Dagblaðið Vísir - DV - 23.08.1984, Blaðsíða 12

12
DV. FIMMTUDAGUR 23. ÁGUST1984.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaðurog úfgáfustióri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRlSTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aöstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON.
Ritstjórn: SÍDUMÚLA 12—14. SÍMI 686611. Auglýsingar: SIÐUMÚLA 33. SÍMlí
Í27022.
Afgreiðsla, áskriftir, smáauglýsingar, skrifstofa: ÞVERHOLTI11. SÍMI 27022.
Sími ritstjórnar: 686611.
Setning, umbrot, mynda-og plötugerð: HILMIR HF., SÍÐUMÚLA 12.
Prentun: Árvakurhf., Skeifunni 19.
Áskriftarverðá mánuði 275 kr. Verð í lausasölu 25 kr. Helgarblað 2ST^<r.
Þetta erbara áfangasigur
Margir kartöflubændur og kaupmenn eru nú að feta í
fótspor Hagkaups og Jens Gíslasonar á Jaðri og hefja
beina sölu kartaflna án milligöngu hinnar illræmdu
Grænmetisverzlunar landbúnaðarins. Eiga neytendur
því í mörgum verzlunum kost á ódýrari kartöflum en ella.
Mikilvægt er, að neytendur sýni nú samstöðu og beini
viðskiptum sínum til aðila, sem verzla utan hins gamla
einokunarkerfis. Þeir kaupi kartöflur, sem ekki eru á
vegum Grænmetisverzlunarinnar, alveg eins og þeir
kaupi egg og kjúklinga, sem ekki eru á vegum Iseggs og
Isfugls.
Neytendur hafa af þessu strax beinan hag, því að kart-
öflur Jens í Hagkaupi eru 14% ódýrari en kartöflur frá
Grænmetisverzluninni. Um leið gera þeir lífið léttara hjá
kartöflubónda, sem hefur með framtaki sínu tekið tillit til
hinna oft gleymdu hagsmuna neytenda.
Þetta geta neytendur raunar gert á fleiri sviðum. Þeir
geta líka verðlaunað stóru eggjabændurna, sem hafa
haldið niðri eggjaverði á undanförnum árum. Neytendur
geta keypt egg frá þeim í stað þess að kaupa egg frá gælu-
dýri Framleiðsluráðs landbúnaðarins.
Ar þetta verður minnisvert í verzlunarsögu landsins. I
tveimur áföngum hefur með haröfylgi tekizt að rjúfa
kartöflueinokun Grænmetisverzlunar landbúnaðarins,
fyrst á innfluttum kartöflum og raunar öðru grænmeti í
vor og síðan á innlendum kartöflum núna.
Um leiö og neytendur fagna þessum áfanga er rétt að
muna, að tiltölulega fáir einstaklingar í stétt heildsala,
kaupmanna og bænda ruddu braut hinu aukna verzlunar-
frelsi. Kerfið hopaði undan áhlaupi þeirra, en ekki af því
að neytendur væru spuröir ráða.
Neytendur hafa fengið áfangasigur upp í fangið, en eng-
an endanlegan sigur. Því fer enn fjarri, að kartöfluneyt-
endur hér á landi njóti sama réttar og kartöfluneytendur
annarra landa. Baráttunni um verzlunarfrelsið er ekki
lokið og áfram mun reyna á samstööu neytenda.
Þeir munu væntanlega geta á næstunni valið um fleiri
stærðarflokka kartaflna, fleiri afbrigði þeirra og fleiri
framleiðendur. Jafnframt geta þeir væntanlega forðazt
kartöflur, sem úðaðar hafa verið thiabendazoli til að auka
geymsluþolið fram eftir vetri.
En ný vandamál munu koma upp, þegar haustneyzlu
lýkur og íslenzku kartöflurnar hætta að vera nýjar. Upp
úr áramótum hlýtur að koma að þeim tímamótum, að
gamlar, íslenzkar kartöflur verða orðnar lakari en ný
uppskera frá öðrum löndum. Hver verður réttur neyt-
enda þá?
Talið er, að í haust verði til tveggja ára birgöir af ís-
lenzkum kartöflum. Spyrja má, hvaða ábyrgð neytendur
beri á því ástandi. Og enn frekar, hver hafi rétt til að
neita þeim um nýjar kartöflur á ofanverðum næsta vetri.
Á Framleiðsluráð þá að fá að kúga?
Skylt vandamál kom upp í sumar, þegar fyrstu íslenzku
kartöflurnar komu á markað og kostuðu þá 56,75 krónur.
