða
grein mína í Mbl. frá 29. ágúst.sl. A
grundvelli þessarar reglu er stjóm-
völdum heimilt og skylt að hafna
eignaraðild að lánastofnunum ef
hluthafarnir eru ekki taldir hæfir
til þess að fara með hlut sinn. Þessi
regla á hins vegar ekkert skylt við
almennar takmarkanir á eignar-
haldi í bönkum. I þriðja lagi mis-
skilur blaðamaðurinn það sem sagt
er um takmarkanir í Japan eins og
þær voru árið 1995 en skv. skýrsl-
unni var heildarfjárfesting í banka
takmörkuð við eigið fé hlutaðeig-
andi fyrirtækis en ekki bankans.
Lögum í Japan hefur hins vegar
verið breytt síðan þá og nú gilda
þar sambærilegar takmarkanir og
gilda í Bandaríkjunum. Fullyrðing-
ar um takmarkanir í Danmörku
eiga ekki við rök að styðjast enda
byggðar á misskilningi. I Luxem-
burg eru engar lagalegar takmar-
kanir. Hluthafar þar geta verið
tveir en stjórnvöld þar hafa hins
vegar þá almennu stefnu að hafa þá
fleiri og beita áhrifum sínum í þá
veru.
Miðað við umrædda skýrslu þar
sem fjallað er um áðurgreindar
takmarkanir á eignarhaldi á bönk-
um í 19 ríkjum og að teknu tilliti til
lagabreytinga síðan árið 1995,
þ.m.t. í Japan, hefði fyrirsögn
greinarinnar í Mbl. frekar átt að
hljóða þannig: „Skilyrðum háðar í 5
löndum af 19.“ Hvað varðar takm-
arkanir í þessum efnum á Spáni þá
er eignarhald takmarkað við 20%
við stofnun nýs banka og gildir ein-
ungis fyrstu fimm árin. Eftir það
eru ekki aðrar takmarkanir en þær
sem leiðir af tilskipunum Evrópu-
sambandsins. A Italíu geta atvinnu-
fyrirtæki önnur en fjármálastofn-
anir ekki átt meira en 15% í banka.
Fjármálastofnanir og einstaklingar
geta hins vegar átt meirihluta í öðr-
um fjármálastofnunum þar í landi.
Morgunblaðið hefur áður fjallað
um takmarkanir á eignarhaldi á
bönkum í Noregi. Þær eru vissu-
lega fyrir hendi skv. gildandi lög-
um. Unnið hefur verið að heildar-
endurskoðun á lögum um
fjármálastofnanir í Noregi undan-
farin ár. Aðlögun að tilskipunum
Evrópusambandsins hefur verið
gerð með með setningu reglugerða
og/eða breytingum á reglum þar
sem því hefur verið komið við. Sam-
kvæmt mínum heimildum má gera
ráð fyrir breytingum á eignar-
haldsákvæðum norskra laga um
fjármálastofnanir til samræmis við
það sem gildir í flestum löndum
EES.
Af framangreindu má ljóst vera
að fullyrðing leiðarahöfundar um
að það heyri til algerra undantekn-
inga, að engar takmarkanir séu á
eignarhaldi í bönkum eru rangar. I
framhaldi af þessari röngu stað-
hæfingu er síðan vitnað til þess að
Sviss sé eina dæmið þar sem engar
slíkar takmarkanir séu. Svisslend-
ingar, segir í leiðaranum, „hafa ver-
ið staðnir að því að vilja græða á
hverju sem er, jafnvel níðingsskap
þýzkra nazista gagnvart gyðingum,
hafa lagt undir sig eignir gyðinga í
meira en hálfa öld og hafa nú verið
neyddir til að borga þeim bætur“.
Ég sé ekki beinlínis samhengið
þarna á milli en á Morgunblaðinu
er helst að skilja að ef ekki verða
settar takmarkanir á eignarhaldi í
íslenskum bönkum þá kunni þeir að
verða notaðir til álíka voðaverka.
Við skulum vona að svo verði ekki
hvernig svo sem eignarhaldinu
verður háttað í framtíðinni.
Ég tel að Morgunblaðið hafi ekki
stuðlað að málefnalegri og faglegri
umræðu um eignarhald á bönkum
eða öðrum fjármálastofnunum á
íslandi með umræddum leiðai'a.
Höfundur er lögfræðingur og starf-
arhjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum í
Washington, DC.
