Dagblaðið Vísir - DV - 23.12.1982, Blaðsíða 15

DV. FIMMTUDAGUR 23. DESEMBER1982.
15
Menning Menning
Glæframenn
og nóbelsskáld
ThomasMann:
Felix Krull —
Játningar glæfra manns
Kristján Ámason þýddi
Mál og menning 1982.
Eitt sinn sagöi spakur maöur aö
þýðingar væru gallagripir á borö viö
konur: þær fögru væru ótrúar en þær
ófríöu að sama skapi trúar. Þetta má
til sanns vegar færa í þaö minnsta
hvað snertir þýðingarnar. Þýöandinn
hefur yfirleitt rnn tvo kosti aö velja: aö
umskapa frumsmíðina og búa and-
rúmslofti hennar og stílheimi nýjan
búning við hæfi annarrar og ólíkrar
málheföar, eða reyna aö flytja
textann, orö fyrir orö, af fyllstu
nákvæmni yfir á nýtt tungumál. Fyrri
leiöin getur oft af sér næsta sjálfstætt
listaverk því að þar er þýðandinn oft á
tíöum trúrri sjálfs síns skilningi en
textanum sjálfum — og máski er hún
vænlegri en sú síöari því að aldrei er
hægt aö gera svo fullkomna eftir-
líkingu aö hún geti komiö í staö frum-
smíöar. Því sérhvert orð býr yfir sér-
stakri sögu og veruleika sem ekkert
annaö orö getur lýst til fullnustu. Ef
þýöandinn gerir sér ekki grein fyrir
þessu — að hann er túlkandi lista-
maöur en ekki eftirherma —
misheppnast verk hans.
Kristján Árnason hefur færst mikiö í
fang meö því að þýöa Felix Krull eftir
Thomas Mann. Stíll þessa þýska rithöf-
undar er sérstakur og býsna frá-
brugðinn því sem Islendingar eiga aö
venjast. Málsgreinar hans eru þandar
til hins ítrasta, lotulangar og flóknar,
fullar af innskotum og aukasetningum.
Af þeim sökum má lesandinn oft hafa
sig allan viö aö halda þræöinum og
samhenginu. Þessi stíil er ósköp
óaðgengilegur fólki sem alist hefur upp
við stílhefö Islendingasagna sem enn
lifir í sagnaritun samtíðarinnar.
Reyndar eru Gunnar Gunnarsson og
Thor Vilhjálmsson að nokkru sam-
líkjanlegir viö Thomas Mann en utan
þeirra eru fáir sem dirfst hafa að rísa
gegn forskriftakerfinu. Stuttar og lag-
góöar, auðnumdar meö hlutlægum
brag, skulu setningamar vera, hvað
sem inntakinu líöur!
Kristján gefur forskriftinni langt nef
og reynir aö ná fram stíl Manns meö
því að gæða setningaflækjur spennu í
útúrdúrasömum og hlykkjóttum máls-
greinum. Þetta er óskaplega vandfarin
leið sem útheimtir mikla máltilfinn-
ingu því aö lítiö má út af bera til aö
hátimbraðar klausurnar hrynji í rúst.
Því er ekki að neita aö stundum veröur
þýöing Kristjáns óeölileg og þvinguö.
Fordæmi meistarans verður byröi sem
hann sligast undir. En oftar þykir
mér honum takast vel upp og nýta
möguleika íslenskunnar meö snjöllum
hætti. Upphafsorð skáldsögunnar
veröaaönægja semdæmi:
„Þegar ég tek mér penna í hönd og
ætla í algeru næði og einveru — ég er
heill heilsu, þótt ég sé þreyttur, mjög
þreyttur (svo þreyttur, aö ég kem til
meö aö vinna verkið í áföngum og meö
tíðum hvíldum), þegar ég sem sagt
geri mig liklegan til aö festa játningar
mínar á þolinmóöan pappírinn með
þeirri hreinlegu og þokkalegu skrift
sem mér er gefin, get ég ekki varist
þeim grun að ég hafi vart þá menntun
og skólun sem þarf til aö ráöast í slíkt
andans stórvirki.” (7).
Eru rrthöfundar
svikarar?
Þaö er mikill fengur aö Felix Krull á
íslensku þótt sagan teljist vart meö
helstu stórvirkjum Thomasar Manns.
Ég hefði til dæmis fremur kosið að fá í
hendur Dauöann í Feneyjum (1912)
sem er eitt af merkustu bókmennta-
verkum þessarar aldar. En Felix Krull
er óneitanlega mikiö og margrætt
skáldverk sem lætur lesandann ekki
ósnortinn. Ismeygilegur frásagnar-
háttur og fínleg kaidhæöni sem gegn-
sýrir persónur og atburðarás kenna
okkur aö skop þarf ekki að vera
groddalegt og yfirborðskennt, að
fyndni er hálf snerti hún hláturtaug-
arnar einar. Thomas Mann hefur eins
og allir góöir rithöfundar tekiö trúöinn
sér til fyrirmyndar og mættu íslensk
skáld fara aö dæmi hans.
