Dagur - 04.12.1999, Page 4

20
LAUGARDAGUR 4. DESEMBER 1999
D^wir
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ
Stóra sviðið kl 20:00
KRÍTARHRINGURINN f
KÁKASUS
- Bertolt Brecht
9. sýn. í kvöld lau 4/12 örfá
sæti laus, 10. sýn. 8/12
nokkur sæti laus, 11. sýn.
9/12 nokkur sæti laus, 12.
sýn. 10/12 nokkursæti
laus - Síðasta sýning fyrir
jól.
GLANNI GLÆPUR í
LATABÆ
- Magnús Scheving og
Sigurður Sigurjónsson -
Aukasýning í dag lau 4/12 kl.
13:00 uppseK, sun 5/12 kl.
14:00 uppselt og kl. 17:00
uppselt. fim 30/12 kl. 14:00
og 17:00 uppselt
Sala hafin á
janúarsýningum, sun 2/1
2000 kl. 14:00 ogkl. 17:00,
sun 9/1 2000 kl. 14:00 ogkl.
17:00.
Litla sviðið kl. 20:00
ABEL SNORKO
BÝR EINN
- Eric-Emmanuel Schmitt
Aukasýning sun 5/12 laus
sæti, lau 11/12, sun 12/12
uppselt, mið 15/12
uppselt, þri 28/12, nokkur
sæti laus, mið 29/12, fim
30/12. Athugið ekki er hægt
að hleypa gestum inn í salinn
eftir að sýning hefst.
Listaklúbbur leikhúskjal-
larans
Mán 6/12, kl. 20:30
Jólabækurnar - kynning á nýjum
bókum og höfundum þeirra. Umsjón
Hjalti Rögnvaldsson.
Gjafakort f
þjóðleikhúsið
- gjöf sem lifnar við!
Miðasalan er opin mánud.
þriðjud. kl. 13-18, mið-
vikud.-sunnud. kl. 13-20.
Símapantanir frá kl. 10
virka daga.
Sími 551 1200
www.leikhusid.is -
nat@theatre.is

Leitað til Moskvu
Áratugum saman voru þeir foringjar og fjandvinir i íslenskum stjórnmálum. Einari
Olgeirssyni (fyrir miðjuj tókst samt að koma flokki sínum i ríkisstjórn bæði með
Hermanni Jónassyni, formanni Framsóknarfiokksins, og Ólafi Thors, formanni
Sjálfstæðisflokksins.
Líklega hafa
sagnfræðingar og
aðrir áhugamenn
um liðna stjórn-
málaatburði
skrifað fleiri bæk-
ur um sögu
Kommúnista-
ílokksins og Sósí-
alistaflokksins en
um aðra íslenska
stjómmálaflokka.
Og áhuginn á
viðfangsefninu
hefur enn aukist eftir að fall Sov-
étríkjanna varð til þess að opna
sérfræðingum leið að sumum
þeim skriflegu gögnum sem áður
höfðu verið vandlega geymd
leyndarmál í skjalasöfnum austur í
Moskvu eða í öðrum höfuðstöðv-
um kommúnistaríkjanna.
„Kæru félagar" eftir Jón Ólafs-
son er nýjasta bókin um þetta efni
og fjallar um samskipti íslenskra
sósíalista við pólitíska trúbræður
og meistara í Sovétríkjunum í
fjörutíu ár - frá 1920 til 1960. í
eftirmála skilgreinir hann bók sína
sem „tilraun til að lýsa sovét-
tengslum vinstrihreyfingarinnar á
Islandi án þess að falla í grylju
hinna einföldu og viðteknu skil-
greininga" með það að markmiði
„að kanna og skýra eðli og merk-
ingu flokkstengsíanna" (bls. 302).
Enda sé markmið bókarinnar
„ekki bara að fjalla um einstök mál
heldur einnig að hafa áhrif á
hvernig þau eru rædd“ (bls. 303).
Það á auðvitað eftir að koma
betur í ljós hvort höfundinum
tekst þetta síðastnefnda, en vissu-
lega varpar hann enn frekara ljósi
á þau miklu og beinu tengsl sem
voru á milli nokkurra helstu for-
ingja kommúnista og sósíalista hér
á landi og stjórnendur heimshreyf-
ingarinnar í Moskvu.
Pólitísk trú og peningar
Það sem gerir þessa bók sérstaka
samanborið við íyrri rit um sama
viðfangsefni, er einkum tvennt.
Annars vegar er hér ekki lagt upp
með það hugarfar kalda stríðsins
sem svo lengi hafa ráðið afstöðu
manna á opinberum vettvangi til
samskipta við svokölluð risarveldi
á þessari öld. Hins vegar hefur
höfundurinn fengið aðgang að
ýmsum Moskvuskjölum sem varpa
skýrara ljósi á hvers vegna leiðtog-
ar íslenskra kommúnista og sósí-
alista leituðu ásjár í Moskvu og að
hvetju þeir voru að leita þar eystra.
