Dagblaðið Vísir - DV - 24.06.1983, Blaðsíða 13

DV. FÖSTUDAGUR 24. JONl 1983.
13
samþykkt, aö kona hans yrði tækni-
frjóvguö. Gekk nú hjónaband þeirra
vel nokkur misseri, en þar kom, aö
þau slitu samvistum. Þá tilkynnir
maöurinn, aö hann sé ekki faðir
þessa barns, sem honum sé kennt.
Konan bar vitanlega fyrir sig loforö
mannsins, en blóðrannsókn sýndi, aö
hann var ekki faðir barnsins. Var
faöernisyfirlýsing hans ógilt og bam-
iö föðurlaust, enda gat konan ekkert
vitað, hvaðan henni kom þunginn.
Mér vitanlega hafa ekki komið upp
slík mál hér á landi. Þó er ekki loku
fyrir þaö skotiö, aö slíkt gerist.
Læknar, sem hafa framkvæmt
tæknifrjóvganir, hafa lýst því, aö áö-
ur en frjóvgún á sér staö, hafi eigin-
menn lýst því yfir, aö þeir muni
gangast viö barninu. Siík yfirlýsing
er afturkallanleg.
Og menn verða jafnframt að átta
sig á því, aö fleiri geta verið aðilar
siíks máls, t.d. ef erfðaréttur byggist
á siikrifaðernisyfirlýsingu.
Jafnframt koma til opinberir hags-
munir, sem eru þeir, að faðemi
bama sé skráö eins rétt og hægt er,
a.m.k. séu opinberir starfsmenn
ekki aö stuðla að röngum faðemis-
yfirlýsingum.
Rangar skýrslur
Eins og fyrr segir, munu læknar
þeir, sem stunda tæknifrjóvganirnar
láta eiginmennina undirrita ranga
faðemisyfirlýsingu fyrirfram. Þann-
ig era læknarnir strangt tekið hlut-
deildarmenn í að gefa rangar skýrsl-
ur til stjómvalda. Efast ég stórlega
um, að þeim sé þetta leyfilegt eftir
þeim heitum, sem þeir hafa undir-
ritað sem læknar, eða að athafnir
þeirra séu þeim heimilar, eftir
íslenskum læknalögum. Og ekki veit
ég til þess, að nefndir læknar hafi
borið athafnir sínar fyrirfram undir
embætti landlæknis.
„Glasabaraið” Louise Brown.
AlLstaðar eriendis hafa tæknifr jógv-
anir á konum orðið til þess, að sett-
ar hafa verið fram kröfur um að lög-
gjafinn setti reglur um slíkar tækni-
frjóvganir eða hreinlega bannaði
þær, en margir eru þeirrar skoðun-
ar, að þær séu siðferðilega rangar.
Væri gaman að vita, hvort íslenska
kirkjan hefur mótað afstöðu um
þessi mál, og þá jafnframt hvort hún
hafi gert tillögur um löggjöf.
En hvað um börnin?
Vel er skiljanleg þrá manna til
þess að eignast böm. Sumir geta það
hins vegar ekki, og því verður ekki
breytt. Frá aldaöðli hafa barniaus
hjón tekið sér börn og gengiö þeim í
foreldrastað, annaðhvort munaðar-
leysingja eða þá böm frænda og
vina. Ekki hefur verið sýnt fram á,
að þessum bömum hafi verið sýnd
minni hlýja en öðrum, og það vita
þeir, sem reynt hafa, að böm elska
fósturforeldra sína jafnheitt og hina
raunverulegu.
Oft líta fósturforeldramir á bömin
sem sín eigin, og það er eölilegt. For-
eldrarnir vita hins vegar mætavel,
að þeir era ekki blóðforeldrar og
sanna þar með, að vitneskjan um hið
sanna skiptir ekki máli. Og eiga þá
ekki bömin rétt til hins sama, að þau
fái að vita hverjir séu hinir réttu for-
eldrar. Fyrir nokkrum áram var
sýnd mynd frá Bandaríkjunum um
þetta vandamál. Hún fjallaði um
ungan dreng, sem fékk að vita, að
hann var ættleiddur, og linnti þá ekki
látum fyrr en hann hafði fundið for-
eldra sina, ekkivegna þessaðhonum
þætti ekki vænt um kjörforeldrana
heldur vegna þess, að hann vildi vita
hvaðan hann væri.
Haraldur Blöndal.
Stóriðja og manngildið
stóriðja býður upp á. Sú iðja sem
tengist orkufrekum iðnaöi er hættu-
leg heilsufarinu. Hafa menn gætt
nægilega vel að þeim þætti? Er vitað
hvaða langtímaáhrif það hefur að
vinna í hinum ýmsu stórið juveram?