Felix Krull(1954) er næst síðasta
verkiö sem kom frá hendi Manns en
hann hlaut eins og kunnugt er nóbels-
verðlaun í bókmenntum áriö 1929. Yfir
sögunni er léttari blær en mörgum
öörum verkum hans. Aö formi til er
hún játningarrit glæframannsins Felix
Krull og fylgir ferli hans frá bernsku til
tvítugs. Felix er af heldur lítilfjörlegri
fjölskyldu og heimurinn „smælar” lítt
framan í hann til að byrja meö. En
hann er mörgum kostum gæddur,
fagur og aðlaöandi, hugmyndaríkur og
lundaöur sem listamaður. Frá önd-
verðu mótast líf hans af móthverfu
hins innra og hins ytra, veruleika og
sýndar. Hann gerir sér grein fyrir
mætti blekkingarinnar í mannlegu
félagi og „stefnir að því frá öndveröu
aö gera sjálfan sig aö blekkingu, aö
lífsmunaöi”. Þaö tekst honum býsna
vel — altént um tíma — og í sögulok
skilur lesandinn við hann í líki fransks
markgreifa , nýkominn úr konungs-
garði og umlukinn fríðum örmum
portúgalskrar senjórítu.
Þessi frásaga, sem oft er mjög
skemmtileg, býöur upp á margar
túlkunarleiöir sem engin ástæða er til
aö fara náiö út í og vísast til ágæts
eftinnála þýöanda. En ljóst er aö hér
sem víöar fjallar Mann um vanda
listamannsins og ástar-haturs-
samband skáldskapar og veruleika. I
persónulýsingu „svikarans” dregur
höfundur upp mynd sín sjálfs, eóa öllu
heldur skáldsins einsog það er ár og
síö. Tilvitnunin að neðan skýrir þetta
nokkuð:
Bókmenntir
Matthías Viðar
Sæmundsson
„Aðeins á mörkum mannlegra sam-
skipta, þeim mörkum þar sem annað-
hvort er ekki enn komiö aö oröum eða
þar sem þeim sleppir, í augnatillitinu
og faðmlaginu, er okkur sæla búin, því -
hvergi annars staðar er skilyröisleysi
frelsi, leynd og algert tillitsleysi. öll
umgengni og samskipti, sem þar eru á
milli, eru bragölaus og hálfvolg og
mótuö af ytra formi og borgaralegri
venju, skilyrt og takmörkuð. Þar ríkir
oröiö, — þetta máttlausa og þurra
tæki, þetta fyrsta afsprengi tamins og
hóflegs siögæöis, svo eölisólíkt hinni
heitu og þöglu náttúru aö segja má aö
sérhvert orö sé í raun réttri sem slíkt
tugga.” (68). Hér ertekiö á takmörkun
raunsæis meö því aö benda á forsendur
allrar ritsköpunar. Orðiö er veggur
sem ævinlega skilur aö skáldskap og
raunveruleika. Þaö er þrungiö af
málamiðlun kynslóðanna, „þjóð-
saga” sem hefðin hefur hengt
einhverja merkingu á sér til nyt-
nytsemdar. Það getur aldrei speglaö
raunverulega og einstæða reynslu
einstaklingsins. Höfundur sem lýsa vill
mannlífi verður því aö ofurselja sig
blekkingu nema hann taki þann kost aö
þegja. Leiö hans til „sannleikans”
liggur m.ö.o. um hlið lyginnar. Thom-
as Mann var mikill raunsæishöfundur
af því aö hann geröi sér grein fyrir
þessari tvíræöni.
Þaö er óhætt að mæla með Felix
Krull til lestrar. Hér er einn af mestu
rithöfundum aldarinnar á ferð meö
verk sem í mörgu á erindi við samtíð
okkar Áöur hefurVlál og menning gefiö
út nol krar smásögur eftir hann, Tónío
Kröger (1942) og Maríó og töframað-
urinn og fleiri sögur 1970).
Úr og skartgripir — Jón og Óskar
Laugavegi 70 — Sími 24910.
Y y Hinar
bidjandi
hendur
sem
hálsmen
með œðrusleysis-
bœninni á íslensku.
Vorum að fa
nýjar gerðir
sófaborða
ATH:
Komið aftur:
Borðstof uborð og stólar við
hillusamstæður.
Royal
hiilusamstæður
með
margs
konar
möguleikum
fstcnzk framlelðsla
HHÚSGAGNA-1
Vdl
SMIDJUVEGI 30
SÍMI 72870
-MVS