Hann vitnar víða í þessi skjöl og
birtir sum þeirra í heild sinni í ís-
lenskri þýðingu. Að því er mikill
fengur.
Októberbyltingin var að sjálf-
sögðu upphaf alls í þessu efni.
Þegar bolsévíkum tókst að festa
sig í sessi með sigri í borgarastyrj-
öldinni sem fylgdi í kjölfar bylting-
arinnar sáu margir róttækir
vinstrimenn glæsilegar pólitískar
hillingar þar eystra og fordæmi til
að fylgja í öðrum löndum. Næstu
ár og áratugi leituðu kommúnistar
alls staðar ekki aðeins lærdóms og
Ieiðsagnar þeirra manna sem
sannanlega höfðu gert byltingu í
verki, heldur einnig beins fjár-
stuðnings og úrskurðar í innbyrðis
deilumálum. Hreyfingin var að
mörgu leyti eins og alþjóðleg trú-
arhreyfing og fljótlega fór það svo
að hinn óskeikuli „páfi“ hennar
varð Jósef Stalin eða þeir menn
sem hann setti til að þjóna sér.
Þótt ýmsir hafi vafalaust mestan
áhuga á því í þessari bók sem snýr
að skýrslum íslenskra kommún-
istaleiðtoga til félaganna í Moskvu
og beiðnum þeirra um fjárstuðn-
ing í ýmsu formi - og vissulega er
margt forvitnilegt í þeim plöggum
- þá situr þó ekki síður eftir í huga
þess sem hér skrifar hversu sam-
skiptin líkjast um margt trúar-
bragðasögu fyrri alda með dýrð-
lingum sínum og djöflum, upp-
fræðslu í hinum helgu fræðum,
endalausum átökum um hina einu
réttu kenningu (sem tók oft breyt-
ingum eftir valdahagsmunum í
Moskvu) - þrætum þar sem allt
orðaval var með þeim hætti að
innvígða þurfti til að skilja um
hvað var deilt. Og svo auðvitað yf-
irtöku óprúttinna valdastreitu-
manna sem var ekkert heilagt
nema þeirra eigin völd, sem
byggðust fljótlega á rannsóknar-
rétti, útskúfun og eyðingu and-
stæðinganna í nafni baráttu gegn
villutrú.
Bók Jóns Olafssonar er vissu-
Iega góður áfangi á leið til aukins
skilnings á hlut Islendinga í þess-
um áhrifamikla pólitíska trúar-
söfnuði tuttugustu aldarinnar.
KÆRU FÉLAGAR.
Höfundur: Jón Olafsson.
Útgefandi: Mál og menning.
Breyskleiki mannsins
* ★ 1/2
Myrkrahöfðing-
inn
Sýnd í Háskóla-
bíói.
Leikstjóm, tón-
list, klipping,
útlit leikmynd-
ar: Hrafn
Gunnlaugsson.
Handrit: Bo
Jonsson, Hrafn
Gunnlaugsson
og Þórarinn
Eldjám.
Kvikmyndataka: Ari Kristins-
son.
Leikendur: Hilmir Snær
Guðnason, Sara Dögg Asgeirs-
dóttir, Hallgrímur H. Helgason,
Alexandra Rapaport, Guðrún
Kristín Magnúsdóttir, Gunnar
Jónsson, Sveinn M. Eiðsson,
Atli Rafii Sigurðsson, Jón Sig-
urbjömsson, Jón Tryggvason,
Benedikt Árnason, Kjartan
Gunnarsson, Emil Gunnar
Guðmundsson, Höskuldur
Skagljörð, Marta Hauksdóttir,
Guðmundur Bogason og Krist-
ján Jónsson.
Það kemur sennilega engum á
óvart að Hrafn Gunnlaugsson
sat lengi með Pfslarsögu sr. Jóns
Magnússonar, sem Myrkrarhöfð-
inginn byggir á, í hjarta áður en
hann kom henni á hvíta tjaldið.
Síra Jón og Hrafn eru sem sniðn-
ir hvor fyrir annan og hin myrka
galdraöld sem hér rfkti á 17. öld
eins og sérpöntuð af Hrafni.
Reyndar hafa menn ekki alltaf
verið sammála um hversu myrk
þessi öld var, hversu djúpt gal-
dra- og djöflaóttinn gróf sig inn í
sálu 17. aldar manna hér á landi.
í Píslarsögunni eru stórbrotnar
Iýsingar Jóns á hryllilegum ágan-
gi djöfulsins og hafa sumir talið
að þar fáist „ágæt
hugmynd um sálar-
ástand manna á
þeim tímum“. Sig-
urði Nordal þótti
það hin mesta firra
og telur sr. Jón hafa
verið sérvitran gaur.