Aths. ritstj.:
Ásakanir Þórðar Ólafssonar á
hendur Morgunblaðinu um „óvönd-
uð vinnubrögð" eru illskiljanlegar
eins og sjá má af eftirfarandi:
Eignarhald
Fullyrðing leiðara-
höfundar, segir Þórður
Ólafsson, um að það
heyri til algerra undan-
tekninga, að engar
takmarkanir séu á eign-
arhaldi í bönkum eru
rangar.
Skýrt er tekið fram í umfjöllun
Morgunblaðsins laugardaginn 11.
september, að skýrsla bandaríska
bankaeftirlitsins, sem byggt var á
er frá árinu 1997.1 úttekt blaðsins
segir: „... sem gerð var árið
1997 ...“ í þessu sambandi skiptir
engu, þótt skýrslan sé byggð á
gögnum frá því í árslok 1995 og að
frá þeim tíma hafi lagabreytingar
verið gerðar í nokkrum löndum.
Mikilvægi þessara upplýsinga í
ljósi umræðna hér er einfaldlega,
að í fjölmörgum löndum hafa verið
settar ákveðnar reglur um eignar-
hald á bönkum, af mismunandi
ástæðum og með ýmsum hætti en í
umræðunum um þessi mál í ágúst-
mánuði var því hvað eftir annað
haldið fram, að slíkt væri ekki
framkvæmanlegt. Sú staðhæfing
hefur verið hrakin með tilvísun til
hinnar bandarísku skýrslu.
Þórður Ólafsson, fyi-rverandi
forstöðumaður bankaeftirlits Seð-
labankans, segir í gi'ein sinni:
„Annað gagnrýnisvert í vinnu-
brögðum blaðamannsins, sem í
bezta falli stafar af vanþekkingu á
viðfangsefninu, er að flokka sem
takmarkanir á fjárfestingu þá
reglu, sem hefur verið lögfest í nán-
ast öllum ríkjum EES að fjárfest-
um beri að tilkynna (oftast fyrir-
fram) ef þeir hyggjast eignast
virkan eignarhlut í lánastofnun."
Það er hægt að halda því fram, að
þetta geti verið túlkunaratriði en
fráleitt að telja þessa túlkun „gagn-
rýnisverð vinnubrögð blaðamanns-
ins“ eða „vanþekkingu".
Þórður Ólafsson segir: „I þriðja
lagi misskilur blaðamaðurinn það
sem sagt er um takmarkanir í Jap-
an eins og þær voru árið 1995 en
skv. skýrslunni var heildarfjárfest-
ing í banka takmörkuð við eigið fé
hlutaðeigandi fyrirtækis en ekki
bankans." Hvað misskilur blaða-
maður? I umfjöllun Morgunblaðs-
ins hinn 11. september segir orð-
rétt: „Fjárfestingar annarra en
fjármálafyrirtækja í viðskipta-
bönkum í Japan eru takmarkaðar
við hlutafé viðkomandi féþags eða
nettóeignir þess.“ Þórður Ólafsson
hlýtur að hafa misskilið eitthvað í
umfjöllun Morgunblaðsins!
Þórður Ólafsson segir: „I Lux-
emburg eru engar lagalegar takm-
arkanir." I umfjöllun Morgunblaðs-
ins segir: „Lög banna ekki
eignarhald fyrirtækja, annarra en
fjármálafyrirtækja, á viðskipta-
bönkum en þeirri stefnu er fylgt að
slík fyrirtæki eigi ekki ráðandi
hlut.“
Þórður Ólafsson segir: „Hvað
varðar takmarkanir í þessum efn-
um á Spáni þá er eignarhald takm-
arkað við 20% við stofnun nýs
banka og gijdir einungis fyrstu
fimm árin.“ I umfjöllun Morgun-
blaðsins segir: „... eignarhlutur
má ekki fara yfir 20% fyrstu fimm
starfsár bankans."
Þórður Ólafsson segir: „A Italíu
geta atvinnufyrirtæki önnur en
fjármálastofnanir ekki átt meira en
15% í banka.“ I umíjöllun Morgun-
blaðsins segir um Italíu: „Eignar-
hlutur má ekld fara yfir 15% þrátt
fyrir tilskipun ESB.“
í lok greinar sinnar segir Þórður
Ólafsson: ,Af framangreindu má
ljóst vera, að fullyrðing leiðarahöf-
undar um að það heyri til algerra
undantekninga að engar takmar-
kanir séu á eignarhaldi í bönkum
eru rangar." Um túlkunaraðferðir
fyrrverandi forstöðumanns banka-
eftirlits Seðlabankans má vissulega
segja í ljósi þessara orða, að þær
séu „óvandaðar" og beri vott um
„gagnrýnisverð vinnubrögð". Ofan-
greindar tilvitnanir í grein Þórðar
Ölafssonar sjálfs sýna, að þessi
staðhæfing Morgunblaðsins stenzt.
