Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.1982, Blaðsíða 26

26
DV. LAUGARDAGUR18. DESEMBER1982.
Hjartað býr enn i helli
sínum heitir ný skáldsaga
eftir Guðberg Bergsson.
Vettvangur sögunnar er
Reykjavík vorra tíma og á
ytra borði fjallar hún um
hjónaskilnað og hrellingar
samfara honum.
Aðalpersóna og vitundar-
miðja frásagnarinnar er sál-
fræðingur, fráskilinn og
stendur í sífelldum flutning-
um milli forstofuherbergja,
sem leigð eru út af fráskild-
um eiginkonum annarra
manna. Hugarástand hans
er í rúst, eiginkona hans
fyrrverandi hefur tendrast
upp af kvenfrelsisboðskap
og vill síðan ekki þýðast
hann né leyfa honum að um-
gangast dæturnar tvær.
Sagan segir frá einum sólar-
hring á eirðarlausu rangli
mannsins um borgina.
Það er Mál og menning
sem gefur bókina út. Við
höfum fengið teyfi til að
birta kafla úr bókinni.
-KÞ
1 fjarska heyrðust kirkjuklukkur slá
tólf högg og maöurinn leit ósjálfrátt á
úrið, vegna þess að hann trúði ekki að
orðið væri svona framorðið. Tíminn
hafði einhvern veginn flogið frá honum
meðan á flutningunum stóð, en þegar
hann hóf þá var nýfarið að morgna.
Birtan úti við sjónbauginn hafði gægst
varlega undan blásvörtum skýjabakka
áþekk fölu andliti sem gægist inn í
dimman helli, þar sem menn eru á
flökti í rökkrinu og erfitt að greina
hvað eru menn og hvað skuggar. En
kiukkan var nú örugglega tólf á hádegi
og maðurinn gat greint í sundur
skugga og menn, vegna þess að birtan
hafði breytt hellinum i víða jörð.
Maðurinn borgaöi bílstjóranum á
sendiferðabílnum sem hafði rétt
honum hjálparhönd við að bera inn
húsgögnin. Eftir þaö hinkraði maður-
inn örlítið óákveðinn fyrir utan húsið,
meðan bílstjórinn teygði tímann og
fylgdist með honum, en kom síðan bíln-
um í gang og ók burt á hægri ferð. Bíl-
stjórinn hafði gotið augunum nokkrum
sinnum til mannsins áður en bíllinn fór
í gang og augnaráð hans hafði
slegið manninn út af laginu, hann fór
að efast um að hann hefði leigt á
réttumstað.
Á meðan maðurinn var að vepjast á
stéttinni fyrir framan húsið gretti
hann sig herfilega, og það var eins og
hann áræddi ekki eða hikaði við að fara
inn. Loksins hleypti hann í sig kjarki.
Hann klóraði sér rækilega í höfðinu og
fór inn þótt hann efaðist um eða sætti
sig ekki viö að hann ætti nú heima í
þessu húsi. Hann var þó auðsæilega
fluttur í húsið enda höfðu bílstjórinn og
hann boriö dótiö inn í sameiningu.
Sendiferðabíllinn var nú horfinn fyrir
götuhorn og maðurinn kipptist við en
gekk síðan flóttalegur og óöruggur upp
stigann. Hann læddist hljóðlega á tán-
um inn í fremri forstofuna, sem var
opin, og þá flaug að honum sú tilfinn-
ing að konan sem leigði hlyti að
fylgjast með hverri hreyfingu hans, þó
að dyrnar milli íbúðar hennar og for-
stofunnar væru lokaðar. Maðurinn
skynjaði likamlega nærveru konunnar
gegnum lokaðar dymar, líkt og hún
stæði á hleri hinum megin við hurðina
og sendi frá sér sterka strauma.
Kyrrðin og þögnin í húsinu höfðu
þannig áhrif á manninn. Kyrrðin og
þögnin vöktu líkamlega nálægö og
maðurinn hugsaði: „Það byrjar
fallega fyrir mér, eins og venjulega.”
