Dagblaðið Vísir - DV - 08.05.1985, Blaðsíða 18

18
DV. MIÐVIKUDAGUR8. MAl 1985.
Útlönd fyrir 40 árum
Útlönd fyrir 40 árum
Útlönd fyrir 40 árum
STRIÐSLOKIEVROPU
Stríðinu hefði átt að vera löngu lokið
áttunda maí fyrir 40 árum. Stríöslokin
voru líklega ráðin eftir innrás banda-
manna i Norður-Afriku, síöla árs 1942.
Ef ekki þá eftir sigur Sovétmanna við
Stalíngrad 1943. örugglega eftir
innrásina í Normandí og frelsun París-
ar sumarið 1944.
Rétt fyrir jól 1944 gerðu Þjóðverjar
gagnsókn sem kostaði 181.000 manns
lífið. Hún mistókst að lokum og Banda-
ríkjamenn flæddu yfir Rín í mars 1945.
Sovétmenn tóku Vín 13. apríl.
Daginn áöur hafði Elanor Roosevelt
sent eftir Harry Truman varaforseta.
„Harry, forsetinn er látinn,” sagði hún
honum.
Hitler í byrginu
Joseph Göbbels, áróöursmeistari
Hitlers, sagði foringja sinum fréttim-
ar. Þá var Hitler í neðanjarðarbyrgi
sínu við kanslarahöllina. Þar hafði
hann verið síðan i janúar. Eftir að
hann fór niöur í byrgiö sá hann ekki
sólina framar í lífi sinu.
I grámáluöu byrginu voru 30 her-
bergi. Um 500 manna starfslið var
stöðugt á þönum miili byrgisins og
kanslarahallarinnar.
Hitler var í hræðilegu líkamlegu
ástandi. Hann skalf óstjómlega og
höfuð hans vaggaði undarlega. Hann
var heymardaufur eftir sprengjuárás
byltingarmanna innan hersins í júli
árið áöur. „Hann leit út eins og maöur
sem hefði veröldina á herðum sínum,”
sagði læknir hans sem var með honum
til endalokanna og er enn á lífi.
Apríl: Mistök
Eisenhowers
Um miðjan aprílmánuð höfðu 2,5
milljóna manna hersveitir Rauða hers-
ins komist alla leið að ánni Odru, sem
er aöeins um 50 mílur fyrir austan
Berlín. Níundi herinn bandaríski var
næstum kominn að Saxelfi, sem er
jafnlangt vestur af Berlín.
Við höfuðstöðvar sínar nálægt Sax-
elfi vann William Simpson hershöfö-
ingi aö áætlun um hertöku Berlínar.
Herir hans gátu að hans mati keyrt
eftir hraðbraut beint til Berlínar enda
lítilmótstaða.
En þá bárust honum skilaboö frá
Omar Bradley hershöfðingja. „Þú
getur ekki farið lengra. Þú verður að
fara til baka yfir Saxelfi,” sagði Brad-
ley. Það var skipun frá Eisenhower
hershöfðingja.
Eisenhower viöurkenndi aldrei að
þarna heföi hann gert mistök. Honum
fannst mikilvægara að taka aðra staði
fyrst áður en hann þynnti út heri sína
með f ramsókn til Berlínar.
25. apríl: Herirnir mætast
Bandarískir og sovéskir hermenn
hittust fyrst rétt eftir hádegi 25. april.
Það var Albert Kotzebue liðsforingi
sem kom auga á hermenn sem honum
sýndust vera rússneskir. Hann var þá
við Saxelfi, kominn miklu lengra en
hann mátti fara. Hann stal báti og reri
yfir ána og hitti þar þrjá sovéska her-
menn.
En þegar Kotzebue sagði aðal-
stöðvum sínum frá fundinum fékk
« kSimSm
Sovóskur hermaður veifar fána
lands sfns fró þaki þingbyggingar-
innar I Berlfn f maf 1946.
hann bara skammir fyrir að hafa farið
of langt. Heiðurinn fyrir fyrsta sam-
fundinn fékk svo liösforinginn William
Robertson. Hann gaf Sovétmönnum
merki um þjóðemi sitt með því að
veifa bandarískum fána sem hann bjó
til úr laki sem hann stal úr apóteki.
Þýskalandi haföi veriö skipt í tvennt.
Robertson var hækkaöur í tign. Kotze-
bue fékk ekkert.
Það tók Sovétmenn 10 daga að um-
kringja Berlín. Þegar þeir höfðu komið
fallbyssum sínum í stöðu hófu þeir
geysilega sprengjuárás á borgina. Alls
notuöu þeir 42.000 fallbyssur og 6.000
skriðdreka til þess.
