Dagblaðið Vísir - DV - 21.05.1983, Blaðsíða 7

DV. LAUGARDAGUR 21. MAI1983.
7
Sigurður Hafídórsson, bóndi frá Skarðshfíð. Hann varð beint vitni að vald-
níðslu og yfirgangi sýslumannsins Páis Briem í Austur-Eyjafjafíahreppi á
árunum 1890 til 1895. Þá atburði skráði hann niður skömmu eftir að þeir
gerðust, og er frásögn Sigurðar birt hér á siðunum.
og lagðist í rúmið. Hún var líka orðin
gömul og lúin og búin margt að reyna.
Hún átti dóttur, sem þá var gift kona.
Hún kom til mín grátandi og sagði mér
að mamma sin væri lögst í rúmið og
ætti svo bágt. Hún væri alein heima,
búiö að taka næstu nágranna hennar
fasta, svo að enginn gæti hjálpað
henni. Spurði hún mig hvort ég mundi
vilja skreppa til hennar og tala við
hana og lofaði ég því. Svo fór ég til
hennar, og var hún þá ósköp mædd og
óróleg. Hún sagði mér, að þeir segðu,
að Pétur væri búinn að meðganga ein-
hver ósköp og mætti nærri því geta
hvort hún myndi ekki vita af því líka:
„þeir segja mér ekki hvað þaö er, þú
átt að segja okkur það en við ekki þér,”
segja þeir. Svo sagði hún mér að hún
vissi um eina kind sem þau hefðu tekið
og eru mörg ár síðan. Við áttum svo
bágt og hvergi hægt að fá björg. „Eg
má líklega ekki ráðleggja þérneitt,
sagði ég, en þó ætla ég að gera það. Eg
held, aö þér sé bezt að meðganga og
segja satt, því þar sem sýslumaðurinn
er eins strangur og hann er við alsak-
lausa þá má búast við að hann veröi
strangur við þig, aumingja útslitinn
kvenmann, þar sem þú ert sek. Eg held
aö þú verðir rólegri ef þú gjörir þaö.”
Og ég er viss um að sú von mín brást
ekki.
Allt í eymd og
volæði og allar bjargir
bannaðar
Eg held mér sé óhætt að segja þaö,
aö þetta voru þær einu manneskjur
sem sekar fundust af öllum þeim
fjölda sem tekinn var fastur og settur í
gæzluvaröhald, ég held óhætt að segja
við lítinn kost. Og svo þegar loksins aö
þeir máttu fara heim var þeim bannað
að fara út úr hreppnum. Nokkrir af
þeim voru ráðnir til sjóróðra úti í Vest-
mannaeyjum. Ekki máttu þeir fara
þangað. Það voru skrifaðar upp þessar
fáu skepnur þeirra og hjá sumum hús-
in líka, allt var kyrrsett, þaö mátti
segja að allt væri eymd og volæði og
allar bjargir bannaðar. Eg reyndi að
hugga fólkið eins og ég gat, og ég von-
aðist eftir aö allt mundi lagast, en því
miður rættist þaö ekki. Eg skrifaði
amtmanni og tjáði honum, hvernig far-
ið væri með hreppinn, en það hafði
enga þýðingu, hefir aö líkindum trúað
öðrum betur en mér. Flestir af þeim
sem teknir voru voru bláfátækir og all-
ir fátækir svo það voru æði litlir matar-
skammtarnir hjá þessu aumingja fólki
þennan vetur.
Eftir sumarmál fór ég út í Vest-
mannaeyjar, og hafði með mér nokkra
af þeim mönnum, sem bágast áttu. Við
tepptumst þar í fjóra daga, en ekki
vorum við fyrr landfastir en að maður
kom frá Þorvaldseyri og okkur sagt að
sýslumaöur sé kominn og hann skipi
mér og þeim „seku” mönnum, sem ég
hafði farið meö út í Eyjar, að fara taf-
arlaust upp að Þorvaldseyri. Þegar við
komum þangað, er komið kvöld. Þá er
kallaö á mig inn, en ég segi hinum að
fara heim, því að þeir þurfi víst að fara
að sofa og hvíla sig, þar sem við vorum
búnir að vaka svo lengi. Þegar ég kem
til sýslumanns, þá byrjar hann á því að
segja við mig: „Þú fórst að fara með
þessa sakamenn til Vestmannaeyja.”