Maðurinn brá sér inn um herbergis-
dymar og litaðist um í hinu auða, gul-
málaöa herbergi. Síöan tyllti hann sér
örmagna á stól úti í horni. Eitthvert
lystarleysi var í svip hans og glott lék
um varimar þegar hann virti fyrir sér
hina fátæklegu búslóð, þau fáu hús-
gögn sem lágu í hrúgu á miðju gólfi, og
hann tuldraði fy rir munni sér:
„0, ósköp er þetta drasl manns
ömurlegt þegar það liggur svona form-
laust í haug á gólfinu og maöur er ný-
fluttur. Þetta em ekki húsgögn heldur
einhver sérstök tegund af drasli og í
ætt við andlega rúst, tákn fyrir mann
sjálfan og hugarástand. ”
„Þetta er hugarástand mitt, hlut-
Guðbergur Bergsson
konurnar í örvæntingu á leig janda sinn
en misstu brátt móðinn sökum minni-
máttarkenndar. Viö uppgjöfina ruku
þær upp í offorsi og sögðu leigjandan-
um upp herberginu í skyndi. „Þú
hypjar þig héðan út,” sögöu þær
ákveðnar. Og aftur er hinn fráskildi
eiginmaður á götunni með allt draslið
sitt: borðið og stóla, dívaninn og plötu-
spilarann. Húsgögnin eru farin úr liða-
mótunum fyrir löngu eftir óteljandi
flutninga og baming viö miðaldra
konur sem varðveita andlitið í smyrsl-
um en magann í víni og þurfa stöku
sinnum að fara í meðferð inn á tauga-
deild einhvers sjúkrahúss. Maðurinn
sá dálaglegan hóp af uppyngdum
konum í meðferð en hann kenndi ekk-
ert í brjósti um þær. Hann sá einnig
fyrir sér fráskilda eiginmenn með
magasár í forstofuherbergjum við aö
naga sig stöðugt i handarbökin. Ef
heppnin var með þeim fengu þeir
stundum aðgang að baði, og þá helst ef
þeir voru slyngir og höföu auglýst með
tælandi orðalagi eftir herbergi í síð-
degisblööunum:
Ungur, rólegur maður óskar eftu-
herbergi, helst með aðgangi að eldhúsi
og síma. Algerri reglusemi heitið.
Aðeins rólegur staöur kemur til
greina. Mikil fyrirframgreiðsla.
II.
Æ! andvarpaði Dóra og kom út úr
eldhúsinu meö eplajóga og truflaöi
manninn með snörli í sogrörinu. En.
þegar hún sá hvaö maðurinn snerti
bókina af mikilli viðkvæmni og nánast
lotningu, þá sagði hún:
Hjartað býr enn
í nelli sínum
— nýjasta skáldsaga Guðbergs Bergssonar
kennt í haug á gólfinu. Eg sé ekki fram
á að ég hafi í mér nægilegt andlegt afl
til aö endurreisa þetta drasl úr sínu
öngþveiti og raða því sómasamlega
þannig að einhver mynd verði á,”
þannig hugsaöi maðurinn sem var að
flytja búferlum í sjötta sinn eftir að
hann hafði skilið við konuna sína fyrir
tæpu ári. Konan hafði haldið íbúðinni
samkvæmt óskráðum en ströngum
gildandi lögum og venjum þegar hjón
skilja. Hún hlaut einnig alger yfirráð
yfir bömunum, tveimur telpum sem
þau hjónin höfðu ákveðið að eignast á
meðan þau voru önnum kafin við að
byggja óg ljúka námi. Bjartsýnin hafði
verið taumlaus, bæði hjá þeim sjálfum
og tengdaforeldrunum. En eftir að þau
höfðu lokið námi, fullgert íbúðina og
komið undir sig fótunum en sjálfum
sér fyrir í þjóðfélaginu og voru skuld-
laus og frjáls framtíð brosti við þeim,
þá höfðu þau búið saman í sex ár og
ástin og heimilisfriöurinn og hvaðeina
liðaðist sundur með óskiljanlegum
hætti. Samlífiö gufaði upp; einn góðan
veðurdag áttu þau ekkert sameiginlegt
lengur, og þá skildu þau umsvifa-
laust.