Sprengikúlumar sprungu að meðal-
tali á fimm sekúndna fresti, í kringum
þinghúsið og kanslarabygginguna.
Keisarahöllin var sprengd í loft upp.
Pólitísk ólga á sigur-
deginum í Danmörku
Frá Kristjáni Arasyni, fréttarltara
DV í Kaupmannahöfn:
Mikil hátíðarhöld voru í Danmörku
síðustu helgi i tilefni þess að fjörutíu
ár eru liðin frá því aö danska þjóðin
losnaði undan hemámi Hitlers-
Þýskalands.
Kertin voru látin loga i gluggum og
flaggað var í fulla stöng. 1 flestum
bæjum og borgum Danmerkur voru
haldnir útifundir og hátíðar-
samkomur.
Lítið lært
Minntust menn hernámsáranna og
þeirrar skelf ingar sem þeim fylgdu.
Ohjákvæmilega litu margir um Öxl
og gáfu þeim gaum, hvaða lærdóm
menn hafa dregið af heimsstyrjöld-
inni sem umturnaði svo rækilega
öllum mannlegum gildum og
verðmætum. — Var það mat margra
að þaö vígbúnaðarkapphlaup, sem
nú geisar milli stórveldanna, benti
síður en svo til þess aö menn hefðu
látið sér þessa reynslu að kenningu
verða.
I Kaupmannahöfn var haldinn úti-
fundur á Ráðhústorginu og mættu
um 20 þúsund manns á hann. Mikil
stemmning rikti á fundinum og báru
fundarmenn friöarkirtla. Aðalræðu
fundarins flutti Poui Schlúter for-
sætisráðherra og hvatti hann dönsku
þjóðina til samheldni og umburðar-
lyndis. Lagöi hann sérstaklega
áherálu að standa þyrfti vörö um
lýðræðið og þaö þýddi að minnihlut-
inn yrði aö lúta meirihlutanum.
Óánægðir með Schluter
Eins og frara hefur verið komiö í
fréttum voru ekki allir fundarmenn
ánægðir með ræöu Schliiters né nær-
veru hans á fundinum. Bentu menn á
að vegna einarðrar afstöðu Schliiters ‘
með NATO gæti hann engan veginn
talíst málsvari friöarboöskapar.
Einnig vefengdu margir fundar-
menn lýðræöiskennd SchlUters þvi
að fyrir stuttu stóð hann fyrir laga-
setningu sem bannaði öll verkföll
næstu tvö árin. — Þaö sama geröu
nasistar á hemámsárunum i Dan-
mörku.
Að auki gagnrýndu margir
skiinings SchlUters á umburðar-
lyndi. Því aö á síðustu mánuðum
hefur æ fleiri pólitískum flótta-
mönnum verið snúið frá dönsku.
landamærunum. Var, þaö mat
manna að þessi þróun bæri frekar
vott um kynþáttahatur og fordóma
heldur en umburðarlyndi og náunga-
kærleik. — Þess ber að minnast í
þessu sambandi að tugir þúsunda
Dana flúðu sem pólitískir flóttamenn
undan ofsóknim nasista til Svíþjóðar
og annarra landa á styrjaldarárun-
um.
Það var því kurr í mörgum f undar-
mönnum þegar Schlúter hóf ræðu
sína og innan skamms var gerður
aðsúgur og hróp aö honum. Rotnum
tómötum, eðlum og fúleggjum og
ööru lauslegu var látiö rigna yfir
hann og reyksprengjur voru
sprengdar. — Með aðstoð lög-
reglunnar tókst Schlúter þó að ljúka
ræðusinni.
Að öðru leyti fór fundurinn vel
fram.
Vinstri öflin
hættuleg lýðræöinu
Þótt andstæðingar Schlúters og
rikisstjórnarinnar hafí látið nokkuö
aö sér kveöa í tilefni þessarar há-
tíðar voru þeir þó ekki einir um það.
Þannig hélt íélag ungra íhalds-
manna landsráöstefnu þessa sÖmu
helgi. Meðal annars ályktuöu þeir aö
innrás nasista i Danmörku hefði nær
einungis verið sósíaldemókrötum aö
kenna. Töldu þeir að enn í dag væri
lýðræðinu og þar með friönum hætta
búin af vinstri öf lunum í landinu.