Eg segi „það er satt”. Þá segir hann:
„Varstu ekki búinn að heyra, aö ég "ar
búinn að banna þeim að fara út úr
hreppnum?” Jú, en ég trúöi því ekki.”
Þá segir hann: „Af hverju gastu ekki
trúað því? ” Eg segi: „Eg veit að þú ert
strangur viö fangana þína, en því trúi
ég þó ekki, að þú vildir helzt að þeir
dæju úr hungri í kofum sínum.” Þá
segir hann: „Þeir áttu aö fara til
hreppstjórans.” Eg segi: „Það voru
þeir búnir aö gera, en voru jafnsoltnir
fyrir því eftir sem áður.” Þá segir
hann: „Er það satt, Jón hreppstjóri?”
Þá segir Jón: „Það er nú farið að
minnka hjá mér líka.” Sýslumaður
segir: „Það var ekki ráðlegt að fara
með þá til Eyja einmitt um þann tíma
sem póstskipið er á ferð.” Þá segi ég:
„Er sýslumaðurinn svo grunnur, að
hann hugsi aö þessir aumingjar fari aö
strjúka? Eg skal segja sýslumannin-
um það, að vel getur skeð, að hann
frétti það, að þeir veslist upp í kofum
sínum heima, en hann fréttir þaö
aldrei, aö þeir fari að strjúka úr landi.
En hvernig sem þessu er nú varið, þá
hugsa ég að mér væri þetta leyfilegt. I
vetur, þegar þú varst búinn að taka
alla feögana í Steinum fasta og konan
lögst í rúmið, þá skrifaðir þú mér bréf
sem varaoddvita og sagðir mér að sjá
um heimilið, og því hugsaði ég, aö ég
mætti eöa jafnvel ætti aö hugsa um
fleiri heimili sem eru stödd í sama
eymdarskapnum. Og svo er ég nú kom-
inn með þá heim aftur, og þá getur þú
farið með þá eins og þú viit, og þér
þykir sem bezt.” Svo var mér sagt að
fara, en ekki mátti ég fara heim.
Leggjum eld í kofa-
skömm sýslumanns!
Þetta var á laugardagskvöldi. Þegar
fréttist daginn eftir, aö ég var ekki
kominn heim, sendir Einar bóndi á
Raufarfelli skyndiboð um hreppinn og
biður ýmsa menn aö finna sig. Eftir
skamma stund var kominn stór hópur
manna, og var efni fundarins, að þeir
skyldu ekki láta þá skömm eftir sig
liggja að láta hann Sigurð í Skarðshlíð
vera lengi innibyrgöan á Þorvaldseyri
og væri einna bezt að leggja eld í kofa-
skömmina og drífa sýslumann út yfir
Markarfljót.
Fundurinn var snemma á sunnudegi
og ætluöu þeir að gjöra þetta á mánu-
dagsnóttina. Nú fréttist þetta fljótt að
Þorvaldseyri, og þá var ég viss um að
þeir voru töluvert hræddir. Þeir sendu
út að Holti og báðu prófastinn að fara
austur að Raufarfelli og reyna að af-
stýra þessum ósköpum. Prófastur á
stað og ríður í einum spretti austur að
Raufarfelli. Þegar hann kemur þang-
að, er enginn maður úti, svo hann ber
að dyrum hjá áðurnefndum Einari.