Astin, sagði konan, hún endist ekki
nema rétt á meðan maður er að ljúka
námi og á í sönnum erfiðleikum, því
ástin er fráhverf munaðarlífi. Það eru
samfarirnar hins vegar ekki. Ástin er
óvenjulegs eðlisoghúnerhneigðfyrir
óyfirstíganlega erfiðleika og hættur.
Hjá okkur er hættan úr sögunni og þar
af leiðandi engar forsendur lengur
fyrir ást. Við skulum bara skilja og
slíta sambúö.
Nú rifjaði maðurinn upp fyrir sér
álit konunnar, meöan hann sat í hrúgu
á stólnum, frakkaklæddur og slæptur
og átti í erfiðleikum með að geta skil-
greint hvort eigur hans á gólfinu væru
búslóö, drasl eða tákn fyrir hugar-
ástand hans sjálfs. Auk þess sótti á
hann takmarkalaus syf ja.
Maðurinn reyndi að renna ekki
augunum aö þeim stað í haugnum þar
sem hann vissi að leyndist hálfrifinn
skókassi með myndum af telpunum.
Ef hann sæi kassaim gæti hann ekki
stillt sig um aö renna huganum óðar að
bestu ljósmyndinni af þeim, og þá yrði
hann örugglega gersamlega örmagna
enda þegar orðinn þrúgaöur af þeirri
áráttu að hann gat ekki slitið augun frá
hinu ömurlega formlausa drasli á gólf-
inu.
,,Ég verð að geta hugsað í rökréttu
samhengi,” hugsaði maðurinn og
reyndi aö herða upp hugann og skipu-
leggja hugsánir sínar, en hiö lokkandi
skipulagslausa drasl neyddi hann
brátt til aö loka augunum. Til frekara
öryggis greip hann höndum fýrir
andlitið, svo hann opnaði ekki augun,
og fann hvemig hvarmamir brunnu.
Oljóst langaði hann einhverra hluta
vegna til að gráta sárt í þessu tómlega
gula herbergi, gráta svo ógurlega og
sárt að tárin gusuðust i stríðum fárán-
legum straumi milli fingranna og slett-
ustá gólfið.
,dín það yrði fáránlegt og gagns-
laust,” hugsaði maöurinn og formælti í
staðinn fyrrverandi eiginkonu sinni, og
hann spurði sjálfan sig í einlægni
hvaða manntegund hann héldi að
konan væri sem hafði leigt honum og
hlustaði nú eflaust eftir sérhverju
hljóði handan við steinvegginn sem
var milli herbergisins og stofunnar
hennar. ,,Já, hún er eflaust með á
nótunum og skynjar hvemig liggur í
málinu fyrir mér,” hugsaöi maðurinn
og hélt áfram aö dvelja i leiðslu með
hendur fyrir andlitinu. Um leið rann
upp fyrir honum eitthvaö sem var ef-
laust sannleikur: það aö hálfur bærinn
væri fullur af fráskildum konum sem
sitja annaðhvort einar í íbúð eða með
einn eða tvo krakka, meðan fráskildir
og eiröarlausir fyrrverandi eiginmenn
þeirra hringsóluðu látlaust milli her-
bergja sem aðrar fráskildar konur
leigðu út frá sér, eftir að þær höfðu
komið upp kr.ökkunum og vom á erfið-
um aldri. „Þá leigja þær fráskildum
ungum karimönnum forstofuher-
bergið. Foj,” hugsaöi maðurinn og
hryllti sig yfir hinum ömurlegu örlög-
um. „Það er . engin furða þótt hús-
næðisekla sé I borginni með þessu
móti: húsnæöiðnýtistilla.”
Við þvílíkar hugsanir sá maöurinn
fyrir sér í huganum sæg af fráskildum
eiginkonum sem sátu einar í íbúð,
komnarúr bameign,argarfrekjursem
vom orðnar hreinn snyrtistofumatur,
vonlausar um aö þær gætu nokkurn-
tíma fest sér hinn eina og rétta eöa yfir
höfuð nokkurn karlmann á ný,
mann sem væri reiðubúinn að sitja
með þeim yfir glasi og strengja þess
heit að hann skuli gera þær að
prinsessum eftir að þær væm orðnar
fimmtugar og unglegar sem eilífðar-
blóm. I hugarsýn mannsins leituðu
Neitarðu enn að lesa þessa marg-
fróðu bók ?Neitarðu enn að veita sann-
leikanum viðtöku? Þú vilt ekki þekkja
konuna.