En ekki voru öll hátíöarhöldin jafn-
pólitískt lituð og að framan getur. TU
dæmis lagöi Ingiríður drottningar-
móðir blómsveig að minnismerki um
þá sem féUu fyrir hendi nasista og í
Álaborg var opnaöur nýr garður í
minningu þeirra 138 borgarbúa sem
nasistar myrtu. I tUefni hátíöarhald-
anna var sex þúsund fyrrum féiögum
úr dönsku andspyrnuhreyfingunni
veitt viöurkenning fyrir starf þeirra í
þágu þjóöarinnar.
Andspyrnuhreyfingln
— Þess ber aö minnast að starf
dönsku andspymuhreyfingarinnar
var miklum erfiðleikum bundið. A
fyrstu árum stríðsins starfaði hún í
óþökk ríkisstjómar Dana og var
mikið um Quislinga meðal dönsku
þjóöarinnar. Þrátt fyrir þetta náði
andspyrnuhreyfingin aö veita nas-
istum mikla mótspymu, til dæmis
meö eyöileggingu hernaðar-
mannvirkja og flutningatækja.
I upphafi styrjaldarinnar voru
þessir menn kallaöir svikarar við
dönsku þjóðina af dönskum yfir-
völdum, en eins og áður segir hylltir
sem þjóðhetjur núna um siðustu
helgi.
Lokaathöfn hátíðarhaldanna var
síöan haldin i konunglega leikhúsinu
síöasta sunnudagskvöld. Komu þar
fram um 150 þjóðkunnir listamenn
og var sjónvarpaö beint frá athöfn-
inni. Helstu hetjum andspymu-
hreyfingarinnar var boöiö til
þessarar samkomu ásamt konungs-
fjölskyldunni. Einnig stóð til aö
bjóða rikisstjóm Pouls Schlúters en
vegna eindreginna óska starfsfólks
leíkhússins var horfið frá þvi. Var
það mat starfsfólksins aö nærvera
rlkisstjómarinnar væri vanvirða við
minninguna um endurreisn lýðræðis-
insíDanmörku.
Þaö má þVí segja aö hin mikla
pólitíska ólga, sem ríkt hefur í
Ðanmörku síðustu vikurnar, hafi
sett sitt mark á hé tíöarhöldin.
28. apríl: Mussolini
drepinn
Benito Mussolini náöist í þorpinu
Dongo, á vesturbakka Comovatns.
Hann reyndi að dyljast með því að
klæðast þýskum hermannajakka og
hjálmi.
En italskur andspymumaður kom
auga á hann þar sem hann sat i hnipri
á vörubílspalli meðal þýskra her-
manna.
Andspymumennimir höföu sam-
band viö aöalstöðvar sinar í Milanó og
biðu fyrirmæla. Kommúnistar, sem
höföu mikil itök i aöalstöðvunum,
sendu liösforingja aö nafni Valerio til
að drepa Mussolini.
Þrátt fyrir mótmæli andspymu-
mannanna á staðnum fór Valerio með
Mussolini út í sveit, stöövaði bílinn og
skaut hann og ástkonu hans.
Obreyttir borgarar tröðkuðu á líki
hans og spörkuðu í þaö. Siöan var lík
Mussolinis og ástkonu hans hengt upp
á fótunum almenningi til sýnis.
Þann 28. apríl var gefin út frétt um
að stríðinu væri lokið. Það reyndist
falsfrétt. Upptök hennar voru hjá
Anthony Eden, utanríkisráðherra
Breta, sem sagöi bandariskum þing-
manni aö friðartilboð hefði komið frá
Heinrich Himmler, yfirmanni SS-sveit-
anna, lögreglunnar og dauöabúöanna.
Hann vúdi fá vestræna bandamenn
með sér í stríð gegn Sovétmönnum.
Truman og Churchill svöruðu því
engu. Hitler rak Himmler úr flokknum
ogúrstöðumsínum.
30. apríl: Hitler
fremur sjélfsmorð
Eitt þaö síðasta sem Hitler geröi var
að kvænast Evu Braun. Það var lágt-
settur flokksforingi sem sá um gifting-
una, rétt eftir miönætti 29. apríl. Fjór-
um tímum síðar undirritaði Hitler
erfðaskrá sína. Hann gerði Göbbels
kanslara og Karl Doenitz aðmirál aö
yfirmanni herafla Þýskalands.
Klukkan 3.30 eftir hádegi 30. apríl fór
Hitler inn í herbergi meö Evu Braun og
lokaði dyrunum. Hann setti blásýru-
pillu upp í sig og miðaði skammbyssu á
gagnaugaö og hleypti af. Blásýrupillan
var nóg fyrir Evu Hitler.
