Eimreiðin - 01.05.1917, Side 7

67
duga ættjörðunni, mun æði mikið sljórri verða, ef á reynir. Yfir-
leitt þarf ekki að búast við, að þeir verði eins dugandi þegnar í
mannfélaginu, eins og þeir hefðu reynst, ef þessi styrjöld hefði
farist fyrir. Séu menn orðnir vanir við ofsa og ójafnað, þótt lög-
um sé helgaður, verða menn seinir að læra betra háttalag, og
virðing fyrir lögum og reglu, verður eflaust minni eftir stríðið, en
áður var. En fari þetta svo, eins og líkur eru til, og bætist þar
á ofan atvinnurígur, uppnám og ófriður, svo stjórnin, alvön orðin
•gerræðisvaldi, tekur vægðarlaust í taumana, verða áhrifin á alþýðu
þióðarinnar bæði ómild og skaðvænleg.
Flestir menn gera sér í hugarlund, að öflugasta ástæðan til
þess, að lengja styrjöldina, á báða bóga, sé sú, að með engu öðru
móti sé auðið að afstýra nýrri styrjöld, þegar minst vari. Sam-
kvæmt hugsun Englendinga, engu síður en Pjóðverja, eru óvinir
þeirra svo þyrstir í ófrið, að ekkert geti trygt heimsfriðinn, nema
óvinir þeirra séu gersamlega að velli lagðir. Hér hygg ég, að
báðir málspartar hafi gersamlega rangt fyrir sér. Eg skal ekki
rökræða málið frá stjórnmálahliðinni, þótt ég a?tli ályktun frá þeirri
hlið óyggjandi. En ég kýs hér að halda fram áhrifum styrjaldar-
innar á hugsun og tilfinningar manna, á breytni þeirra í alþjóða-
viðskiftum, og á hugarþel milli þjóða yfirleitt. Ástríður og þrár
einstakra manna hafa a. m. k. eins mikla þýðingu eins og stjórn-
anna í að valda ófriði og afstýra; og þegar til lengdar lætur,
ræður almenningsálitið, sem hinir einstöku valda, mestu, ef varð-
veita skal friðinn. Pví er venjulega haldið fram, að hefndir og
hegningar reynist betur en nokkurt annað ráð, til þess að snúa
hugum óvina vorra frá ófriði og fá þá til að halda sér til lengdar
í skefjum. Sú röksemd gerir alveg ófyrirsynju ráð fyrir, að menn
og þjóðir láti tómar hagsmunavonir stýra sér og stjórna. Pví
miður er því eigi svo varið. Ástæður þær, sem mestu ráða, eru
oftlega verri en síngirni. Pað er deginum ljósara, að engin þeirra
þjóða, sem nú berjast, hefði hafið ófriðinn af eintómri ábatavon.
Ofmetnað, trú á mátt og megin, ofsjónir yfir uppgangi annarra,
og óttann fyrir að týna heiðri sínum má vissulega telja meðal
aðalhvatanna, sem ollu ófriði þessum. Hvert tilefnið fyrir sig
hafa svo þjóðirnar ofið og ausið allskonar gliti metnaðardrauma;
því að engin þjóð ætlast til, að menn haldi, að þær gleymi eigin
ábatavon; en hefði sú von verið aðaltilefnið, hefðu þjóðirnar gerst
vinir sín á milli og lagst á eitt með að semja sættir og frið. En