Vertu ekki meö neinn fyrirslátt,
Dóra, bað maðurinn. Ég vil þekkja þig
og setj umst inn í stof u.
Viltu ekki heldur að við leggjumst?
spurði Dóra hæðinslega.
Setjumst, bað maðurinn og reyndi
að leyna grettunni sem því fylgir ef
karlmenn hirða ekki um röksemdir
kvenna heldur beina umræðum með
lagni í þá átt að bæði færast nær og nær
rúmstokknum, en enda halda þeir að
rúmið sé á slíkum örþrifastundum
allra meina bót, eða að minnsta kosti
þægilegt hlé milli erja af því að rúmið
veitir útrás og frið í stríði.
Eg þekki þig, sagöi Dóra og leyndi
ekki beiskjunni og hló ertnislega
meðan hún saug gutlandi eplajógann
gegnum strá. Gangurinn hæfir best ef
við höfum þá um eitthvað að ræða,
bætti hún við og brosti.
Sestu að minnsta kosti hjá mér við
borðið, baðmaðurinn.
Nei, svaraði Dóra og saug að sér
sopa. Mundu að við erum skilin bæði að
borði og sæng.
Þess vegna býöurðu mér ekki einu
sinn eplajóga? spurði maðurinn kald-
ranalega.
Nú, ég vissi ekki að þú vildir trefja-
rika fæðu, sagöi Dóra sakleysislega.
Maður mátti ekki einu sinni minnast á
lífrænan áburð úr dýrum án þess
sumir trylltust.
Viltu heldur standa? spurði maður-
inn og hirti ekki um háðsglósumar.
Já, svaraði Dóra og teygði andlitið í
átt til hans. Standa sem upprétt
manneskja; sit þú kyrr sem karl-
maður og klessa. Ég hvorki sit né ligg
flöt fyrir þér lengur.
Það hefurðu aldrei gert, sagði
maðurinn.
Hvað veist þú um þaö? spurði Dóra.
Geturöu ekki orðið aftur venjuleg og
eðlileg manneskja sem fær túra en er
ekkialltaf á túr? spurði maöurinn.
Hvað áttu við? spurði Dóra og þótt-
ist verða undrandi. Ég hef aldrei verið
hvorki venjuleg né eðlileg manneskja,
heldur sem bældur koddi.
Það erum viö öll, sagði maðurinn.
Mér er engin bót þótt allir séu kodd-
ar, sagði Dóra. Nú miða ég ekki við
alla, aðeins sjálfa mig og mínar tilfinn-
ingar. Ég hef ákveöið að vera þaö sem
ég er. ..
Kona.
Kvenmaður, sagði Dóra. Höfuð-
vandinn er bara sá hvort hægt er að
ákveða slíkt með viljanum einum. Mér
er sá vandi ljós og það er mitt upphaf.
Áttu þá við að upphaf þitt séu mín
endalok? spurði maðurinn.
Eins brauð er annars dauði, sagði
Dóra. Mig hefði langað til að segja eitt-
hvaö frumlegra, en nú liggur engin leið
til baka.Byltinginerhafin.
Er þá engin leið opin okkar á milli?
Aðeins þær leiöir sem liggja í gagn-
stæðar áttir, svaraði Dóra.
Hversvegna?
Lífið vill ráða leiðunum og lætur mið-
stjórnarvaldið ekki ákvarða stefnuna,
svaraði Dóra. Loksins er hin raunveru-
lega bylting hafin, og það að ofan frá
sjálfum forsetanum.
Hvað geröist?