Nordal bendir jafn-
framt á að ekki
löngu eftir að sr. Jón
var að ærast af
ásóknum djöfulsins
var Arni Magnússon
að safna hér gaman-
sömum þjóðsögum
af samskiptum Sæ-
mundar fróða og
kölska - þar sem sá í
neðra tapar ávallt
fyrir klerki. Benda
þjóðsögurnar til að
hér hafi verið ansi
tvíbent afstaða til djöfulsins og
það er sú afstaða sem Hrafn að-
hyllist með leikstjórn sinni og
túlkun í myndinni.
Sjaldan dauð stund
Uppbygging myndarinnar er með
ágætum. Við sjáum strax við
hvað sr. Jón á að etja þegar hafwv
tekur við brauðinu og gömlu
ekkjunni á Eyri. Þegar Jón mætir
á svæðið stendur yfir svallkennd
trúarathöfn í kirkjunni. Okkur er
einnig gert Ijóst að hold hans rís
ekki með eiginkonunni heldur
fær hann strax augastað á heima-
sætunni á Kirkjubóli, dóttur og
systur þeirra Pála Pálssona sem
Jón fær síðar brennda fyrir gald-
ur. I myndinni fá margir af kost-
um Hrafns og samstarfsmanna
hans að njóta sín. Myndin geng-
ur tiltölulega hratt fyrir sig og
sjaldan dauðir punktar. Hríðin,
froststillurnar, skafrenningsslæð-
urnar taka sig vel út, tökustaðir
eru flottir og kirkjan að Eyri kúr-
ir við glæsilegan hamar og sjó-
barða dranga. Híbýli eru flest
þröng og kæfandi eins og vera
ber, fólkið er tiltölulega óhreint
og búningar fínir.
Tvíhyggjan flækist fýrir
Tvíbent afstaða til galdratrúar-
innar er hins vegar í senn kostur
og veikleiki myndarinnar. Sr. Jón
yngri (Hilmir Snær Guðnason)
er í raun sá'eini sem trúir á mátt
galdurs og ágang djöfla í mynd-
inni. Kuklið í þeim Pálum á
Kírkjubóli er fremur framsett
sem prakkarastrik, þeir glettast
við skoffínið á Eyri og enginn
tekur þær glettur alvarlega,
nema sr. Jón. Af því leiðir að
fremur létt er yfir myndinni,
þrátt fyrir kuldann og illviðrin,
og af henni stafar ekki drunga,
skelfingu, ógn eða háska. Fyrir
vikið verða flest sóknarbörnin
dálítið reikul í leik sínum - þótt
flest þeirra séu afspyrnu vel valin
sjónrænt séð (sérstaklega var
ekkjan mögnuð ásjóna) - og ekki
virðist hafa verið íylli-
lega á hreinu í hvorn
fótinn þau ættu að
stíga í Ieik sínum.
Ymsir gera þó vel,
bæði auka- og aðal-
leikarar. Hilmir Snær
fer vel með sitt, mál-
rómurinn valdsmanns-
Iegur en næmur, svip-
brigðin hófstillt og oft
ferst honum afar vel
að gefa í skyn fremur
en að stafa fullum fet-
um. Sara Dögg sem
leikur heimasætuna á
Kirkjubóli er sr. Jón
reynir ítrekað að kom-
ast yfir, er tilgerðar-
Iaus og blátt áfram og
kemst vel frá sínu. En
nærmyndir af þöglum,
tilfinningaþrungnum
andlitum þeirra, sem eru nauð-
synleg í hófi, verða heldur tóm-
legar í óhófi.
SUM SÉ: Myrkrahöfðingjan-
um skrikar að nokliru leyti fótur
á svelli tvíhyggjunnar. Meginá-
hersla er lögð á nakta dramatík
en svo allsnakta að hana skortir
dýpt svo áhorfandinn nær ekki
að titra með persónum. Hrafn
tekur afstöðu í þessari mynd,
hann birtir sr. Jón sem breyskan
mann og steingeldir hann ekki
sem geðsjúkan ofsatrúarmann,
en hann leyfir sér elíki hlaupa
nógu langt með tvíhyggjuna. Til
þess er hann sennilega of hallur
undir þá skoðun Nordals að sr.
Jón sé frávik. I stað þess að gera
hrollvekju úr Píslarsögunni má
því segja að Hrafn taki í sama
streng og þjóðsögurnar um Sæ-
mund fróða. Hann býr til gaman-
sama mynd með kjarnyrtum
texta, fallegri myndatöku, vel
uppsettum senum en með reik-
ulli persónusköpun.
KVIK-
MYfMDIR
;ÉJ