Lík Hitlers var brennt fyrir utan, í
garði kanslarahallarinnar. Göbbels
ákvað næsta dag að fylgja foringja
sínum en þó ekki fyrr en eftir að hann
haföi látið drepa börn sín sex og skotiö
konu sina í hnakkann.
7. maí: Uppgjöfin
Um þetta leyti voru þýskir hermenn
famir aö gefast upp tugþúsundum
saman. Tveim dögum eftir sjálfsmorð
Hitlers gáfust allir þýskir hermenn i
Italíu upp. Þann fjórða mai gáfust
herimir í Norövestur-Þýskalandi í
Danmörku og í Hollandi upp. Næsta
dag sendi Doenitz Friedeburg aðmírál
og Jodl hershöfðingja til að semja viö
Eisenhower um uppgjöf.
Eina takmark Þjóöverja var nú aö
Bretar og Bandaríkjamenn fengju sem
stærstan hluta Þýskalands og Sovét-
menn sem minnstan.
Eisenhower neitaöi að semja.
Klukkan 2.41 að morgni sjöunda mai
skrifuöu Þjóðverjar undir skilyrðis-
lausa uppg jöf. En það var leyndarmál.
I aðalstöðvum bandamanna í Paris
var náð i fréttamenn og þeir settir upp
í flugvél. Þegar hún var komin á loft
var þeim sagt frá uppgjöfúmi en að
þeim lagt aö segja ekki frá henni fyrr
en stjómir landanna heföu gert þaö.
Einn fréttamaður, Edward Kennedy
hjá AP, hlýddi ekki því boði og sendi
fréttina áfram til höfuðstööva AP. Um
hádegi sjöunda mai vissu milljónir
manna að striöinu í Evrópu væri lokið
en stjómir landanna neituöu aö
staöfesta fréttimar.
8. maí: Stríðslok tilkynnt
Það var ekki fyrr en næsta dag, átt-
unda maí, fyrir nákvæmlega fjörutiu
árum, að Truman og Churchill fluttu
löndum sinum fregnimar í útvarps-
ávarpi.
„Þetta er ykkar sigur,” sagði
Churchill. „Þetta er sigur frelsisbar-
áttunnar í öllum löndum,” sagöi hann
rétt eftir aö Big Ben haföi slegiö þrjú
slög.
Mannfjöldinn söng „For He’s a Jolly
Good Fellow” og „God Save the King.”
Það sama sungu þeir i París og auk
þess „la Marseillaise”.
Stríðinu í Evrópu var lokiö. Stríði
sem haföi tekið líf 45 milljóna manna
og lagt Evrópu i rúst. Nákvæmlega 89
dögum síðar féll fyrsta kjamorku-
sprengjan á Hiroshima. Tími heims-
styrjaldanna var liöinn en atómöldin
gengin i garö.
FRAKKAR
BÚNIR AÐ
Frá Friðrik Rafnssyni, fréttaritara DV
íFrakklandi:
8. mai er dagur mikillar gleði hér í
Frakklandi. Launþegar og skólafók
fær þá frí frá störfum og námi, gamlir
hermenn láta þá ljós sitt skina undan
heiðursmerkjunum og stjómmála-
menn básúna hörmungar stríösrekstr-
ar og mikilfengleik striöshetja.
Sérstakt tilefni
Allt em þetta árlegir viðburöir hér í
Frakklandi og hætt að sæta tíðindum.
En nú i ár minnast menn þess aö 40 ár
em liðin frá uppgjöf Þjóðverja og þar
með stríðslokunum hér í Evrópu. Af
þvi tilefni er ivið melra um að vera hér
í tilefni sigurdagsins. Gefnar em út
fjölmargar bækur varðandi styrjöld-
ina, eins er talsvert meira lagt i þátta-
gerö og kvikmyndasýningar um þetta
timabil. Þannig má nefna að sjón-
varpsrásimar þrjár helga heims-
ófriðnum allt kvöldiö í kvöld.
Kvikmynd um
útrýminguna
Fyrir nokkrum dögum var frumsýnd
hér kvikmynd um útrýmingarbúðir
nasista i seinni heimsstyrjöldinni.
Myndin heitlr „Shoah” (hebreska og
þýöir útrýming) og byggir að mestu á
vitnisburðum fólks sem kynntist út-
rýmlngarbúðunum frá ýmsum hliðum.
Bæði em þaö viðtöl viö gamla nasista
og eins gyöinga sem komust lífs af úr