Einfaldlega þaö að byltingin sigraði
á Bessastöðum og mun breiðast út um
allan heim og gera hið gamla að engu,
svaraði Dóra og át upp eftir mannin-
um: Hvað gerðist? Við getum verið
með ótal bollaleggingar í alla nótt um
hvaö gerðist, en ég held einfaldlega að
einhver efnaskipting hafi orðið í
þjóðarlíkamanum og þaö af ýmsum
ástæöum, því við erum jú víst eintóm
efnafræði: þjóðarlíkaminn er orðinn
að konulíkama, góði minn.
Maðurinn stundi og horfði á Dóru og
dáðist að því hvað hún var rökföst, en
hann vissi ekki hvort hann elskaði
hana eða hvers vegna hann fór þrá-
faldlega til fundar við hana, einkum á
nóttinni. ,,Mér finnst kannski gott aö
hún rakki mig niöur með óhrekjandi
rökum,” hugsaði maðurinn og um þá
eyðimörk eða mel sem opnaöist aö
baki hans i lok hvers fundar. Á eyði-
mörkinni óx ekkert nema langdregið
óp, mjótt og líkt þræði, og ópiö barst úr
hnakka mannsins og hnakkinn teygðist
úríóendanleikann.
Sýnin sem Dóra hafði séð þegar
veggurinn opnaðist að baki konunnar
með eldtunguna birtist nú manninum.
Maðurinn lokaði augunum snöggvast
og endurheimti sjálfan sig. Opið dróst
aftur inn í höfuöiö og hringsólaði um
auðnina, og hnakkinn skrapp aftur aö
höfðinu, og maðurinn hugsaði: „Heim-
sóknir mína enda ævinlega svona,
samt held ég áfram að vakka kringum
húsið meðan skammdegiö breiðir
myrkur yfir nærveru mina. Ég er
myrkrinu þakklátur. ”
Meðan maðurinn hugsaði var hann
undarlega þakklátur skammdeginu.
.Ji’ólk hefur breitt fyrir gluggana
næstum allan sólarhringinn og hver
maður lokast inni í sínum þrönga
heimi. Aðeins ég rölti fjarri sjálfum
mér,” hugsaöi maðurinn og um það að
ógemingur er að trúa þeim sem maður
elskar fyrir harmi sínum, og þess
vegna leynir hver maöur í lengstu lög
sannleikanum fyrir foreldrum sínum
eða ástvini. I staðinn játar hinn þjáði
fyrir ókunnugum og skriftar í návist
tryggs vinar og hreinsar sig þannig af
hugarangri, en kemur fram við maka
sinn eða foreldra sem hreinn og heil-
steyptur hugur þótt nærri liggi að allt
liðist í sundur. Maðurinn sagði:
Égfer.
Farðu, bað Dóra.
Maðurinn reis á fætur og braut
heilann um hvort Dóru væri eins innan
brjósts og honum: einhver þunn glær
himna hélt huganum í skefjum og frá að
falla á gólfið líkt og innvols hrynur úr
sláturdýrinu þegar það er hengt upp og
rist á kviðinn. Maðurinn hélt innvolsi
höfuðsins í skefjum, en þegar hann átti
leið fram hjá Dóru þá hallaði hann
ósjálfrátt enninu andartak aö öxl
hennar og hvíslaði:
Fólk ætti að sjá til okkar, það tryði
því ekki.
Leyfum því aö sjá til okkar, sagði
Dóra og kipptist við.
Það skipti engum togum, Dóra rauk
á dyr, óö fram í ganginn og kveikti ljós
og stóð kyrr. Maöurinn hvíslaöi, benti
og baö Dóru að koma inn og loka, en
orö hans uröu til þess að hún talaði svo
hátt að glumdi í stiganum og sagði:
Ég hef engu að leyna eftir aö ég
varð kona. Ég þarf ekki að skrifta. Ég
er frjáls og mig varðar ekkert um þína
innibyrgöu leyndardóma.
Nú þagnaöi Dóra og maöurinn gekk
til hennar fram á ganginn og lyfti
höndum líkt og hann ætlaði að grípa
um herðar hennar en honum féllust
hendur. Dóra brást hart við og barðist
um. Hún hrópaði svo glumdi í ömurleg-
umganginum:
Hjálp, auminginn ætlar að leggja