Hvert er markmiö okkar með
iðnaði og atvinnuuppbyggingu? Að
bæta lífsmöguleika fólks? Er stór-
iðja hagkvæm? Bætir hún lífskjör
fólks? Svarið við þessum spuming-
um fer eftir því hvað við eigum við
með lífskjör og hver markmið okkar
og iífsgildi era. Stóriðja er hugsan-
lega fjárhagslega hagkvæm til
skamms tíma ef við eram tilbúin að
kosta miklu til. Ef hagkvæmni er
ekki einungis skilgreind sem fjár-
hagslegur ávjnningur til skamms
hefur neikvæð áhrif á manngildiö.
Hvemig? Hún gerir umhverfið ólíf-
vænlegra. Því meiri stóriðja þeim
mun meiri orkueyðsla, fjármagns-
eyðsla og umhverfismengun. Sú
heildarorka sem fer í stóriðjuupp-
byggingu nýtist ekki sem skyldi. Bet-
ur væri ef öll sú orka sem fer í að
byggja upp stóriðju í heiminum væri
nýtt með það markmið fyrst og
fremst að stuðla að lífvænlegra um-
hverfi fremur en að spilla því.
Þekking eða
þekkingarleysi
Hvað er þekking? Erfið spurning
sem svara mætti á mismunandi for-
sendum. Ef sett er á stofn stóriðja og
þá á þeim forsendum að hún sé
aröbær f járfesting, er það þá dæmi
um þekkingu? Ef lagst er gegn stór-
iðju vegna mengunarhættu, er það
þá dæmi um þekkingarleysi? Við
hvað er miðaö? Ef við mælum gegn
stóriðju af ástæðum sem hafa verið
reifaðar í þessu greinarkorni þá sé
ég ekki að þaö sé endilega dæmi um
þekkingarleysi eða kommúnista-
áróður. Rökin gegn stóriðju tala sinu
máli alveg jafnt og rökin fyrir henni.
Ollu máli skiptir að íhuga stóriðju-
mál af gaumgæfni og taka tillit til
allra þátta sem máli skipta en
byggja ekki afstöðu sina á f ordómum
eöa einsýni. Þeir þættir sem teknir
era inn í dæmið hverju sinni fara
síðan eftir sjónarmiðum hvers og
eins um það hvað skipti máli og aö
hver ju skuli stefna.
Umhverfisvernd
Eg er sammála Jónasi Bjamasyni
að það þýði ekki að ráðast gegn stór-
iðju á grundvelli „baraalegrar
eftirsóknar eftir liönum tímum".
(Bein tilvitnun úr grein Jónasar)
eins og hann orðar það. Á sama hátt
þýðir ekki að mæla stóriðju bót á
grundvelli barnalegrar framsóknar
til ókominna tima. Sjónarmiö um-
hverfisvemdarmanna boða ekki
afturhvarf til náttúrunnar. Við höf-
um aldrei horfið frá náttúrunni. Ef
viö lifðum ekki í skauti náttúrunnar
á hverjum tíma þá værum við í stök-
ustu vandræðum. Það má ekki rugla
saman fyrri tímum og náttúrunni.
Þó nútíminn verði einhvem tíma að
fyrri tímum verður hann ekkert nátt-
úrlegri fyrir bragðið. Þaö er heldur
ekki verið að boða afturhvarf til fyrri
tíma vegna söknuðar. Heldur er boð-
uð sú stefna að við notum þekkingu
okkar á náttúrunni ekki gegn náttúr-
unni (þar með talið okkur sjálfiun)
heldur í samræmi við gang hennar.
Þekking okkar á náttúrunni á
hverjum tíma er takmörkuð. Okkur
hættir til að einblína á einn þátt
hennar fremur en annan. Við
einangrum ákveöin fyrirbæri og nýt-
um okkur þau í einangruöu formi.
Þannig verður tæknin til. Tæknilegir
hlutir eru ekki „ónáttúrlegir”. Þó
skal hafa í huga að í náttúrunni
tengist eitt fyrirbæri öðrum, þ.e.
fyrirbærm eiga sér ákveðið sam-
hengi og öllu máli skiptir hvert jafn-
vægið er milli hinna mismunandi
þátta. Það er jafnvægið sem við þurf-
um að huga að þegar við umgöng-
umst náttúruna á grundvelli tækni-
þekkingar okkar. Jafnvægisröskun,
bæði umhverfis og fjármagns, er
m.a. afleiðing stóriðju. Á þeim
grundvelli er stóriðju hafnað sem
raunhæfri úrlausn á atvinnu- og
efnahagsmálum.
Að lokum vil ég hvetja til skyn-
samlegrar og fræðilegrar umræðu
um stóriöjumál. Umræðu sem
stjómast ekki eingöngu af flokkspóli-
tískum hagsmunum. Mikið hefur
verið ritað og rætt um stóriðju á
Noröurlöndunum (t.d. Noregi) og í
Bandaríkjunum. Sjálfsagt er að
kynna sér þær umræður og nota
niðurstöður þeirra sem leiðarljós
þegar stóriðjumál hér á landi eru
krufin til mergjar.
