Morgunblaðið - 05.11.2000, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. NÓVEMBER 2000 B 17
Ljðsmynd/David Bievins ©
Aðmírálsfiðrildi (Vanessa atalanta) er
algeng tegund víða um heim og nokk-
uð tíður gestur á íslandi, líklega ár-
viss. Það flýgur hingað af sjálfsdáðum
og hefur fundist í öllum landshlutum,
en þó aðallega um sunnan- og suð-
austanvert landið, eins og útbreiðslu-
kortið sýnir. Algengt er að fiðrildi dreif-
ist um ísland á þessum nótum, eins og
fram kemur í greininni. Um mánaða-
mótin júní/júlí síðast liðin kom hingað
til lands ein mesta ganga aðmíráls-
fiðrilda sem menn hafa orðið vitni að.
á isiandi til 1995
Ljósmyndir/Oscar Gutierrez ©
Þistilfiðrildi (Vanessa cardui)
er hávængja og með glæsileg-
ustu og algengustu flökkufiðr-
ildum á íslandi, kemur stund-
um í umtalsverðum fjölda og
hefur sést um allt land. Það er
útbreitt um mestallan heim-
inn, en þó ekki í Suður-Amer-
íku. Innfelda myndin sýnir liti
og mynstur undir vængjum,
sem á ýmsum tegundum fiðr-
ilda er engu tilkomuminna en
það sem er að ofanverðu.
vikur að mjakast þetta. Fiðrildin eru yfirleitt
mjög falleg við komuna til landsins, en hreistrið
slitnar af þeim á leiðinni vestur um, svo að þau eru
orðin mun óásjálegri þegar hingað er komið.“
Oft í milljónatali
Eitt mesta fiðrildaský sem menn hafa orðið
vitni að, er sagt að hafi verið 402 km breitt og talið
ófáar miHjónir dýra. Ekki íylgir sögunni hvar
þetta var eða um hvaða tegundfir) var að ræða.
Hins vegar mun ein slík ganga þistilfiðrilda yfir
ótilgreindan stað í Kaliformu hafa tekið þrjá daga
og fjöldi dýra var áætlaður þrjár milljónir. En
þistilfiðrildi er útbreitt um mestallan heiminn, þó
ekki í Suður-Ameríku. í Evrópu eru raunveruleg
heimkynni tegundarinnar í álfunni sunnanverðri,
og þaðan flakkar hún árlega norður á bóginn.
Hún flýgur oft hingað til lands og stundum í um-
talsverðum fjölda.
„Stundum er hægt að rekja fiðrildagöngur frá
einu landi til annars,“ heldur Erling áfram. „Þær
koma til Hjaltlandseyja frá meginiandi Evrópu,
og svo yfir Færeyjar og alla leið tii íslands. Það
kom t.d. heilmikil gusa bæði hér og í Færeyjum
um mánaðamótin september/október. Og það er
hægt að tímasetja hvenær þetta kemur á hvem
stað; það er á að giska sólarhringur á milli. Oft er
fiðrildafjöldinn sem leggur af stað alveg gríðar-
legur, en mikil afföll verða á leiðinni. Fyrir nokkr-
um áram kom t.d. ein slík gusa yfir Færeyjar, og
lýstu sjómenn því að hafsvæðið við eyjarnar hefði
verið þakið af deyjandi fiðrildum; að þeir hefðu
siglt í gegnum endalausar breiður sem flutu á
sjónum. Það var aðallega gammaygla."
Umrædd fiðrildategund berst árlega til ís-
lands, oft í umtalsverðum fjölda, og á það jafnvel
til að fjölga sér ef hún kemur nógu snemma og að-
stæður leyfa eins og áður var nefnt. Gammayglur
hafa fundist víða um land, en langflestar þó um
sunnanvert landið.
Við þetta má bæta, að um mánaðamótin júní/
júlí á þessu ári kom hingað til lands ein mesta
ganga aðmírálsfiðrilda (Vanessa atalanta) sem
menn hafa orðið vitni að.
Fáar tegundir landlægar
Hvað gerir það að verkum, að svo fáar tegundh-
eru landlægar hér?
„Það er ekki síst einangrun landsins,“ segir
Erling. „Hún gerir það að verkum að hér eru
færri plöntutegundir en víða annars staðar, en
fiðrilda- og plöntutegundir haldast í hendur, því
fiðrildin eru plöntuætur. Margar tegundir fiðrilda
eru sérhæfðar á plöntutegundir og eiga því enga
lífsmöguleika hér, þegar umræddar fæðuplöntur
vantar. Það er m.ö.o. beint samband þar á milli.