Þá vildu landbúnaðarráðuneytið og Framleiðsluráö
hindra neytendur í að geta valið milli þessara kartaflna
og innfluttra á 21 krónu kílóið.
Baráttunni fyrir rétti neytenda lýkur ekki fyrr en þeir
geta á öllum árstímum valið milli nýrra kartaflna og
gamalla, dýrra og ódýrra, úðaðra og ekki úðaðra, frá
mörgum innlendum og erlendum framleiðendum. Og hið
sama gildir um rétt neytenda á öðrum sviðum matvæla-
kaupa. Jónas Kristjánsson
VALD FJÖL-
MIÐLANNA
Á einhverri samnorrænni ráðstefnu
lét forseti Hæstaréttar Islands falla
ummæli í þá veru að íslenskum blaða-
mönnum þætti verra að borga sektir
fyrir ranglát ummæli heldur en aö
hafa haft rangt fyrir sér.
Þessi ummæli hljóta að vekja mikla
umræðu, enda talar hér enginn
ómerkingur, forseti Hæstaréttar,
æðsta dómstóls Islands, og einn af
þremur handhöfum hins íslenska for-
setavalds.
Ummæli hans lýsa einnig miklum
kjarki, hvað sem annars verður um
þau sagt. Fjölmiðlar eru sívaxandi afl
í þjóðfélögum Vesturlanda og Island er
þar engin undantekning. Það fólk sem
við þá starfar og býr þá til daglega,
hefur því í raun geysimikil völd, ekki
síst ef því finnst aö sér vegið og viU slá
frá sér sem samstilltur hópur. Kannski
er rétt að líta aðeins á þessi miklu völd
og hvernig þeim er beitt.
Fjórða valdið
Víða erlendis eru menn farnir að tala
um fjölmiðla sem f jórða valdið í stjóm-
kerfi ríkja. Þaö er með öðrum orðum
sett við hlið löggjafarvalds, fram-
Kjallari
á fimmtudegi
MAGNLIS
BJARNFREÐSSON
kvæmdavalds og dómsvalds. Hvernig
má það verða að vald geti þannig
„orðið til” án þess að það hafi í raun
viljandi verið markvisst myndað?
Þar sem ritfrelsi er getum við í raun
skipt efni dagblaða (og raunar einnig
útvarps og sjónvarps) í þrennt. I
fyrsta lagi eru fréttir af atburðum
liðandi stundar, sem fastráðnir starfs-
menn vega og meta, matreiöa og birta.
I öðru lagi er umfjöllun um þessa at-
buröi. Sú umfjöllun fer bæði fram hjá
fastráðnum starfsmönnum og utanað-
komandi aðilum. I þriðja lagi er svo
það sem ég kalla hér einu nafni af-
þreyingarefni, en getur verið með öllu
mögulegu móti og heitið því notað í
miklu víöari merkingu en þegar það er
til dæmis notað í umf jöllun um ríkis-
fjölmiðlana. Það eru fyrstu tveir efnis-
flokkamir sem skipta máli beint í
sambandi við áhrif og völd, þótt hinn
• „Mér finnst stærsti gallinn á umf jöllun ís-
lensku dagblaðanna um fréttir og raunar
á vali frétta og uppsetningu þeirra einnig vera
hinn sterki pólitíski keimur sem af þeim er.”
Frelsi og helsi
.í’relsi — jafnrétti — bræðralag,
þessi þrjú orð voru ákaft notuð í
stjómarbyltingu þeirri sem hófst 14.
júlí 1789 suður í Frakklandi. Þrenn-
ing þessi myndar á vissan hátt eina
órofa heild sem ekki verður slitin,
rétt eins og grundvöllur stjómskip-
unar fjölmargra landa, þar sem rík-
isvaldið skiptist í þrjá afmarkaða
staði: lagasetningarvald, dómsvald
og framkvæmdavald. Eitt atriði
tekiö út úr samhengi við önnur verð-
ur því ærið ófullkomið og óljóst, visið
og veiklulegt, jafnvel rotið og
skemmt.
Undanfarin ár hefir félagsskapur
nokkurra manna sem kennir sig viö
frelsi og frjálshyggju verið allfyrir-
ferðarmikiU hér á landi. Telja má að
að öUu leyti séu sjónarmið og viðhorf
þau sem félagsskapur þessi byggir
tilveru sína á, komin úr kenningum
nokkurra spekinga erlendra sem
fengist hafa við hagspeki og útUst-
anir á því tengdu. Kenningar þessar
hafa verið afar umdeildar meðal
fræðimanna og leikmanna en mikið
kapp hefir verið á lagt að koma þeim
tU vegs og virðingar hérlendis, án
þess að aðlaga þær íslenskum að-
stæðum og atvinnuháttum. Spek-
ingum þessum er meinUla við allt
sem tengist velferð þjóðfélagsþegn-
anna, — opinbera þjónustu eigi t.d.
að stórminnka með öUum tiltækum
ráðum og draga á úr menntun þjóð-
félagsþegnanna eftir því sem tök eru
á. Þaö á í það minnsta ekki að leyfa
meiri umræður og menntun en sem
kemur þeim öflum að gagni sem aö
baki þessum félagsskap standa.
