Lögrétta - 01.07.1933, Side 17

129
L ÖGRJETTA
130
^ón ^íhoroddsen
Sfiír
Porsteín Qíslason
Jón Thoroddsen sýslumaður er eitt af höf-
uðskáldum okkar á síðastliðinni öld. Eftir
hann liggja tvær langar skáldsögur og ein
stutt, og allstórt bindi af ljóðmælum. Öll
þessi skáldverk hans hafa notið mikilla vin-
sælda meðal íslendinga, ekki síst „Piltur og
stúlka“, sem er fyrsta fullkomna nútíðar-
skáldsagan, sem bókmentir okkar eiga.
Þessi saga er og það af skáldverkum okk-
ar frá 19. öld, sem víðast hefur farið, því að
hún var þýdd á ýms mál, og á þann hátt
varð Jón Thoroddsen fyrsti fulltrúi nýís-
lenskra bókmenta úti um heiminn. Sagan er
sveitalífslýsing og rituð í þeim anda, sem
þá var hæst í tísku í bókmentaheiminum.
En hún er engu að síður ramíslensk. Islensk
náttúra kemur þar fram með sínu einkenni-
lega lífi og litum, og sama er að segja um
sögufólkið. Það er lífið í íslensku sveitunum
og í Reykjavík á árabilinu fyrir miðja 19.
öldina, sem Jón Thoroddsen lýsir í þessari
sögu. Hann vill vera trúr og sannur í lýs-
ingum sínum, en slær rómantískum fegurð-
arblæ yfir sveitalífið og sveitalýsingarnar,
enda eru það bernskuminningar hans, sem
ofið er inn í söguna, og hann ritar hana er-
lendis ungur að aldri. Hann hefur næmt
auga fyrir öllu því, sem skoplegt er; lítur
yfir höfuð með góðlátlegu brosi á fólkið og
viðburðina, sem hann lýsir. Stundum verður
úr því töluverð gletni, en sjaldan veruleg á-
deila. Mál hans og stíll eru í besta lagi.
„Pilt og stúlku“ skrifaði Jón Thoroddsen
í Kaupmannahöfn veturinn 1848—49, að því
er Jón Sigurðsson segir i æfisögu hans, en
sagan kom út í Kaupmannahöfn 1850, og
gaf höfundurinn hana sjálfur út. Tveimur
árum áður hafði komið út eftir hann „Dá-
lítil ferðasaga" í „Norðurfara", ársriti, sem
þeir Jón Thoroddsen og Gísli Brynjúlfsson
gáfu út í Kaupmannahöfn á árunum 1848—
49, en það er stutt skáldsaga, og mun ekki
hafa verið annarstaðar prentuð síðan. En
„Piltur og stúlka“ hefur komið út í þremur
útgáfum á íslensku. Þegar Jón Thoroddsen
andaðist, 20 árum eftir að hann skrifaði þá
sögu, var hún enn eina nýtísku skáldsagan
á okkar tungu, sem nokkuð kvað að, eða að
minsta kosti var hún talin standa svo miklu
framar öðru því, sem til var hjá okkur af
liku tægi, að þá og lengi síðar var það alt
mælt við hana. Smásögubrot Jónasar Hall-
grímssonar eru ekki annað en falleg tilþrif í
áttina til nýtísku skáldsagnagerðar, þótt þau
annars sjeu inndæl og vel skrifuð. Álitið á
„Pilti og stúlku“, tuttugu árum eftir út-
komu sögunnar, kemur ljóst fram í Æfi-
minning Jóns Thoroddsen eftir Jón Sigurðs-
son. Hann færir þar til ummæli úr einu
Reykjavíkurblaðinu, „Baldri“ Jóns Ólafsson-
ar, þegar getið er þar um andlát Jóns Thor-
oddsen. En þar segir um „Pilt og stúlku“,
að það rit sje svo mikið afbragð, að eigi sjeu
líkindi til að ísland eignist að sinni annað
slíkt í þeirri grein.
Þriðja og lengsta skáldsagan, „Maður og
kona“, kom ekki út fyr en eftir dauða höf-
undarins, og hann hafði ekki lokið við hana
að fullu. Sögulokin voru skrifuð eftir ófuli-
gerðu uppkasti frá honum, sem sýndi, hvern-
ig hann hafði hugsað sjer þau. 1 þessari
sögu eru lýsingarnar á sveitalífinu og sveita-
fólkinu eigi síðar trúar og raunverulegar en
í „Pilti og stúlku“. Bemskuminningar höf-
undarins, sjeðar úr nokkrum fjarska, koma
mjög fram í „Pilti og stúlku“. En kunnugir
menn hafa sagt, að í „Manni og konu“ sje
með skýrum dráttum lýst ákveðnum mönn-
um og konum í umhverfi höfundarins, og
viðburðum, sem þar gerðust. Fyrirmynd frá-
sagnarinnar eru ýmist fornsögurnar íslensku
eða sögur W. Scotts, sem á þeim tímum
voru orðnar mjög frægar og víðlesnar. En
þar kennir líka sumstaðar áhrifa frá þýð-
ingu Sveinbjarnar Egilssonar á Oddiseivs-
kviðu Hómers, og er það í löngum og ná-
kvæmum lýsingum og upptalningum, sem
fyrir koma á nokkrum stöðum í sögunni.
Yfirdrifnar og ýktar eru aðeins skopmynd-
irnar, Hjálmar tuddi, Grímur meðhjálpari,