Það er komið til dyra, þá er Einar að
lesa húslestur svo prófastur bíöur úti,
þangaö til Einar kemur út. Nú fer
prófastur að tala viö hann og spyrja
hvort það sé satt, sem hann hafi frétt,
að þeir ætli aö ráðast á sýslumann. Þá
segir Einar: „Já, komiö hefir það til
orða, og þó aö það verði kannske ekki í
þetta sinn, þá máttu segja sýslumanni
þaö, að ef hann heldur áfram þessu
verki, sem hann byrjaði á strax og
hann kom í sýsluna og sem þér er eins
kunnugt um og mér. Þetta hefur geng-
ið í allan vetur og ég held að sumarið
ætli að byrja líkt. Hann kom hingað í
hreppinn eins og hvert annað illhveli
og tekur hvern af öðrum alsaklausan,
sem ekkert haföi honum til saka gjört.
Er það furða, þó mönnum sárni að sjá
þessa aumingja bláfátæka, sem eru aö
berjast fyrir lífinu með ærlegu móti,
vera drifna upp að Þorvaldseyri og
vera kvaldir þar öllum kvölum? Eða
þykir þér það merkilegt af honum að
fara að taka hann Sigurð Halldórsson
fastan, undir eins og hann var land-
fastur, fyrir það að hann fór með þessa
menn til Eyja? Eg held að hafi verið
hyggilegra fyrir sýslumann að fara
eftir því sem Sigurður hefir sagt hon-
um, heldur en hatast viö hann, en ég
held að hann hafi aldrei Sigurð undir
þótt hann sýnist ekki fara hart. Já,
prestur minn, skilaöu kveðju minni til
þeirra og segðu þeim, hvað ég sagði
þér.” Svo kvaddi prófastur og fór, kom
aö Þorvaldseyri á heimleið og hefir
víst sagt söguna, því þegar prófastur
var farinn var mér sleppt, en sá ekki
sýslumann.
Eg kom til Einars á Raufarfelli. Þá
sagði hann mér hvað hann sagði viö
prófast og áður er ritað. Eg segi:
„Ekki hefir ykkur verið alvara að
brenna kofagreyið.” Þá brosir hann og
segir: „Ekki núna, heldur gjörðum við
þetta til aö vita hvort þér yrði ekki
sleppt og hvaö þeim mundi verða viö. ”
„Brennumönnum" smalað
að Þorvaldseyri
Á mánudaginn var heldur en ekki
mannareið um héraðið, því nú var far-
iö að smala þeim og reka að Þorvalds-
eyri, sem þeir héldu að hefðu verið
upphafsmenn að samkomunni daginn
áður. Nú var að heyra, að þeim fyndist
þeir hafa nokkurt verkefni að glíma
við. Þaö sagði mér maður, sem kom að
Þorvaldseyri um morguninn og talaði
við þá. Þeir sögðu honum að nú skyldu
Eyfellingar þó sjá að til væri lögregla í
Rangárvallasýslu, en hvernig sem því
hefir nú verið variö, þá var öllum
sleppt nema einum. En eftir því sem
þeir sögöu sjálfir, þeir sem teknir voru,
þá hefir víst verið nokkuð einkennilegt
samtalið í húsinu á Þorvaldseyri þann
dag, og ekkert heyrðist um það síðar.
En þessi, sem ekki var sleppt, var
piltur um tvítugt, bezti drengur og
efnilegur. Hann var einkastoð móður
sinnar, sem var bláfátæk ekkja, og
yngri systkina. Þeir höfðu heyrt, að
hann hefði átt að vera nokkuö oröhvat-
ur á nefndum fundi. Nú fer sýslumaður
að spyrja hann hvað hann hafi sagt á
fundinum. Þá segir piltur: „Það var
nú ekki mikið, sem ég sagði. Eins og
þið vitið, á ég heima á sama bæ og
fundurinn var. Svo þegar allir voru
komnir saman, fór ég þangaö og heyri,
aö þeir eru aö tala um hvað þeir eigi að
gjöra við sýslumann, þegar þeir séu
búnir að taka hann. Þá segi ég: „Á ég
aó segja ykkur það? Þið skuluð reyna
að ná stóra pokanum hreppstjórans
(það var strigapoki, sem þeir létu búa
til, ef einhver yrði óþægur af þeim sem
teknir voru, þá skyldi hann í pokann,
Jón Hjörleifsson reiddi pokann og var
því ýmist kallaður Jón með pokann eða
poki) og láta sýslumann í hann og
binda svo pokann upp á hest, fara með
hann út yfir Markarfljót, láta hann á
vestri bakkann og skrifa svo á pokann;
Sá á fund sem finnur, og ef þiö hittið
einhvern á leiðinni, skuliö þið kalla upp
og segja: „Gettu hver er í pokanum.”
