Dagblaðið Vísir - DV - 19.02.1983, Síða 2

2
DV. LAUGARDAGUR19. FEBRUAR1983.
Hvalir dregnir að landi á gufuknúnu hvalveiðiskipi um siðustu aldamót. Myndin er tekin út Hvalveiðiáhöfn ásamt hvalskurðarmeisturum við höfnina að Sólbakka i Önundarfirði. Þar
af hvalveiðistöðinni á Framnesi við Dýrafjörð sem norskur hvalfangari að nafni Lauritz Berg rak Hans Ellefsen — norskur hvalfangari sem sést sitjandi lengst tH hægri á myndinni —
og fólag hans, Viktor, rak. Ljósmyndir þessar tók Hermann Wendel. hvalstöð i tæp tuttugu ár.
Hvalstöðin á Framnesi við Dýrafjörð. Á myndinni sóst hvalur kominn ó planið skömmu áður
en hann var flensaður. í baksýn eru verksmiðjuhúsin.
Athafnasvæði hvalstöðvarinnar að Sólbakka í önundarfirði. Flateyriibaksýn. Efmyndin
prentast vel má sjá hvalskurðarmenn að störfum á planinu neðarlega tH vinstri. Útí í
sjónum ættí að sjást i nokkra nýveiddu hvali sem biða þess að verða dregnir upp á
hvalskurðarplanið. Myndin er tekin um siðustu aldamót.
Ágrip af sögu hvalveiða
viö íslaiidsstreiidur
Konu
sblóm
Blómabúðin
ÍRIS
Kaupgarði
Engihjalla 2
Kópavogi, sími 46086.
BREIÐHOLTSBLÓM
Arnarbakka 2 — Sími 79060
selanet en algengasta veiðiaðferðin og
hin eina sem talin er hafa verið notuð
við stærri hvali var að skutla þá eða
járna eins og það var einnig kallaö. Því
miður eru ekki til neinar gamlar
lýsingar á því hvernig veiðin fór fram
né hverskonar útbúnaður var viö hana
hafður. Líklegt má þó telja að ekki hafi
orðið verulegar breytingar á hval-
veiðiaöferðum Islendinga öldum
saman og hefur því lýsing Eggerts
Olafssonar frá öndverðri átjándu öld á
hvalveiðum okkar allmikiö gildi og á
þannig í höfuðatriðum við fornöldina
líka. Lýsing Eggerts er á þessa leið:
„Það kemur fyrir að steypireyðar
séu skutlaðar á Vestfjöröum. Þar
skutla menn þær endrum og eins og
aðra smærri hvalfiska, sem ætir eru.
En veiðitækin eru ófullkomin og mjög
undir hælinn lagt, hvort veiðin gefur
nokkuð í aðra hönd, því að oftast flýja
hinir særðu fiskar aftur til hafs og
koma annaöhvort alls ekki aftur eöa
þeir koma ekki fyrr en þeir eru grónir
sára sinna, en eru þá ljónstyggir og
fælast menn. Islendingar sækjast
aðeins eftir törfunum og kálfunum, en
veiða kýrnar aldrei, en þær halda sig
alltaf á sömu slóðum, þar sem tarfam-
ir leita þær uppi. Ef kýmar væm of-
sóttar, mundu þær f lý ja og engra hvala
verða þar vart meira. Fyrr á tímum,
meðan enn var dugur og geta í lands-
mönnum, vom þaö tilteknir menn, sem
stunduðu hvalveiöar. Þeir smíðuðu sér
stóra og sterka báta og lögðu saman
tveir eöa þrír til að veiða hvalinn.
Hann varskutlaöurmeöskutli, ertveir
agnúar voru á, og var sterk taug fest
viö hann. Framan á bátana bundu
menn stóra hrísbagga, svo að þaö yrði
sem erfiðast fyrir hvalinn að draga þá
á eftir sér. Þótt veiðiaðferð þessi væri
hættuleg, þá gaf hún góðan arð, því að
þaö brást sjaldan, að hvalurinn næðist.
Menn réðust aldrei aö honum annars
staðar en inni á fjörðum, en samtímis
rera menn á smábátum, hlöönum
grjóti, fram á fjörðinn fyrir utan hann.
Þegar hvalurinn leitaði undankomu,
fældu þeir hann aftur inn á fjörðinn
með áköfu grjótkasti, því aö allir
hvalir óttast grjótkast, að því er menn
halda vegna þess, að hann óttist, að
steinn kunni að lenda í blástursholinu.
Þegar hvalurinn var orðinn svo
þreyttur, að unnt var að komast að
honum, var hann stunginn meö lag-
vopnum, og blæddi honum þá brátt
út”.
Hin forna og
karlmannalega íþrótt
að skutla hval
Heimildir bera það með sér að
hvalveiðar með þessum hætti voru nær
eingöngu stundaðar af Vestfirðingum,
einkum á Isafjaröardjúpi og í Amar-
firöi.
Sagt er að amfirskir sægarpar hafi
lengst haldið við þeirri fomu og „karl-
mannlegu” íþrótt að skutla hvali með
handskutli. Fengust þeir við hval-
veiðar allt fram að siöustu aldamótum
þegar hvalir hættu að koma inn fjörð-
inn.
Til er frásögn manns frá þeim tíma
þegar hvalir vom veiddir meö fornum
hætti við strendur landsins. Er sagt
svo frá að hvalveiðimenn hafi róið út á
stóru skipi, áttæringi eða teinæringi.
Stóð hvalskytinn, sen svo var skutlar-
inn nefndur, í stefni, vel skorðaður.
Skutullinn sjálfur var jafnan mjög
sterkur. Við hann var festur strengur,
sem hægt var að gefa út svo tugum
faöma skipti, en á strengnum voru
margar tunnur sem hvalurinn varð að
draga þangað til hann gafst upp eða
sprakk. Þrátt fyrir útbúnaö þennan
kom þaö þó fyrir að ekkert varð við
hvalinn ráðið og þurfti að höggva frá
strenginn svo að hvalurinn drægi ekki
allt í kaf. Oft reyndist svo erfitt að fá
gott færi á hvalnum. Þaö var kallað
gott færi ef biliö var ekki nema tíu
faömar. En algengast var að skutla
hvalinn á tólf til fimmtán faðma færi.
Þótti vönum skutlurum það vel
viðráðanlegt. Hvalaskutlarar ætluðu
sér vissan blett á hvalnum til að skutla
á, utan við háhrygginn, rétt ofan við
hornið svonefrida. Töldu þeir að skutull
á þeim staö væri hvalnum hættulegast-
ur, mæddi hann mest og gerði honum
erfiðast að leggjast í djúpkafiö. Sem að
líkum lætur tók hvalurinn jafnan ákaft
viöbragð þegar jámiö hljóp í hann. Svo
mikil vom oft umbrot hvalsins og
buslugangur þegar hann kenndi járns-
ins að stórhættulegt gat verið fyrir bát-
inn og bátsverja og þurfti mikla aðgát
ef forðast átti slys. Nokkuð var það