Dagur - 04.12.1999, Blaðsíða 19

LAUGARDAGUR 4. DESEMBER 1999 - 35
T>nptr_
Arið 1930 sprakk
„Stóra bomban“,
þegar Hriflu-
Jónas, þá dóms-
málaráðherra,
greindi frá tilraun-
um tiltekinna
lækna til að koma
geðveikisstimpli á
sig, ekki síst með sérstakri
heimsókn dr. Helga Tómas-
sonar á Kleppi til sín. Jónas
rak Helga sem yfirlækni
Klepps, en í kjölfarið fylgdu
eftirskjálftar, svo sem það
dómsmál sem hér greinir frá.
skrifar
Rétt er að rifja fyrst „Stóru bombuna"
stuttlega upp. 28. febrúar 1930 skrifaði
Jónas greinina „Stóra bomban“ í Tímann
sem opið bréf til Helga, þar sem hann
lýsti ýmsum árásum stjórnarandstæðinga
á sig og segir frá heimsókn Helga. Segir
hann að þær sögur hafi verið á kreiki að
hann, Jónas, væri geðveikur drykkjusvoli
sem notaði eiturlyf og taldi Jónas að sög-
urnar mætti rekja til deilna hans við
lækna, sem hefðu gert uppreisn gegn lög-
um landsins.
Dr. Helgi svaraði í Morgunblaðinu og
sagði að hann hafi farið til Jónasar
einmitt tilað bera til baka fullyrðingar um
að hann stæði að þessum sögusögnum,
en taldi að ef til vill væri rétt að erlendir
sérfræðingar rannsökuðu heilbrigði ráð-
herrans. I byrjun maí sendi Helgi frá sér
skýrslu um heimsókn sína og að hann
hefði viljað greina honum frá þvf að hann
og nokkrir aðrir lækna litu svo á að ýmis-
legt í fasi Jónasar og framkomu væri
„ekki normalt". I kjölfarið vék Jónas
Helga fyrir\'aralaust úr starfi.
Lyfjaskrá sögð persónuleg eign
Dómsmál það sem hér greinir frá hófst
vorið 1930 með innsetningarkröfu, þegar
nýir stjórnendur Klepps urðu þess varir
að Helgi hefði tekið með sér gögn úr spít-
alanum. Með öðrum orðum varð land-
læknir þess var að í gögn um sjúklinga
vantaði upplýsingar „eins og venja er til“
um hvaða meðferð geðveikralæknirinn
hafði haft á hverjum sjúklingi, svokallað-
Dr. Helgi Tómasson: Var rekinn og viidi ekki af-
henda skráryfir lyfjanotkun sjúklinga sinna á
Kleppi.
Jónas Jónsson frá Hriflu: Rak Helga og fór i mál
til að fá lyfjaskrárnar afhentar. Og hafðl slgur.
Eftirskjálfti
bombunnar
an „ordinationslista" eða lyfjaskrá. í
fyrstu kvaðst Helgi ætla að afhenda
þennan lista, en hætti svo við og fullyrti
að um sfna persónulegu eign væri að
ræða. Virðist Helgi hafa einsett sér að í
stríðinu við Jónas yrði þetta mál þó orr-
usta þar sem hann hefði betur.
Landlæknir skrifaði Helga og taldi list-
ann nauðsynlegan og sjálfsagðan hluta af
sjúkraskrám sjúklinganna, enda auðsæ
nauðsyn við læknaskipti „að viðtakandi
læknir geti séð Ijóslega f eða með „jo-
urnal" hvers sjúklings hvaða meðferð frá-
farandi læknir hafi haft á sjúklingnum“.
Helgi svarði bréfi Iandlæknis með neitun,
nema til dómsúrskurðar þess efnis kæmi.
Hann færði þau rök að hann hafi grun
um „að læknir sá, er við starfi hans tók og
þá gegndi þvf [Olafur Thorlacius] sé ekki
dómbær um meðferðir þær“ sem hann
hafi haft „og þar af leiðandi geti ekki
beitt þeim nema máske til ógagns fyrir
sjúklingana".
Landlæknir tilkynnti Jónasi ráðherra
um þetta, sem síðan krafðist þess að list-
inn yrði tekinn af Helga með innsetning-
argerð. Við meðferð málsins bar Helgi
„að lyfjaskrá, sem tiltekinn læknir semur,
sé hans eigin eign og einskis annars,
enda sé það svo, að læknum sýnist sitt
hverjum um aðferð þá, er nota skal, þótt
þeim kynni að koma saman um sjúk-
dómstegundina".