Guðrún Einarsdóttir
stundakennari, Njarðvík.
„Betur væri ef öll sú orka sem fer í að
^ byggja upp stóriðju í heiminum væri nýtt
með það markmið fyrst og fremst að stuðla að
lífvænlegra umhverfi fremur en að spilla því.”
tíma heldur með tilliti til margra og
ólíkra þátta til lengri tíma sem gefa
heildarmynd þá er stóriðja ekki hag-
kvæm. Skapar stóriðja lifskjarabót
þegar til lengri tíma er litið? Hvar
era takmörk stóriðju fjárhagslega og
umhverfislega? Þetta era spurning-
ar sem vert er að spy rja.
Stóriðja, fólksfjölgun
og manngildið
Þaö er ljóst að stór iðja, þ.e. iðja
sem er stór í sniðum er að mörgu
leyti bein afleiðing fólksfjölgunar
eins og Jónas bendir réttilega á í
grein sinni. Því fleira fólk því meira
verðum við að framleiða og því
stærri og fleiri verða fyrirtældn.
Fólksfjölgunin er vandamál og það
ekki léttvægt. Það eru takmörk fyrir
því hve marga munna jörðin getur
mett. En fólksfjölgunin er ekki
orsökin að stóriðju eða orkufrekum
iðnaði. Ef einhver tengsl eru þar á
milii þá eru þau óbein.
Jónas spyr í grein sinni um tengsl
manngildis og stóriðju. Stóriðja
Eykur þekkingar-
skortur manngildi?
Kjaltarinn
I seinni tíö heyrist oft talaö um
1 manngildi í pólitískri umræöu. Sumir
I flokkar halda því fram, aö þeir leggi
láherslu á manngildi og láti ekki pen-
1 ingasjónarmiöin ein ráöa. Gefiö er í
I skyn, aö f járhagslegt m?t sé ekki
] alltaf rétti mælikvaröinn á fram-
I kvæmdir eöa þjónustu, sem kosta
I peninga. Margir viröast trúa þessu,
I og ganga þeir út frá þvi, aö í mörgum
| tilvikum fari ekki saman fjárhags-
] legur ávinningur og efling mann-
I gildis í sambandi viö framkvæmdir
I eöaatvinnuframtak.
Skirskotun til manngildis viröist
í fyrst og fremst heyrast frá fram-
sóknarmönnum í sambandi viö
rekinn í stórum stíl á einum staö og í
einu fyrirtæki heldur en i mörgum
minni fyrirtækjum eöa á mörgum
stööum. Meö öörum oröum er um hag-
kvæman rekstur aö ræöa frá fjár-
hagslegu sjónarmiöi. Þegar betur er
aö gáö, má sjá, aö stóriöja um allan
heim er ein aöalskýringin á lífs-
kjarabótum alls almennings. Sú bylt-
ing, sem oröiö hefur í efnahagslegri
velferö á Vesturlöndum, byggist
fyrst og fremst á framförum, sem
orðiö hafa í stóriðnaöi.
Efnahagslega yfirburöir
Vesturlanda yfir kommúnísk hag-
kerfi eöa önnur, sem búa ekki viö
eðlilegar markaösaöstæöur,
ins menga umhverfiö. Stóriönaöur
mengar almennt minna en sami iön-
aöur rekinn í smáum stíl og í sama
umfangi, þ.e. miðaö viö jafnmikla
framleiöslu. Stóriönaöur getur aftur
á móti valdiö meiri sýnilegri mengun
eöa spjöllum á ákveönum staö vegna
þess, hversu mikU umsvif eru niöur-
komin á litlum bletti oft. Efnaiön-
aöur mengar almennt sagt mest, en
ef kemiskum stóriðnaöi yröi breytt í
kemiskan smáiönaö um allt, myndi
mengun aukast. Járnsmiðjur miö-
alda menguöu mjög mUiiö. Auk þess
er auöveldara aö koma viö mengun-
arvörnum í stóriðnaði en mörgum
smáum fyrirtækjum. Það er þvi eðli
skauti náttúrunnar viö upprunaleg
skilyröi. Klukkunni veröur ekki
snúiö viö. Aö vísu getur fólk minnkaö
tilkaU til verðmæta heimsins, en þaö
er spurning um lifsgUdi en ekki stór-
iöju.
Þaö er fremur hráslagalegt aö
Jónas Bjamason
A „Það er fremur hráslagalegt að heyra
“ suma prísa landbúnáðarstörf á íslandi út
frá umhverfissjónarmiðum í ljósi þess að Iang-
mesta mengun hérlendis er af völdum ofbeit-