Frelsi, — þetta litla tveggja at-
kvæða orö hefir mikið verið notað.
En hvað merkir það og hver eru tak-
mörk þess og umfang? Ljóst er að
enginn getur vænst fullkomins frelsis
því jafnan eru einhver takmörk þar
á. Þjóðfélagið setur þegnum sínum
vissar háttsemisreglur til að fara
eftir. Reglur þessar eru í margskyns
formi, t.d. réttarreglur settar af
lagasetningarvaldi, trúarreglur og
siðgæðisreglur sem eru ævagamlar
og mjög áhrifamiklar o.s.frv. Til-
gangur þessara reglna er auðvitað
sá aö halda uppi góðri reglu meðal
þjóðf élagsþegnanna, viröa rétt
þeirra minnimáttar og „tempra
óspaka” eins og segir á einum
ágætum stað.
Óheft frelsi blasir víða við
Þrátt fyrir aö frelsinu séu sett viss
takmörk er víða sem „frelsið” blasir
við. Ég undirritaður vil eindregið
benda á nær glórulaust „frelsi”
þeirra sem þurfa að koma söluvöru
sinni eöa þjónustu á framfæri. Hvar-
vetna veöur þetta auglýsingafargan
yfir eins og versta farsótt: fjölmiðlar
eru troðfullir af þessu upp á hvern
dag sem guð lofar, — alls staðar
smýgur þetta innfyrir hvers manns
dyr án þess að nokkuö verði að gert.
Alþjóð er svo gjörsamlega vamar-
laus gagnvart áróðri af þessu tagi að
undur er að ríkisvaldið sjái eigi
ástæöu til afskipta. Aö vísu munu
vera til gömul og ófullkomin lög um
vamir gegn óréttmætum verslunar-
háttum sem kveða á um ýmsar
reglur til varnar neytendum m.a. um
vissar skorður við að gefa villandi
upplýsingar um vörur, notkun hæp-
inna fullyrðinga um gæði vöru og
villandi orðagjálfur og skrum í aug-
lýsingum. A þessu sviöi er frelsi a ug-
lýsandans mikið. Með ýmsu móti er
unnt að sneiða framhjá fyrirmælum
þessara öldnu lagareglna og sífellt er
verið að brydda á nýjungum í aug-
lýsingatækninni, þannig að sjálfan
áróðursstjóra nasistastjórnarinnar á
Þýskalandi í dentíð hefði sjálfsagt
hryllt við slíku og kallaði hann þó
ekki allt ömmu sina í þeim efnum.
Kjallarinn
GUÐJÓN JENSSON
PÓSTAFGREIOSLUMAÐUR
Oheft frelsi á þessu sviöi viðskipta
og verslunar veldur því ógnvekjandi
helsi meðal þorra alþýðufólks á ls-
landi. Margir fánýtir og aumkunar-
verðir hlutir eru keyptir fyrir til-
stuðlan auglýsingaáróöurs í stað
þess að takmörkuðum fjárráðum
þorra þjóðarinnar um þessar mundir
sé varið til verðugri hluta. Það er t.d.
brýn nausyn að jafna viðskiptahall-
ann við útlönd, greiða skuldir og þ.h.
og þaö verður eigi gert ööruvísi en að
takmarka á einhvern hátt innflutn-
ing á fánýtum hlutum og margskyns
rusli sem hér hefir verið búin til
eftirspum, meö lævísum auglýs-
ingum.
Áhangendur svonefndrar frjáls-
hyggju hafa haft stórkostleg áhrif,
sum góö en því miöur allt of mörg ill,
hér á landi. Forsenda fyrir viðgangi
frjálshyggjunnar hefir verið linnulít-
il kaupþrælkun þeirra sem minnst
mega sín og er það nægileg ástæða til
að hafna speki sem þessari. Að
lokum vil ég benda á að það er al-
mennur veikleiki mannlegs eðlis, aö
hafa takmarkalausa trú á sumum
hlutum sem þeir hvorki sjá né
þekkja, og láta stjórnast óhæfilega af
þeim.
Guðjón Jensson.