Bókasafnið - 01.04.1995, Síða 92

alls ekki truflað hann, en sagði að nokkur tími væri liðinn frá
því þetta hefði gerst síðast.
Meira virðist vera um að fangarnir komi með óskir fyrir
norðan en í Reykjavík, en lesefnið er svipað og fyrir sunnan.
Þar sem fangarnir eru ekki nema 6 þegar fullt er, þá þarf ekki
að senda kassa í fangelsið nema kannski á 2-3 mánaða fresti
og þá með u.þ.b. 25-30 bókum í. Miklar sveiflur eru í út-
lánum til lögreglustöðvarinnar á milli ára allt frá 412 bindum
1979 niður í 124 bindi 1993 sem er að vísu lang lélegasta
árið.
Lögreglustöðin á Akureyri
Þar ræddi ég við Einar Thorlacius, fangavörð. Hann sagði
að þessar ferðir fanganna á safnið væri fyrir löngu búið að
leggja af. Aður höfðu fangarnir fengið kassann frá bókasafn-
inu inn til sín en því varð að hætta þar sem alltaf vantaði í
kassann þegar kom að skiladegi og þá kannaðist enginn við
neitt. Fangar höfðu kannski útskrifast í millitíðinni og höfðu
þá haft einhverjar bækur með sér. Ekki var alltaf hægt að fá
þessar bækur sem glatast höfðu í bókabúðum og voru fanga-
verðir farnir að þræða fornbókasölur til að finna bækur til að
bæta tjónið. Núorðið fá fangarnir þess vegna lista sem þeir
geta pantað eftir allan sólahringinn, en þeir fá aðeins að hafa
eina bók í einu. Til afþreyingar hafa þeir jafnframt t.d. sjón-
varp og myndbandstæki (þeir mega Ieigja þrjár spólur einu
sinni í viku).
Hvað segja fangarnir?
Ekki get ég vitnað í íslenska fanga, en til að reyna að átta
mig á því hvaða gildi þessi þjónusta hefur fyrir þá, leit ég í
þau gögn er ég hafði fengið við „Lísuleit" (Library & in-
formation Science Abstract (LISA)). Hér á eftir vitna ég í
nokkur þeirra.
Fyrst var það Dick M., sem var fangi í 15 ár fyrir morðtil-
raun. Hann sagði að hann hefði aldrei á ævi sinni lesið bók
fyrr en hann lenti í fangelsi. Og þar sem hann átti langa af-
plánunn fyrir höndum fannst honum að hann gæti allt eins
byrjað á því, og nú hefði hann lesið þær hundruðum saman.
Bækur höfðu kynnt hann fyrir allskonar hlutum sem hann
hafði ekki hugmynd um að væru til - hugmyndum, hvernig
ýmiskonar fólk hugsar um ýmiskonar hluti, tónlist, listir, trú-
mál og stjórnmál. Heill heimur hefði vaknað til lífsins innra
með honum. Alla ævi hefði hann aðeins verið til, án þess að
hugsa, sjá eða vera meðvitaður um nokkurn hlut. Hann sagði
að þetta væri eins og fæðast eða lifna við. Hann hugsaði:
„Guð minn góður þvílík veröld að koma í“ (Snape, 1980).
I Hollandi voru sett árið 1841 lagaákvæði um að í hverju
fangelsi ætti að vera bókasafn en þar í landi var fyrsta almenn-
ingsbókasafnið ekki stofnað fyrr en árið 1892 (Kaiser, 1993).
Þegar haldið var upp á 150 ára afmæli bókasafnsþjónustu fyr-
ir fanga í Hollandi árið 1991, voru tekin saman nokkur um-
mæli fanga um mikilvægi bókasafna og lestrar fyrir þá. Einn
fanginn sagði að fangelsisbókasafnið hefði verið mjög gagn-
legt og mikilvægt fyrir hann - andlega, sálfræðilega, tilfinn-
ingalega, fræðilega og siðferðilega. Annar sagði að bókin væri
hans besti vinur og þá sérstaklega í fangelsi. Sá síðasti sem ég
vitna í sagði að bókstafir, orð, blaðsíður af sögum, hefðu orð-
ið hans bestu vinir og hann hefði eignast fleiri og fleiri þess-
konar vini. Hann sagði að sögur þeirra heilluðu hann (Kaiser,
1993). Af þessum svörum má glögglega sjá að þörfin fyrir
þessa þjónustu er mikil.
