Morgunblaðið - 23.12.1999, Page 38

38 FIMMTUDAGUR 23. DESEMBER 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
s
A ríkis veg-
um og Krists
Um breytingar í trúarlífi þjóðanna og
nauðsyn aðskilnaðar ríkis og kirkju.
ÞAÐ ER gömul klisja
að í hamagangi og
kaupæði jólahaldsins
vilji kristinn boð-
skapur jólanna gjam-
an gleymast. Engu síður hittir
þessi klisja beint í mark um hver
jól. Þrátt fyrir fögnuð og gleði
jólanna sýnir enginn tími ársins í
rauninni betur skinhelgi manns-
ins og eftirsókn hans eftir vindi,
eigingirni hans og afskiptaleysi
gagnvart náunganum. A jólunum
eiga allir að vera kátir og sælir,
en trúlega er vansæld manna
sjaldan meiri en einmitt þá. A
jólum er einsemd einstæðing-
anna mest, einnig vonbrigði
þeirra sem mistekist hefur í líf-
inu, hjálparleysi þeirra sem eiga
um sárt að binda - og aldrei blas-
ir misskipting veraldargæðanna
jafnblákalt við en einmitt um jól-
in. Sagt er að þunglyndi og fjöldi
sjálfsvíga sé aldrei meiri en um
UIHUADE jóL Það er því
ViuHUKr ekkiútíhött
Eftir JakobF.
Ásgeirsson
sem sumir
hafa sagt að á
jólunum skilj-
ist þeim best hin ríka þörf mann-
fólksins fyrir páskaboðskap
kristninnar.
Kristin kirkja hefur átt erfitt
uppdráttar víða um lönd á und-
anförnum árum. Fyrr á þessu ári
varð George Carey, erkibiskup af
Kantaraborg, t.d. að orði að
Bretar væru með ofnæmi fyrir
trúarbrögðum og teldu kristin-
dóminn ónauðsynlegan og gamal-
dags! „Kirkjan er einni kynslóð
frá útrýmingu," sagði Carey ör-
væntingarfullur. Hann hvatti til
geysimikillar trúarvakningar
meðal þjóðar sinnar - og maður
sá fyrir sér evangelískt trúboð í
anda Omega-sjónvarpsstöðvar-
innar endanlega ganga af kristin-
dómnum dauðum í Bretlandi.
En það er ekki kristindómur-
inn sem er í hættu, heldur kirkj-
an sem stofnun og ýmsir kirkju-
siðir. Fólk hefur almennt
djúpstæða trúarþörf, þótt dregið
hafi úr kirkjusókn og trú á
biblíusögum. Kirkjunnar mönn-
um er eðlilega annt um hefð-
bundna kirkjusiði sem vissulega
eru nauðsynlegir og reynast
mörgum mikill styrkur. En í fjöl-
hyggjusamfélagi nútímans hefur
það færst æ meir í vöxt að hver
og einn finni sér sjálfur þann
stað í kristninni sem honum þyk-
ir best hæfa. Samfélagsskipan og
félagsviðhorf setja mönnum ekki
lengur skorður í þessum efnum.
Fólk freistast jafnvel til að búa
til sín eigin trúarbrögð, ef svo má
segja, þar sem kristni er t.d.
blandað saman við svokölluð
nýjaldarfræði og Búdda-speki.
Að líkindum verður kirkjan að
gefa mönnum nokkurt svigrúm
til slíks svo framarlega sem
breytni manna að öðru leyti sé í
samræmi við anda kristindóms-
ins. Það sem mestu varðar auð-
vitað er breytni fólks - að það
reyni eftir bestu getu að vera
trútt kærleiksboðskap kristninn-
ar.
E.t.v. verður það megin-
verkefni kirkjunnar á nýrri öld
að sætta þá sem vilja standa fast
á hefðbundinni formfestu og þá
sem kjósa frjálsari aðgang að
kristindómnum, ef svo má að orði
komast. Ein leið til þess er að
gera kirkjumar að raunveruleg-
um bænahúsum í stað þeirra
hálfgerðu fyrirlestrasala og tón-
leikahalla sem við búum við nú
og kallast kirkjur hér á landi. Til
skamms tíma var það svo að ef
maður rak fótinn inn í kirkju ut-
an auglýsts messutíma var hann
undireins krafinn um erindi,
þ.e.a.s. ef hann kom ekki að harð-
læstum dyrum. I katólskum lönd-
um gengur fólk eins og ekkert sé
til kirkju á öllum tímum dags og
sest þar þegar því hentar, finnur
sér hugarró í hljóðri bæn og
kveikir á kerti í minningu látins
ástvinar. Það hlýtur að vera
æskilegt markmið að gera bæna-
hald og tilbeiðslu í kirkjum hér á
landi með sama hætti að eðlileg-
um hluta daglegs lífs.
