Morgunblaðið - 24.10.1999, Side 18

18 B SUNNUDAGUR 24. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
JÓN kveðst hafa byrjað
að rækta birkihríslur
um 1940 en áhugann
hafi hann líklega fengið
með móðurmjólkinni.
„Þetta gekk þokkalega.
Ég var talinn vera með ágætt
birki,“ segir Jón og er lítillátur
þegar hann rifjar upp liðna tíma.
Upphaflega var ræktunin einungis
áhugamál hans en síðar aðalstarf.
„Ég var vörubílstjóri lengi vel og
hafði þetta í hjáverkum í mörg ár,
en svo óx þetta smátt og smátt og
það endaði með því að ég hætti í
akstrinum og sneri mér eingöngu
að þessu.“
Óg hann segist fyrst og fremst
hafa 'naft áhuga á að rækta birki.
„Ég var líka með aspir og furu og
greni en fyrst og fremst lagði ég
áherslu á birkið. Mér þótti líka
vænst um það því birkið var það
íslenskasta af því öllu. Birkið átti
sinn þátt í því að þjóðin gat lifað í
landinu á hennar dimmustu dög-
um því það var sótt svo margt í
birkið, til dæmis eldiviður og
byggingarefni."
Og Jón neitar því ekki að hafa
verið talinn rækta betra birki en
aðrir, þegar talið berst að því á
nýjan leik.
„Já, mér tókst það, og ég lagði
mig dálítið fram um það. Eg sá
fljótlega að stundum var ekkert
sameiginlegt nema nafnið; trén
voru mjög breytileg og ég lagði
mig fram um að fá þau sem falleg-
ust. Með því að ala upp undan fal-
legum trjám; nota fræ af falleg-
ustu plöntunum sem ég var með,
tókst mér smám saman að fá sí-
fellt fallegri tré.“
Aldrei fullkomlega ánægður
En hvernig skyldu birkihríslur
Jóns í Skuld hafa verið frábrugðn-
ar öðrum?
Því svarar Jón þannig: „Þær
voru beinni, þróttmeiri, laufmeiri
og laufstæni; það var einhvern
veginn annar blær á þeim. Birkið
hjá mér þótti fallegri á allan hátt.“
Þegar Jón er spurður hvort
langur tími hafi liðið þar til hann
var orðinn mjög ánægður með ár-
angurinn segir hann: „Mjög
ánægður! Ég hef kannski aldrei
orðið fullkomlega ánægður með
árangurinn, en þó alveg þokka-
lega.“ Og birkihríslurnar frá
Skuld fóru víða: „Já, ég var með
uppeldisstöð hérna við heimili mitt
og seldi plöntur. Þær fóru vítt og
breitt um landið. Ég seldi öllum
sem hafa vildu og meðan birgðir
entust. Trén mín fengu fljótlega
gott orð á sig og fólk sóttist eftir
að fá þau.“ Tré ættuð frá honum
er því örugglega að finna mjög
víða. „Ef birkihrísla er beinvaxin,
þróttmikil og lauffalleg getur vel
verið að hún sé ættuð frá Skuld,“
segir hann ákveðinn.
Jón er 97 ára og segist aðspurð-
ur eiginlega nýhættur störfum í
gróðrarstöðinni, sem er til húsa
við Lynghvamm í Hafnarfirði.
„Stöðin er enn starfandi og nú er
það dóttir mín, Guðrún Þóra, sem
rekur hana og Gunnar [Hilmars-
son], sonur hennar, sem er lærður
garðyrkjumaður, starfar þar
einnig. Ég hafði mikinn áhuga á
þessu en hins vegar enga þekk-
ingu. Ég lærði aldrei neitt í þess-
um fræðum."
En hvers vegna hafði Jón svo
mikinn áhuga á ræktuninni sem
raun ber vitni?
„Ég hef líklega drukkið hann í
mig með móðurmjólkinni," segir
Morgunblaðið/Sverrir
Jón Magnússon, sem gjarnan er kenndur við gróðrarstöðina
Skuld í Hafnarfírði, varð þekktur fyrir margt löngu fyrir
að hafa ræktað fallegt birki. Skapti Hallgrímsson spjallaði
við Jón, sem nú er orðinn 97 ára.