Svo fór ég inn í bæ og vissi ekki, hvaö
gjörðist eftir þetta.”
Þessum manni var haldið allt vorið á
Þorvaldseyri. Þar mátti hann þræla og
róa þegar sjóveöur var, og þá fiskaðist
vel, og hirti Þorvaldur þetta allt, en
móðir hans og systkini bjargarlaus
heima, og varð hún aö fá af hreppnum
til að lifa af. Veturinn eftir stefndi
móðir hans sýslumanni fyrir sátta-
nefnd, en sá sem ekki kom á sáttafund-
inn var Páll Briem. Svo skrifaði hún
suður og bað um setudóm, en því var
ekki sinnt.
Dúsaði skjálfandi og
sársvangur í útihúsi
í fimm vikur
Það var bóndi í Steinum sem hét Jón
Valdason. Hann var tekinn eins og
fleiri alsaklaus og látinn vera í gæzlu-
varöhaldi á Þorvaldseyri fimm vikur
og haföur uppi á lofti í útihúsi, alltaf í
sömu fötunum sem hann var í þegar
hann var tekinn, fékk illt og lítiö að
borða. Þarna varð hann að vera skjálf-
andi af kulda og sársvangur fimm vik-
ur samfleytt. Þrír synir hans voru hjá
honum, allir innan viö tvítugt, þeir
voru allir teknir, sá yngsti síðast. Hann
var að reyna að gegna skepnunum.
Hann var tekinn einn morgun í rign-
ingu, forugur og blautur, frá því starfi
Sjá næstu síðu
ÓDÍRAR
KEREYJAFERÐIR
MEÐ
FLUGLEIÐUM!
Átján eyjai og hundrað þoip
Öllum íslendingum, sem hala heimsótt Fœreyjar, ber
saman um að þangað sé gaman að koma. Landslagið
er ekki afskaplega ólíkt því íslenska. Aðaleyjarnar 18
eru grasi vaxnar írá íjöruborði upp í íjallstinda, en á
eyjunum eru 100 þorp og bœir. Fœreyingar eru
ákaflega gestrisnir og því góðir heim að sœkja. Þeir
halda íast í ýmsa gamla og góða siði, dansa og syngja
upp á gamla mátann, klœðast þjóðbúningi til hátíðar-
brigða og slunda kappróðra.
Séistakt leiðatilboð
í tilefni opnunar Norrœna hússins í Fœreyjum bjóða
Flugleiðir sérstakt verð á Fœreyja-íerðum. Miðað er við
4ra daga dvöl í Fœreyjum með brottför írá Reykjavík.
Verð kr. 6.680.-, en þá er miðað við flugíerðir, gistingu
í 3 nœtur á hinu nýja vistlega Hotel Foroyar í 2ja manna
herbergi og morgunverð. Flugvallaskattur er innilalinn
en ekki terð frá flugvelli til Þórshaínar. Þetta tilboð
stendur til 15. júlí n.k.
Fœreyjalerð er ódýr og einlöld fyrir alla, - og ekJd
veldur tungumálið erfiðleikum!
Upplýsingar um Fœreyjalerðir Flugleiða íást hjá a
söluskrilstofum og umboðsmönnum Flugleiða og einnig >
hjá ferðaskrilstoíunum.