Okkar kirkja hefur að mörgu
leyti reynst okkur vel. En er
henni hollt að vera lengur ríkis-
kirkja? Prestarnir sumir virðast
orðið líta á sig fyrst og fremst
sem embættismenn stofnunar en
ekki sem þjóna safnaðanna. Víða
í söfnuðunum eru brýn verkefni
fyrir þjóna Krists sem prestarnir
ekki sinna: einmana gamalmenni,
sorgbitnar ekkjur, unglingar sem
eiga í vandræðum með sjálfa sig,
ógæfumenn o.s.frv. - fólk sem
hefur ríka þörf fyrir að prestur
sýni vandamálum þess áhuga og
skilning með því að nálgast það
að fyrra bragði. Sumir prestar
virðast furðu kaldlyndir and-
spænis þjáningum sóknarbarna
sinna. Þótt kirkjur þeirra séu í
næsta nágrenni við fjölskyldur
sem sorgin hefur sótt heim
hvarflar ekki að þeim að vitja
þeirra; fólkið á að koma til hinna
háu herra í kirkjunum (og helst á
sérstökum móttökutíma sem
auglýstur er í símaskránni!). Al-
mennt virðast prestar ekki gera
sér far um að kynnast söfnuði
sínum með þvi að ganga á milli
heimila og tala augliti til auglitis
við sóknarbörnin, fræðast um
hagi þeirra og vera þannig við-
búnir að bregðast við að fyrra
bragði þegar sóknarbörnin þurfa
á þeim að halda. Af hverju hafa
allir prestar t.d. ekki fyrir sið að
heimsækja reglulega gamalt fólk
í sóknum sínum?
Engar áhyggjur þarf að hafa
af Kristi. Hann býr í hjörtum
mannanna - og hver og einn
finnur sinn Krist þegar hann er
reiðubúinn og þarf á honum að
halda. Hvort fólkið kemur þá til
ríkiskirkjunnar er annað mál.
í orði hafa ríkisprelátar hin
síðari ár gert mikið úr misskipt-
ingu auðs á Islands og ekki vílað
fyrir sér að senda stjómvöldum
tóninn í fréttabréfi biskupsstofu.
(„Ríkið“ á nefnilega að sjá um
„fátæklingana" rétt eins og það
sér um prestastéttina!) En
hvemig sýna ríkisprelátarnir hug
sinn í verki? Jú, mitt í allri „fá-
tæktinni" skipuleggja þeir gríð-
armikil og kostnaðarsöm veislu-
höld fyrir sjálfa sig til að halda
uppá þúsund ára afmæli kristni á
Islandi!
Eftir öll áföll ríkiskirkjunnar á
undanförnum áram hefði maður
haldið að kirkjunnar menn vildu
kappkosta að vinna sér traust
þjóðarinnar á ný með fómfýsi og
þjónustulund. Veislupeningunum
á auðvitað að verja tíl hjálpar-
starfs. Kirkjan verður ekki að
sannri þjóðkirkju fyrr en ríkis-
prelátarnir stíga niður af stalli
sínum, hætta að vera embættis-
menn - og verða að auðmjúkum
þjónum Krists mitt á meðal
hinna þurfandi og þjáðu.
Útilokað að Fljótsdalsvirkjun skili arði: Niðurstöður miðað við mismunandi forsendur um líftíma.
Bjartsýnasta áætlun Raunhæf áætlun
40 ára líftfmi 60 ára líftími 40 ára líftími 60 ára líftími
Fjárfestlng 22 milljarðar 22 milljarðar 30 milljarðar 30 milljarðar
1 kr./kwst 1 kr./kwst 0,88 kr./kwst. 0,88 kr./kwst.
Avöxtun 6% 6% 7,20% 7,20%
Niöurstaöa 7 milljarða tap 3,6 milljarða tap 22 milljarða tap 19 milljarða tap
Nýir starfshættir
Lands vir kj unar ?
STEFÁN Pétursson
og Kristján Gunnars-
son (S&K), starfsmenn
Landsvirkjunar, gagn-
rýna í grein í Mbl.
16.12. forsendur sem
undirritaður og Sigurð-
ur Jóhannesson hag-
fræðingur hafa notað
við útreikninga á arð-
semi Fljótsdalsvirkjun-
ar. Annars vegar reyna
þeir að veija ávöxtun-
arkröfu Landsvirkjun-
ar, og réttlæta orku-
verð til stóriðju. Hins
vegar gagnrýna þeir
forsendur um líftíma
virkjana.