hann. „Mamma var mikið fyrir
alla ræktun og fyrir að halda lífi í
ýmsu. Og ég byrjaði snemma; inn-
an við fermingu fór ég að hirða
birkihríslur, smáanga, hérna uppi
í Vatnshlíð og flutti heim í garð-
holu sem ég var með heimundir
bæ. Þannig byrjaði þetta - og varð
smátt og smátt meira.“
Jón fæddist 20. september 1902
og er því nýorðinn 97 ára. „Ég
fæddist í gömlum bæ sem hét
Guðrúnarkot og það stóð hérumbil
á sama stað og heimili mitt er
núna. Svo byggði faðir minn timb-
urhús 1906 til hliðar við gamla bæ-
inn og hlaut það nafnið Skuld því
það var byggt fyrir lánsfé og í
skuld. Og ég hef kunnað vel við
nafnið, er oft nefndur Jón í Skuld
af öllum kunnugum og kann vel
við það. Mér finnst engin minnkun
að því.“
Jón segir fáa hafa verið að
brasa við birkiræktunina þegar
hann hóf það starf. „Það hafa lík-
lega verið tveir eða þrír aðrir. Það
var hann Þorleifur í Garðshorni og
Skógræktarfélag Reykjavíkur var
byrjað.“ Hann segir ómögulegt að
vita hversu mörgum birkihríslum
hann hafi plantað um ævina; segir
þær örugglega skipta þúsundum,
bæði á svæðinu heima hjá sér og
eins uppi í Ási þar sem hann
keypti land. „Ég ræktaði líka þar
vegna þess að ég hafði ekki orðið
nóg land hér heima.“
Stofnaði ÁBH
Jón í Skuld starfaði lengi sem
bílstjóri og hugaði að trjáræktinni
í hjáverkum, eins og áður kom
fram. „Ég var einn af eigendum
ÁBH, Áætlunarbíla Hafnarfjarð-
ar. Við vorum sex sem stofnuðum
og áttum það félag og unnum að
því í mörg ár. Ég vann í fimmtán
til tuttugu ár sem bílstjóri, en
hætti svo í akstrinum og sneri mér
alfarið að þessu.“
Jón segir að áhugi fólks á trjám
hafi vaknað í lok þriðja áratugar
aldarinnar. „Um það leyti fór að
vakna áhugi hjá almenningi á að
fegra í kringum sig; að fegra lóðir
sínar með trjám og blómum. Fram
að þeim tíma var ákaflega dauft
yfir öllum svoleiðis framkvæmd-
um. Fólk hafði lítinn áhuga og
kannski lítil tækifæri til þess.“
Hann segir mjög lítið hafa verið
um tré í görðum á þeim tíma, „en
það var danskur kaupmaður sem
hét Hansen hér í Vesturbænum í
Hafnarfirði sem flutti inn tré. Það
voru fyrstu trén sem voru hér í
bænum og ég man að við gerðum
okkur ferð til að skoða þessi tré.
Þetta hefur sennilega verið reyni-
viður, fluttur frá Danmörku. Þeg-
ar fólk sá þessi tré vaxa upp
kviknaði áhugi hjá ýmsum að
fegra í kringum sig.“
En skyldi Jón í Skuld ánægður
með hvemig til hefur tekist?
„Já, ég er það, en auðvitað
mætti gera meira. Áhugi er alltaf
heldur að aukast á ræktun og því
að fegra í kringum sig. Fyrst var
jafnvel hlegið að því þegar maður
var að basla við þetta.
Segja má að Júlíus Víborg hafi
verið brautryðjandi í trjárækt hér
í bænum; hann hafði mikinn áhuga
og við erfið skilyrði útbjó hann fal-
legan trjágarð við hús sitt í
brekkunni, milli Strandgötu og
Suðurgötu; við Illubrekku sem
kölluð var. Hann fékk trén, sem
hann byrjaði með, frá Guðbjörgu í
Múlakoti. Það var reyniviður. Svo
fundust litlir angar af trjám hérna
suður í hrauni, í hraunsprungum,
og Jón Bergsteinsson, bóndi á
Hvaleyri, flutti þetta oft á vorin
hingað inn í bæ fyrir ýmsa; við sá-
um hann oft með hríslur á öxlinni.
Þetta óx upp og hafði sáð sér í
hraunsprungum, var þar í friði
vegna þess að féð náði ekki í það
og fyrir það gat það þróast þarna
upp.“
Fór illa í mig að heyra
um stríðið 1914
Afi Jóns í Skuld, Sigurður Sig-
urðsson, varð líka mjög gamall og
á heimili Jóns er til úrklippa úr
Morgunblaðinu 16. apríl 1937, þar
sem birt er viðtal við Sigurð.
Hann var þá reyndar nýlátinn;
elsti maður í Reykjavík, sem hefði
orðið 96 ára á sumri komanda,
eins og segir í blaðinu. Jón segist
muna vel eftir afa sínum. „Hann
var bóndi í Tungu í Grafningnum
og lengi ferjumaður yfir Sogið.“
Sigurður afi Jóns er spurður í um-
ræddu viðtali: Það erþá ekki að
heyra, aðþjer hlakkið til vorsins?
Og Sigurður svarar: „Nei - og
aftur nei. Jeg hefi eiginlega aldrei
hlakkað til neins - og svo er nú af
manni mesti barnaskapurinn, þeg-
ar maður er orðinn þetta gamall!“
Og enn er hann spurðm-:
En hvað fínst yður að þjer mun-
ið best úryðar löngu æfí?
Og þá svarar Sigurður: „Ekki
nokkurn skapaðan hrærandi hlut.
Hvað ætti jeg svo sem að muna,
þegar jeg man ekkert! Æfi mín
hefur öll verið æfintýrasnauð.“
Jón er því spurður, að síðustu,
eins og afi hans forðum: hvað
hann muni best frá langri ævi?
Hann er hugsi, segist varla vita
hvað hann eigi að nefna. „Ég man
auðvitað ýmislegt, en ekki er gott
að segja hvað hæst ber,“ segir Jón
en bætir svo við: „Ég man reynd-
ar eftir því ennþá að fullorðinn
maður hér í bænum sem hét Fil-
ipus bar út Isafold og ég var niðri
á götu þegar hann mætti þar ein-
hverjum manni og þeir fara að
tala saman og hann segir: það er
ljótt að frétta af stríðinu! Og ég
man ennþá hvað það greip mig
eitthvað illa og hrottalega að
heyra minnst á stríð, því það var
að skella á. Ég man ennþá hvar
þeir voru þegar þeir mættust;
niðri á Strandgötu. Þetta var 1914,
í ágúst.“
Fékk áhuga á ræktun
með móðurmjólkinni