Morgunblaðið - 05.11.2000, Blaðsíða 24

»24 B SUNNUDAGUR 5. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
• • /
Iðunn gefur út Oldina fímmtándu 1401-1500. Fimmtánda öldin hefur stundum verið kölluð hin myrka öld Islands-
sögunnar, öld sem fáir vita mikið um og hefur verið sveipuð dulúð og leynd í hugum margra. En öldin var ekki at-
burðasnauð, öðru nær, eins og Óskar Guðmundsson rekur í þessu nýjasta bindi Aldanna. Öldin er nú litprentuð í
fyrsta sinn og er í bókinni fjöldi litmynda af listaverkum og fornum minjum.
Öldin fimmtánda
Frúin í Ögri segir bónda sínum til
Kristín sendir
Jóni sínum bréf
N orðurlandapólitik
Falleraður erki-
biskup fær Skálholt
1450 Minn góðan vin, Jón Ás-
geirsson, yður heilsa ég, Kristín
Guðnadóttir, kærlega með guð og
vora frú.
Bið ég yður um að þér beiðið
séra Jón að hann sé fyrir hennar
hönd, stúlkunnar þeirrar sem ég
tók að mér í fardagana, að þér
eruð eigi sjálfir við svo að hún
hljóti það er okkur væri þarflegt í
fríðum peningum, annaðhvort í
sauðunum eða hrossið. Hlýtur
hún og nokkuð upp í jörðina, þá
stendur það fyrir sig.
Vildi ég að þér létuð Illuga
hafa kvíguna þá hina tvævetru og
afhentuð hana í fardaga.
Sjáið nú til vinnumannanna að
þeir fái klæðin nóg. Vildi ég að
Jón Guðmundsson fengi 10 álnir
vað-máls. Ef séra Árni geldur
okkur nokkuð vaðmál þá skal
hann fá nokkra skatta þar af en
prófasturinn það sem meira er í
tiundirnar. Sjáið nú til alls sem
þér þenkið að best gegni.
Hér með bifala ég yður guði í
vald og hans móður Mariu og
sankti Pétri.
Kristín Guðnadóttir
Sjáið nú. Sjáið nú til vinnumann-
anna að þeir fái klæðin nóg,
skrifar Kristín til Jóns bónda
síns og er þá með hvunndagsföt í
huga. En suður á ítaliu klæðast
frúmar herlegum klæðum eins
og sjá má á þessari teikningu af
konu á gangi í Feneyjum sem
þýskur námsmaður syðra teikn-
aði nýlega.
1426 Nýi biskupinn, Jón Gerreks-
son, missti erkibiskupsdóm í Upp-
sölum fyrir kvennafar og svall.
Marteinn 5., páfi í Róm, hefur end-
urreist Jón og veitt honum Skál-
holt með þeim ummælum að hér í
fjarska búi villimenn og ekki sé
mikið í húfi
Einn þekktasti hirðgæðingur á
Norðurlöndum, Jón Gerreksson,
hefur verið skipaður biskup í Skál-
holti.
Hann hefur að undanförnu verið
samningamaður Eiríks konungs af
Pommern við dönsku hirðina þrátt
fyrir að hafa verið lýstur brota-
maður af páfanum. Talið er að Eir-
íkur kon-ungur hafi í hyggju að
treysta við-spyrnu sína gegn Eng-
lendingum á íslandi með hinum
nýja sendiherra.
Jón Gerreksson (Jóhannes Ger-
echini eða Gerreksson) er fæddur
árið 1378.
Hann er af dönskum háaðli sem
notið hefur velvildar Margrétar
miklu og síðar Eiríks af Pommern.
Háaðall þessi, Lodehatte, hefur
Jón biskup lagði stund á nám við
Svartaskóla í París.
verið kallaður Loðinhattarnir af
íslendingum. Jón hefur fengið
góða menntun, stundaði nám við
háskóla í París (1401) og háskól-
ann í Prag (1404) en þar var hann
í þann mund er Jóhann Húss
kenndi við skólann. Jón varð kan-
óki í Hróarskeldu og erkibiskup í
Uppsölum í Svíþjóð árið 1408 er
hann var um þrítugt. Jón varð
erkibiskup fyrir atbeina danska
konungsvaldsins og hefur vafa-
laust átt að treysta ítök þess í Sví-
þjóð.
Sagt er að Jóni hafi farist margt
vel við stjórnunina og hann hafi
reynst góður og atorkusamur
stjórnandi en einþykkur í aðra
röndina, djarfur og harðskeyttur.
Jaínframt hélt hann fram frelsi og
fullveldi heilagrar kirkju.
Jón hafði þegar á þessum tíma
um sig fjölmennt sveinalið og var
stór-huga byggingafrömuður. Illar
tungur hermdu að hann hefði
samneyti við tignarkonur á staðn-
um og hann hefði jafnvel lagst með
mæðgum.
Hvassafellsmál
Möðru-
vellingar
vörðust
með her
manns
Eftirminnilegur
Spjaldhagafund-
ur í Eyjaílrði
1491 Páll Brandsson frá
Möðruvöllum varði Hvassa-
fellsmál Bjarna Ólasonar á
fundi að Spjaldhaga á dögun-
um en hirðstjórinn Ambrós-
íus sótti á. Vilji hans náði
ekki fram að ganga vegna
fyrirstöðu Páls bónda, að því
er óljósar fréttir að norðan
herma.