Mótsagnakennd
röksemdafærsla
Eins og (S&K) nefna byggist með-
alávöxtun fjárfestinga á eiginfjár-
hlutfalli. Telja þeir ólíklegt að eigið fé
Fljótsdalsvirkjunar muni nema 30%.
Lægri krafa um eiginfjárhlutfall sé
gerð til orkufyrirtækja, sérstaklega
vatnsorkufyrirtækja. Nú er Lands-
virkjun einmitt vatnsorkufyrirtæki
og er eiginfjárhlutfall þess 30%. Hér
er því augljós mótsögn.
Onnur röksemd þeirra er, að hlut-
fall eigin fjár við nýlegar fram-
kvæmdir Landsvirkjunar hafi verið
mun lægra en 30%. Það kann að vera.
Hins vegar endurspeglast lágt eigin-
fjárhlutfall ávallt í hærri vöxtum á
lánsfé, enda tekur þá lánveitandi
aukna áhættu. Nefna ber, að á virk-
um markaði skiptir fjármögnun ekki
máli þegar virði fyrirtækja er metið,
enda ríkir samkeppni milli
fjármagnseigenda um aðgang að arð-
sömum fjárfestingum. Meginhagur
fyrirtækja af lántökum er þess utan
skattahagræði, en þess nýtur
Landsvirkjun ekki. Líklegt er því að
virði fyrirtækisins íýrni fremur en
standi í stað með auknu hlutfalli láns-
fjár. Eiginfjárhlutfall snertir meðal-
ávöxtunarkröfu þannig, að sé gert
ráð fyrir 6% ávöxtun á lánsfé og 10%
ávöxtun á eigið fé er ávöxtunarkrafa
við 30% hlutfall 7,2%, við 20% hlutfall
6,8% og við 10% hlutfall 6,4%. Eins og
sýnt hefur verið fram á er um að ræða
ávöxtunarkröfu sem Fljótsdalsvir-
kjun getur engan veginn staðið undir.
Ég hef gert ráð fyrir 7,2% ávöxtun-
arkröfu í útreikningum mínum og er
ekki að sjá að þeir félagar vefengi þá
tölu. Hins vegar staðhæfa þeir, að
Landsvirkjun noti ekki þá lágu ávöxt-
unarkröfu, 3-4%, sem fram kemur í
skýrslu Landsvirkjunar um arðsemi
af orkusölu til stóriðju og erindi El-
íasar B. Elíassonar, fulltrúa Landsv-
irkjunar, á ráðstefnu um málið á dög-
unum. Elías kvað arðsemiskröfu til
opinberra framkvæmda eiga að vera
lægri en til einkaframkvæmda, en
S&K hafna þeirri skoðun. Það er
ánægjulegt að sjá, enda um hagfræði-
lega reginvillu að ræða hjá Elíasi.
Hér þyrfti hins vegar Landsvirkjun-
armönnum að bera saman. Bent skal
á, að það er aukaatriði í þessu máli
hvaða ávöxtunarkröfu Landsvirkjun
kveðst nota eða hefur notað. Megin-
atriðið er, að reikna arðsemina út frá
réttri ávöxtunarkröfu, sem er ávöxt-
un í sambærilegum rekstri á virkum
markaði, eða 6% á lánsfé og 10% á
eigið fé.
S&K segja að ekki verði farið í
framkvæmdir við
Fljótsdalsvirkjun nema
viðunandi orkuverð fá-
ist. Orkuverð á heimsm-
arkaði er varla hærra
en 1 krykwst, sem
merkir að virkjunin
verður aldrei arðbær.
Þeir nefna hins vegar,
að orkuverð þtufi að
vera lægra í byrjun, þar
sem greiðslugeta kaup-
andans aukist með tím-
anum. Vissulega er
telgustreymi orkuka-
upandans lægi-a í byij-
un, en reksturinn er þá
fjármagnaður með láns-
fé og hlutafé. Tekju-
streymið hefur engin áhrif á greiðslu-
getu fyrir orku og hráefni. Sé það
hins vegar rétt, að Landsrá'kjun
Virkjanir
Jafnvel þótt gert væri
ráð fyrir óendanlegum
endingartíma Fljóts-
dalsvirkjunar, segir
Þorsteinn Sigiaugsson,
yrði núvirt tap um
12 milljarðar miðað við
fullar rekstrartekjur
um alla eilífð.
semji á þessum nótum, er fyrirtækið í
raun að leggja fjármagn í rekstur
kaupandans. Samkvæmt því ætti að
gera sömu ávöxtunarkröfu af mis-
muninum á „afsláttarverðinu" og
fullu verði, og gerð er til álrekstrar.