Kjami málsins, hvað sem líður
orðaskaki um einstök atriði og túlk-
un á þeim er þessi: I umræðum hér
í kjölfar kaupa Orca-hópsins á
hlutabréfum í FBA var því haldið
fram, að þótt það gæti verið æski-
legt að tryggja dreifða eignaraðild
að bönkum væri það óframkvæm-
anlegt. Morgunblaðið hefur sýnt
fram á með tilvísun til gagna, sem
ekki verða dregin í efa, að slíkar
reglur gilda í fjölmörgum löndum
og þeim er fylgt eftir. Það sama er
því hægt að gera hér.
Opið bréf til Sigrúnar
Magnúsdóttur
EG VIL gjarnan gera
orð Sigrúnar Magn-
úsdóttur í Mbl.
fimmtudaginn 2. sept.
síðastliðinn að um-
ræðuefni í bréfi
þessu. Þar segir hún
að hún skilji ekki að
nemendur í Korpu-
skóla hafi orðið svo
margir sem raun beri
vitni, miðað við þau
mótmæli sem hefðu
verið.
I fyrsta lagi vil ég
gjarnan vita hvaða
aðra kosti foreldrar í
Víkur- og Staðar-
hverfi hefðu aðra en
þá að senda börn sín í Korpu-
skóla. Margir foreldrar reyndu að
fá leyfi fyrir börn sín til að halda
áfram í t.d. Engjaskóla en var
hafnað!
I öðru lagi held ég að Sigrún
Magnúsdóttir hafi ekki skilið út á
hvað mótmælin gengu. Því það
sem við foreldrar í Víkurhverfi,
sem stóðum í þessum mótmælum,
vildum var að fá endanlegan
hverfisskóla þar sem þau börn
sem þar byggju gætu byggt upp
sín vinasambönd með börnum
sem yrðu með þeim í gegnum
þeirra skólagöngu. Þar sem einn-
ig væri skólalóð sem myndi nýtast
Lilja
Guðbjörnsdóttir
þeim sem leiksvæði
eftir skóla.
Nú er svo komið að
Korpuskóli hefur
starf sitt með 140
börnum, sem nú þeg-
ar er um það bil
helmingi fleiri en
búist var við. Þetta
kemur fræðsluyfir-
völdum og þá sér-
staklega Sigrúnu
Magnúsdóttur á
óvart. Þó að ekki hafi
þurft annað en að
skoða bæði Víkur- og
Staðarhverfi til að
sjá hversu mörg hús
væru í byggingu og
að það væru miklar líkur á því að í
þessi hús flyttu fólk með börn. (A
Skólamál
Kannski halda borgar-
yfirvöld, segir Lilja
Guðbjörnsdóttir, að
í 5.000 manna hverfi
þurfí ekki skóla.
þetta var einnig bent á fundi þeim
sem haldinn var í Engjaskóla í
mars síðastliðnum.) Skólalóðin
nýtist ekki börnunum eftir skóla
nema foreldrar keyri börn sín á
lóðina nestuð og með GSM-síma.
Okkur foreldrum í Víkurhverfi
þykir það nokkuð skondið að mál-
um sé orðið svona háttað með
fjölda þessara barna, því ein af
rökum Sigrúnar Magnúsdóttur
fyrir því að Víkurskóli gæti ekki
risið strax var sú að börn í Víkur-
hverfi væru ekki nógu mörg til að
hægt væri að hefja skólastarf ein-
ungis fyrir þau.
I lokin er hér svo svolítil hug-
leiðing.
Borgin hefur ákveðið að næsta
hverfi sem rísa eigi í borginni sé
Þúsaldarhverfið í Grafarholtinu.
Þar er búið að gefa öllum götum
nafn og hvernig byggð eigi að rísa
- en viti menn, þar er ekki enn
búið að gera ráð fyrir skóla. Það á
nefnilega að athuga hver íbúa-
samsetningin á að vera!
Kannski halda borgaryfirvöld
að í 5000 manna hverfi þurfi ekki
skóla, því við skulum ekki gleyma
að þetta hverfi, eins og Víkur- og
Staðarhverfi, stendur við golfvöll.
Og kannski flytja þangað allir
barnlausu golfararnir sem borg-
aryfirvöld bjuggust við að myndu
flytjast í Staðar- og Víkurhverfi.
Höfundur er matvælaiðnfræðingur.