Vottorð þriggja lækna
Helgi benti og á að meðferð getur breyst
frá degi til dags og að hann hafi að auki
ekki verið skyldugur til að færa slíka skrá,
sem f raun séu fyrst og fremst persónuleg
minnisatriði. Þessu til stuðnings Iagði
Helgi fram vottorð þriggja lækna: Halldór
Hansen telji lyfjaskrár séreign lækna,
Matthías Einarsson segði hið sama og að
engin skylda hvíldi á lækni að afhenda
slíkt gagn og Sigurður Magnússon telji
Iækninn ráða því sjálfur hvort hann riti
slíkar skrár í eða með sjúkraskrá, nema
öðru vísi sé getið um í reglum spítalans.
Dr. Helgi sagði að ekld væri einu sinni
lagaskylda fyrir því að halda sjúkraskrár.
Dómsmálaráðherra vísaði í rökstuðn-
ingi sínum með gerðarbeiðninni til mats
landlæknis og benti á að Helgi hefði bók-
fært sjúkdómslýsingar sem embættis-
læknir á ríkisspítala og skrár allar eign
ríkisins en ekki starfsmannsins sem ritar
þær. Meðalanotkun lúti sömu lögmálum
og sjúkdómslýsingin. Vottorð læknanna
þriggja væru af þessum sökum röng og í
bága við úrskurð og álit landlæknis.
„Og lýsa meðferð þeirra"
Borgarfógeti taldi að meta þyrfti skyldur
Helga annars vegar gagnvart sjúklingun-
um sem eftir væru á spftalanum og hins
vegar gagnvart ríkisstofnuninni og væri
ríkið í forsvari fyrir báða þessa aðila.
Læknir sem taki við starfi af öðrum hljóti
að eiga rétt á því að fá vitneskju frá frá-
farandi lækni um heppilegar meðferðir
og ieiðarvísa. Rök gerðarþolans Helga
virðist helst eiga við þar sem um prívat-
Iækningar sé að ræða.
Borgarfógeti leit til þess að í lögum um
KJepp og í erindisbréfi Helga væri á ýmsa
Iund kveðið á um skyldur hans til að
halda dagbók og skrá yfir geðveika menn,
veita geðveikum mönnum hælisins lækn-
ishjálp og bókfæra þá sem í hælið koma
„og einnig lýsa meðferð þeirra". Fógetinn
taldi ekki annað koma til greina en að
Helgi hafi átt að halda „journal" og „þar f
innifaldar skrásetningar hans um lyfja-
notkun". Honum væri þvf skylt að af-
henda lyfjaskrárnar.
Og Jónas vann
Dr. Helgi áfýrjaði úrskurði Borgarfógeta
til Hæstaréttar. Dómarar þar komust að
þeirri niðurstöðu, að þótt Dr. Helga hafi
ekki verið settar neinar beinar reglur um
bókfærslu sjúkdómslýsinga yrði þó „eftir
hlutarins eðli að teljast embættisskylda
forstöðumanna slíkra stofnana að halda
sjúkdómslýsingaskrá um hvern sjúkling
spítalans, svokallaðan Journal, enda eru
slíkar upplýsingar mjög hentugar, ef ekki
nauðsynlegar fyrir áframhaldandi rekstur
slíkra stofnana, er forstöðumannaskipti
verða snögglega. Verða þá slíkar skrár að
sjálfsögðu að fylgja spítalanum við
mannaskipti.
Og þar sem það enn fremur virðist ekki
útilokað, að upplýsingar um lyfjanotkun
sjúklinganna geti einnig komið viðtakandi
Iækni að notum og verið til hagræðis fyrir
eftirfarandi lækningatilraunir á spftalan-
um, verður og að telja, að eðlilegast sé,
að slíkar meðalaskrár, „Ordinationslist-
ar“, ef til eru fylgi sjúkrahúsum við for-
stöðumannaskipti," sagði Hæstiréttur. Og
Jónas vann.
Björk í nýju hlutverki. Á blaða-
mannafundi í sl. viku kom Björk Guð-
mundsdóttir fram í nýju hlutverki sem
hún hefur ekki verið áður f, að blanda
sér í heit deilumál samtíðarinnar hér
heima. Hvert var tilefnið?
Herra ísland. Keppnin um Herra (s-
land var haldin (síðustu viku og voru
þar fáir kallaðir en einn útvaldur. Hver
var kumpáninn sá sem þennan eftir-
sótta titil hlaut?
Keyptu Kerið. Fyrir nokkru var gengið
frá sölu Kersins í Grímsnesi af ábú-
endum í Miðengi þar í sveit. Hverjir
voru það sem keyptu þetta fræga nátt-
úruvætti?
Sungið á torginu. Það er árvisst að
fyrir jólin komi liðsmenn Hjálpræðis-
hersins saman á torgum og syngi í
þágu góðs málstaðar. Hinsvegar vek-
ur athygli í boði hverra kórinn syngur
á Akureyri fyrir þessi jólin. Hverjir eru
það?
Kveikt á jólatrénu. I dag, laugardag,
verður kveikt á jólatrénu á Ráðhús-
torginu á Akureyri, en samkvæmt ár-
vissri venju er það gjöf til Akureyringa
frá íbúum vinabæjar þeirra í Dan-
mörku. Hver er vinabær þessi?