Einnig hefúr loftslagið áhrif, en ekki eins mikið og
einangrunin. Það gætu mun fleiri tegundir komist
af hér loftslagsins vegna, ef fjölbreytni væri meiri ',«
í plöntuvali. Svo eru líka margar tegundir, sem
gætu lifað hér á landi ef þær á annað borð kæm-
ust hingað. Það gildir ekki bara um fiðrildi, heldur
skordýr almennt. I þeim tilfellum eru hentugar
plöntur til staðar en hafið er farartálminn."
Þess má að lokum geta til samanburðar, að í
Kanada hafa sést um 4500 tegundir, í Frakklandi
og Belgíu um 4700, í Skandinavíu 2000-3000 og á
Bretlandseyjum um 2500. *
Ljósmyndir/Oscar Gutierrez ©
Þessi glæsilega hávængja, kóngafiðrildi (Danaus plexippus) er eitthvert mest
rannsakaða fiðrildi heimsins. Vænghafið getur orðið allt að 12,5 cm. Þetta er
farfiðrildi og á heimkynni í Ameríku, ýmsum Kyrrahafseyjum, Nýja-Sjálandi,
Austur-Ástralíu ogernýlega búið að nema land á Madeira og Kanaríeyjum. Á far-
tíma hafa kóngafiðrildi stundum slæðst í umtalsverðum fjölda austur yfir
Atlantshaf yfir til Evrópu. Umrædd tegund hefur einu sinni fundist hér á landi;
var á flögri í Reykjavik 15. september 1955. Innfellda myndin sýnir neðra borð
vængs kóngafiðrildis.
göngur koma á vorin og í þeim tilvikum verpa
fiðrildin gjaman og lirfúmar ná að vaxa upp og ný
kynslóð skríður úr púpum á haustin. En þessi
nýja kynslóð á þó enga lífsmöguleika hér yfir vet-
urinn. Það eru 6 tegundir, að því er við best vitum,
sem hafa náð að fjölga sér hér með þessum hætti:
dflaygla (Peridroma saucia), gammaygla (Autogr-
apha gamma), garðygla (Agrotis ipsilon), kálmöl-
ur (Plutellaxylosteila), skrautygla (Phlogophora
meticulosa) og þistilfiðrildi (Vanessa cardui).
Þeirra verður ekki eins mikið vart á þeim tíma og
á haustin, vegna þess að þá er farið að birta, svo
að þau koma ekki í ljósgildrur. Auk þess eru þau á
ferð á nóttunni, öll nema þistilfiðrildi, svo að það
er undantekning ef við sjáum þau.“
Ljósgildrumar sem Erling minnist á komu
hingað til lands árið 1995 vegna samnorræns
rannsóknaverkefnis, sem hófst tveim ámm áður í
Finnlandi og er ráðgert að standi til ársins 2003.
Löndin sem taka þátt em ísland, Danmörk, Sví-
þjóð og Finnland, og að auki Eistland, Lettland,
Litháen og Rússland. Gildrumar sem era notaðar
hér á landi eru af svonefndri Ryrholm-gerð og
vora hannaðar í Svíþjóð. Þeim er ætlað að standa
á jörðu niðri og era sterkbyggðar og því öraggar í
flestum veðram. Þær era settar niður við fyrsta
tækifæri á vorin og haldið gangandi fram eftir
hausti. Á þessu tímabili era þær tæmdar viku-
lega. Áður en að þessu sameiginlega rannsókna-
verkefni kom, höfðu ljógildrur ekki verið notaðar
á íslandi. Mun koma þeirra til landsins hafa vald-
ið byltingu í rannsóknum á fiðrildum hér.
,Annars geta flökkufiðrildin lifað töluvert lengi
ef tíðin er góð,“ segir Erling. „Það er algengast að
fiðrildin lendi á Suðausturlandi og dreifi sér það-
an vestur eftir Suðurlandi. í tvö skipti var hægt
að mæla þetta, vegna Ijósgildranna. Þær gefa
möguleika á að fylgjast náið með þessu. Þetta var
t.d. reyndin núna í haust, þegar asparyglimiar
(Agrochola circellaris) komu. Fyrst sáust þær á
Suðausturlandi í miklum fjölda, og hálfum mán-
uði síðar vora þær í Fljótshlíðinni. Engin ástæða
var til að ætla, að það hefði komið eitthvað meira
til landisns, heldur bentí þetta til hreyfingar fiðr-
ildanna vestur eftir. Það tók þau sem sagt tvær