Þannig gæti rétt ávöxtunarkrafa til
virkjana jafnvel verið enn hæm en ég
hef mælt með.
Nýir starfshættir
Landsvirkjunar?
Meginatriðið í gagnrýni þeiira fé-
laga snýr að endingu virkjana og ál-
vers. Orðrétt er haft eftir Þórði Frið-
jónssyni, fyrrum ráðuneytisstjóri í
iðnaðarráðuneyti, í Morgunblaðinu
20. ágúst sl. „...að 120.000 tonna álver
yrði óhagkvæmt eftir 10-15 ár.“ Þeir
félagar hafna því, að samruni í áliðn-
aði geri smærri rekstraraðilum erfið-
ara fyrir, og bera fyrir sig erlenda
sérfræðinga. Ég myndi taka þessa
meintu sérfræðinga með miklum fyr-
irvara. Samrani verður ekki að
ástæðulausu. Fastur kostnaður fer
vaxandi, sem veldur því sem nefnt er
stærðarhagkvæmni (economies of
scale). Með samrana samnýta fyrir-
tækin krafta sína i markaðssetningu
og framleiðsluþekkingu, sem gerir
smáum aðilum erfitt fyrir í sam-
keppni. (Hér er það ekki stærð sjálfs
álversins sem skiptir máli, heldur
stærð rekstraraðilans.)
S&K segja rangt að miða við af-
skriftatíma þegar ending virkjana er
metin. Vissulega verður að taka af-
skriftatíma með fyrirvara, en þegar
um er að ræða sérstakar og stórar
fjárfestingar eins og virkjanir verður
að gera ráð fyrir að afskriftatíminn sé
vel grandaður. Sterk rök þarf til að
hafna því og þau er ekki að finna í
grein þeirra félaga. En jafnvel þótt
gert væri ráð fyrir óendanlegum end-
ingartíma Fljótsdalsvirkjunar yrði
núvirt tap um 12 milljarðar miðað við
fullar rekstrartekjur um alla eilífð.
8 milljarða lækkun Qárfestingar
á þremur mánuðum
Þeir félagar hafa stór orð um rang-
ar forsendur við mat á fjárfestingu og
rekstrarkostnaði Fljótsdals-
virkjunar, en nefna engin rök máli
sínu til stuðnings. Iðnaðarráðherra
sagði í Mbl. 20. ágúst sl. „Áaatluð
heildarfjárfesting við fyrsta áfanga
er 60 milljarðar kr. sem skiptist jafnt
milli virkjunar og álvers.“ Eftir að
umræða hófst um arðsemi virkjunar-
innai- lækkaði sú tala skyndilega um 8
milljarða. Eftir margra ára undirbún-
ing er það nokkuð mikil lækkun á
einu hausti og tel ég vissara að halda
mig við hærri töluna þegar arðsemi
verkefnisins er reiknuð, jafnvel þótt
22 milljarða fjárfesting sé ekki arð-
bær heldur.
Stefán og Kristján segja það
markmið Landsvirkjunar að virði
fyrirtækisins hækki, þegar ákvarðan-
fr era teknar um framkvæmdir. Von-
andi verður það svo í framtíðinni, en
ljóst er af fyrrnefndu yfirliti Elíasar
B. Elíassonar, að svo er ekki í dag.
Virðist mér grein þeirra fremur lýsa
því hvemig arðsemismati Lands-
virkjunar ætti að vera háttað en
hvemig því er háttað nú. Vona ég að
þeir nái fram vilja sínum og er þá
fyrsta verkefni þeirra að sýna yfir-
mönnum sínum fram á nauðsyn þess
að aftm-kalla ákvörðun um Fljóts-
dalsvirkjun. Vandinn er aftur sá, að
taki fyrirtækið upp rétta starfshætti
við arðsemismat, er hætt við að þeir
félagar missi vinnuna, enda grand-
vallarmeginhluti sérfræðinga Lands-
virkjunar afkomu sína á áframhald-
andi vfrkjanaframkvæmdum.
Kannski það sé ástæðan fyrir fjár-
festingafylliríinu.
Höfundur er hagfræðingur
og framkvæmdastjóri hjá
L’Oreal í Stokkhólmi.
Vinalína Rauða krossins
- Ókeypis símaþjónusta
þegar þér er vandi á höndum
- Ert þú 18 ára eða eldri og þarft
að ræða við einhvern í trúnaði?
~— Uínalínan sími
frá kl. 20-23 öll kvöld
Þorsteinn
Siglaugsson