LANDOG
ÞJÚÐ
1. Hver varð fyrst íslenska kvenna til
þess að skrifa blaðagrein sem hún fékk
birta eftir sig opinberlega?
2. Hvar er bærinn Lækjarbotnar, þar
sem Gissur bjó og frægur varð úr þjóð-
sögunni um tröllkonurnar í Búrfeíli og
Bjólfelli?
3. Hvað heitir dalurinn sá sem gengur
inn úr Svarfaðardal að sunnanverðu?
4. Hvannabrekka, Skáli, Gautavík,
Runná og Þiljuvellir. Hvar á landinu eru
þessir bæir?
5. Hvað heitir kirkjustaðurinn sem
stendur skammt fyrir ofan Glerárhverfi á
Akureyri?
6. Hvar á hringveginum eru sýslumörk
Suður-Þingeyjar- og Norður-Múla-
sýslna?
7. Ungur sagnfræðingur er þessa dag-
ana að senda frá sér bók um einn um-
deildasta mann síðari ára hér á landi,
en fyrirtæki hans og fyrirætlanir hafa
ærlega hríst upp í íslensku samfélagi.
Hver er maðurínn og hvað heitir bókin?
8. Þóra Gunnarsdóttir varð fræg kona
fyrír ferðina sem hún fór sem ung stúlka
norður yfir heiðar með Jónasi Hall-
grímssyni og hann orti um síðar Ijóðið
Ferðalok. Hver var hálfbróðir Þóru,
þekktur maður á sinni tíð sem alþingis-
maður, brúarsmiður og bankastjóri?
9. Eftir hverjum er nefndur Gaukshöfði í
Þjórsárdal, þar sem hann skagar fram í
Þjórsá skammt fyrír neðan Ásólfsstaði?
10. Hver er bæjarstjórí í Gríndavík?
XiABsnp b uofjsjefæq jnpe jba uusq ub \iABpuug i uofjs 6o jnpBUiu/qs js ujss uossipfN JBug js peq oi uin6os uinrnoj juiæA>|UJBS |BpjBSJofq i 6uojs
b ofq uiss |uAss|ipuBJi !MnB9 J!U3 Jnpujsu bjsa uu||bj js |pjpqs>|nBg '6 uossjBuung |a66Aii ’8 'pouiunjof j ue» Jjjjsq uusq uin pB]u>|s jnjsq jn6u|paajju6BS uosssuuBqpf 'qi jupng uiss uj>|pq us ‘uossubjsjs bib>| uin jjnds js jsjj y 's|eqsdn
->js!g Jjjjsq uiss jsþ njs u|>|jpujn|sAs 'g 'jnjsspe jecj njje uusui6o| js jsip6us| pmjeu us pj|g jsq Jnpe uiss 'pj|qsuuBui6oq uin jjnds js jsg 'S 'uepjSAUBpjou pjofjnjsg piA rns j|æq j^ssscj Ji||v 'í 'Jn|epBpj>js 'E yaAspuBq j njs jeujoqjB[>|æq z
jBjsjjg jnpBuiujöis pjba jbpjs uiss ‘uosspunuisy jbui|p|ba jba suispeiq uofjsjjy 'nuo>| jBj>|sua|Sj uiajBepeiq bjsjAj pejw ja jsaq pe ejjacf jg '!S|ajjuaA>| jpq uias ujbjö |uunuo>|||Bf;| j Bjijq 6|s jqja >|>|aj 3881 uias ‘jjjjppsmpaqujefg jaug jba peq 'i
•jpuBUpf b J9 ui9s ‘sjapueg J9 uuuæqeujA, 'BJÚu9ui|v-JBApfs |poq j jn6uAs uiss uuuaqsjpæjd|BfH peþ ja nfq , -ps j9Aq ddn pjja6 ja j>|>|9 uias jjj uuunpeui ipjofj 6o jnpeui6p| uossnu6e|/\| JB>|sp ‘dnB>|6BH pjA jjpuua>| uin6uo| ‘jjuAseui|Bd uof
6o i|sjg jnpjnöjs J!UJnpaaiq njoA peq , 'bs uuunjnd Jijiaq uossj]a6|BA ujq Jtögy, 'jBunfjpiAsiBpsjofH bu69a jBUJS!jjaAquin j6a|Ujjoj6p| uin eunjoj>| npn>|ajjj JB6u!|>|Bjsu!a ju>|>|ou uias jecf JpunjBUUBUiBpeiq b uibjj uio>| j|jJ9pspunuipng >|jofg ,
• ' -jnhs rt:'Vl11 n" 'a huW>nu" Jin v“’ traídigrcin.ii' og sym i.lui- uinnni þtg..i ad bl.xi.n ; uqas