Er sagt að Páll hafi haft yf-
ir 100 menn undir vopnum
þannig að ekki hafa þeir Ey-
firðingar verið árennilegir.
Páll Brandsson var kallað-
ur til Möðruvalla á sínum
tíma af Margréti tengdamóð-
ur sinni Vigfúsdóttur en Ingi-
björg kona hans er og Þor-
varðardóttir, Loftssonar ríka.
Sú er einnig skýringin á
málafylgju hans með Bjarna
Ólasyni, stórbónda á Hvassa-
felli, sem sakaður er um að
hafa sofið hjá dóttur sinni
Randíði þrettán vetra „fimm
reisur eða sex eða oftar“ og
hefðu þau verið nakin bæði í
einni sæng og undir einum
klæðum. Kona Bjama er
Margrét Ólafsdóttir, Lofts-
sonar ríka á Möðruvöllum.
Páll og Solveig mega giftast
Ei komi kvein-
samt kall til herra
páfans eyrna
1479-1480 Hinn 20. des-
ember gaf Júlíníus biskup
í umboði Sixtusar fjórða,
páfa í Róm, út leyfisbréf
til Páls Jónssonar og Sol-
veigar Björnsdóttur á
Skarði til hjónabands,
þrátt fyrir fjórmennings-
frændsemi þeirra. En um
þetta höfðu borist nokkr-
ar beiðnir í páfagarð.
Jafnframt voru skila-
boð úr páfa-garði til
Magnúsar biskups: Bjóð-
um vér yður harðlega í
krafti heilagrar hlýðni og
undir banns pínu að þér
hlýðið og hlýða látið fyrr-
nefndum bréfum svo ei
komi þetta kveinsamt kall
oftar meir til herra páf-
ans eyrna.
Þorleifur
auðgast enn
1479 Þorleifur Björns-
son hirðstjóri eykur jafnt
og þétt auð sinn og völd.
Nú var hann að fá arf eft-
ir Ólöfu ríku, móður sína.
Hann fékk sem nemur
1200 kýrverðum í arf eft-
ir föður sinn sem féll
1467, eftir Árna bróður
sinn erfði hann nokkrar
jarðir árið 1476 og nú
fékk hann býsn til viðbót-
ar. Þorleifur er maður
trúaður þrátt fyrir að
vera stöðugt á verði um
veraldlega sýslan sína og
sinna. 1480
m..t—.,*■
Syrgjandi munkur. Á leiði Filippusar
d(jarfa af Búrgúnd. Eftir Claus Sluter,
myndin er gerð 1405.
Politískar tryggingar
Dýrindis brúð-
kaup vestra
Reykhólabrúðkaup. Þá voru sögur sagðar og hleg-
ið. - Mynd úr frönsku handriti.
1462 Enn eitt
brúðkaupið á
Reykhólum.
Björn Þorleifs-
son heldur veg-
lega veislu fyrir
Andrés Guð-
mundsson og
konu hans. I
raun tilraun
hirðstjórans til
þess að tryggja
frið og sættir
Andrés Guð-
mundsson og
Þorbjörg Ólafs-
dóttir héldu
brúðkaup sitt á
Reykhólum 1.
ágúst. Andrés er
óskilgetinn son-
ur Guðmundar
Arasonar.
Brúðkaupið
var haldið í
skjóli Björns
Þorleifssonar og kostaði hann til
þess sextíu hundruðum. Björn og
Þorleifur, sonur hans, gáfu And-
rési höfuðbólið Fell í Kollafirði og
margar jarðir aðrar og fjármuni af
ýmsum toga.
Margir hafa velt því fyrir sér
hvers vegna þeir Skarðsfeðgar
standa svo höfðinglega að málum
gagnvart Andrési. Andrés á ekki
lögum samkvæmt arfsrétt eftir
Guðmund, föður sinn. Andrés fær
hér viðlíka rétt og Loftur ríki rétti
í gjafabréfi óskilgetnum sonum
sínum og Kristínar Oddsdóttur.
Heimildarmenn okkar telja að
með þessu viðhafnarmikla brúð-
kaupi og höfðinglegu gjöfum hafi
þeir feðgar, Björn og Þorleifur,
treyst frið og öruggar sættir við
þann niðja Guðmundar Arasonar
sem helst var að vænta uppreisnar
af. Björn Þorleifsson er auk þess í
miklu vinfengi við tengdaforeldra
Andrésar. Á hitt er og að líta að
miðað við þær eignir og umsýslu
sem Björn fékk af Guðmundar-
eignum Arasonar er sá kostnaður
sem hann nú efndi til einungis
smávægilegur.
Með brúðkaupi þessu og nýaf-
staðinni konungsför Björns, þar
sem þeir konungur gengu frá eft-
irmálum vegna Guðmundareigna á
Vestfjörðum, má heita að vegur
Björns hafi aldrei verið meiri.
Hann ræður nú nánast því sem
hann vill ráða í landinu.