Lokaorð
Ekki er hægt að bera þjónustu fyrir fanga hér á Islandi
saman við þá sem fangar erlendis fá, þar sem fangelsin þar
eru mikið stærri og víða er það í lögum að í fangelsum eigi að
vera bókasöfn fyrir fangana. Það kæmi að sjálfsögðu ekki til
hér á landi að hafa bókasöfn inni í fangelsunum vegna þess
hversu lítil fangelsin eru. En sjálfsagt þætti mér að setja upp
lesstofur þar sem einhver þjónusta færi fram.
Til umhugsunar ætla ég að ljúka þessari stuttu grein um
bókasafnsþjónustu fyrir fanga með orðum Frances E. Kaiser
um að hið ríkjandi viðhorf almennings sé að föngum ætti að
vera refsað duglega því þeir eigi það skilið, og ekki ætti að
„spilla þeim með vellysdngunT. Svo lengi sem þetta viðhorf
helst er ekki aðeins frelsi þeirra tekið frá þeim, heldur einnig
réttur þeirra til að lesa, til að verða betur upplýstir eða til að
menntast (1993).
HELMILDIR:
Kaiser, Frances E. 1993. An Introduction to the International Guidelines
for Library Services to Prisoners. IFLA Journal. 19(1): 67 -73.
Snape, Robert and Michael Curtis. 1980. Librarians behind bars. Library
Association record. 82(5): 230-231.
Munnlegar heimildir:
(í síma og/eoa á staðnum 02.11.1994).
Einar Ólafsson bókavörður, Borgarbókasafni Reykjavíkur.
Einar Thorlacius fangavörður, Lögreglustöðinni á Akureyri.
Guðmundur Zebitz fangavörður Síðumúlafangelsinu í Reykjavík.
Hólmkell Hreinsson bókasafnsfræðingur og Hörður Jóhannsson bókavörður,
Amtsbókasafninu á Akureyri.
SUMMARY
Library Services to Icelandic Prisoners
The article is based on a thesis written for the course Libraries and the
society at the Faculty of the Social Sciences at the University of Iceland. The
author claims that the literature available on the subject is meager. Therefore
the information was collected by interviewing librarians and prison guards in
the city of Reykjavík and in the town of Akureyri as well. The services of
the City Library in Reykjavik to prisoners goes back to 1971. Today the
library serves two prisons within the city and delivers books to them on a
monthly basis. The arrangement of the services is described and it came
forth that wide range of subjects are demanded on behalf of the prisoners,
with comics and thrillers being the most popular. The services of the
Municipal Library in Akureyri to prisoners goes back to 1979. During the
first years they were allowed to come to the library accompanied by guards
and select the books by themselves. The author did not interview Icelandic
prisoners but refers to foreign studies, where prisoners state that library ser-
vices are very valuable for them and have opened them doors to new dimen-
sions.
Bókarýni
íslensk bókaskrá = The Icelandic National Bibliography
1984—1988 / [skráin er unnin í Landsbókasafni Islands,
þjóðdeild ; [ritstjóri Hildur G. Eyþórsdóttir]. - Reykjavík
: Landsbókasafn íslands, 1994. — ix, 419 s.
Þriðja fimm ára samsteypa íslenskrar bókaskrár er
komin út og nær hún yfir árin 1984-1988. I skránni eru
einnig nokkur rit útgefin á árunum 1979-1983.
Eitt heildartöluyfirlit yfir bókaútgáfuna 1984-1988
er í skránni.
92 Bókasafnið 19. árg. 1995