Dagblaðið Vísir - DV - 08.05.1985, Blaðsíða 19

DV. MIÐVIKUDAGUR 8. MAI1985.
19
Utlönd fyrir 40 árum
Utlönd fyrir 40 árum
Útlönd fyrir
Jodi undirritar uppgjöfina.
UPPGJAFARDAGUR
RIFJAÐUR UPP
Fré Ama Snævarr, fréttaritara DV f Frakklandi:
Fjörutiu ér aru llðin fré þvi aö Þýskaland gafst upp i sföari helms-
styrjöldlnni. Hinn 7. maf klukkan 2.41 að morgnl ritaöi Jodl hershöföingi,
fulltrúi Dönitz aðmfréls, arftaka Hitiers, undir skilyröislausa uppgjöf.
Atburðurinn geröist i skólastofu i Relms f Frakklandi f viöurvist hers-
höfðingjanna Bedel Smith fré Bandarikjunum, Soufiaparov frá Sovét-
rikjunum og Sevez fré Frakklandi. Uppgjöfln étti að taka gildi é mlö-
nætd hinn 8. maf, þaö er að segja fyrir fjörutfu érum.
Forvitnilegt er að athuga hvemlg nokkur stórmenni muna eftír þessum
degi. Ronald Reagan Bandarikjaforsetl, Willy Brandt, leiðtogi sósial-
demókrata i Vestur-Þýskalandi og fyrrverandl kanslari, Shimon Peres,
forsætísréðherra israels, og Anthony Burgess rithöfundur lýsa hér é eftír
hvemig þeir muna eftir þessum degl, og jafnframt rifjar franskur blaöa-
maður, sem heitír Georges Many, upp frésögn af blaðamannlnum sem
„skúbbaði" þessa stórfrétt, j>að er að segja uppgjöf Þýskalands.
Það var franska Maðið Nouvelle Observateur sem birti viðtölin við
þessa menn og Mrtast þau hór öriftið stytt.
MAN
BETUR
EFTIR
1918
„Eg gerði mér ekki grein fyrir
hversu mikið minningin um þennan
dag var farin að föina í huga mér
fyrr en þessi spuming var lögð
fyrir,” sagði Ronald Reagan
Bandaríkjaforseti.
„Þótt undarlegt sé man ég betur
eftir deginum þegar vopnahléð var
samið 1918. Kannski er það vegna
þess að ég var að störfum sem
kennari í herstöð f Culver City í
Kalifomiu og hafðí verið þar í tvö ór.
Vitaskuld vorum við gripnir miklum
fögnuði yfir því aö stríðinu í Evrópu
væri lokið. En það hélt ófram ó
Ronald
Reagan:
Kyrrahafinu og enginn vissi hversu
lengi það mundi vara.
Enginn gat getið sér til um fram-
haldið því aö almenningur vissi ekki
að atómsprengjan væri tilbúin.
Herstöðin okkar var undir stjóm
upplýsingasveita flughersins og því
hófumst viö umsvifalaust handa um
að koma upp fjarskiptum með það
fyrir augum að nú væri eini víg-
völlurinn í vestri.
Að mörgu leyti var þessi dagur
eins og hver annar dagur, að því
undanskildu að við vorum einstak-
lega hamingjusamir yfir þvi að
drópin vom ó énda i Evrópu... "
Ronald Reagan var 34 óra gamali
árið 1945.
AÐMESTU
FYRIRGEFA
búöunum sem kallaðar em i myndinni
„verksmiðjur dauðans”. — Höfundur
myndarinnar heitir Claude Lanza-
mann og til þess að vinna myndina,
sem tekur niu og hólfa klukkustund i
sýningu, þurfti hann að safna efni upp
á 350 klukkustundir. — Lanzamann
sagöi nýlega í viötali að hugmynd hans
heföi verið aö sýna hryliinginn nakinn
meö því að sýna „ekki neitt”, ef svo
má segja. Aðeins nákvæman vitnis-
burö fólksins „sem man”, þótt oft hafi
hann þurft að beita hörku eða klsekja-
brögðum til þess að fó þaö til aö tala.
Þveröfugt við flesta aðra sem vita
minna og tala meira.
Kvikmyndin vakti hér feikna at-
hygli, franska skóldkonan Simone De-
Beauvoire sagöi til dæmis um myndina
að hún væri hvorki meira né minna en
„snilldarverk aldarinnar”.
Fyrirgefning
Eftir því sem árin Uða viröist andúð-
in í garð Þjóðverja fara dvínandi með-
al Frakka. Margt eldra fólk ber ennþó
þungan hug tU þýskra en ó hinn bóginn
leggja æ fleiri ungmenni stund á þýsku
nú í menntaskólum. Opinberlega er bú-
iö að fyrirgefa allar gamlar skærur
milU Frakka og Þjóöverja, enda er
þýska þjóðin i dag ekki sú sama og
fylgdi foringjanum ó sinum tima út i
vitfirringuna. Nú eru kærleikamir
jafnvel svo miklir milU Mitterrand og
Kohl að gjaman er talað um „buröar-
ásinn París — Bonn”, þegar um er að
ræða eflingu Efnahagsbandalags Evr-
ópu.
Anthony Burgess:
„Allir frelsaðir nema
þú, fífl'ið þitt”
„8. maí 1660 var breska konungs-
veldið endurreist. 8. maí 1811 rass-
skeUti Weliington hershöfðingi, sem
síðar varð sigurvegarinn við
Waterloo, Frakka viö Fuentes
D’Onoro 8. maí 1921 afnómu Svíar
dauðarefsingu. 8. maí 1945 varð
sigurdagurinn, dagur sigurs banda-
manna í Evrópu, en minning mín um
þann dag er býsna þokukennd,”
sagði breski rithöfundurinn Anthony
Burgess.
„Eg hafði tekið forskot á sæluna og
dottið í það kvöldið áður. Morguninn
eftir vaknaöi ég fárveikur við það aö
Walesbúi nokkur, Benn Thomas að
nafni, blés vindlingareyk upp í nasir
mér og sagði: AlUr asnar sem búa í
Evrópu hafa verið frelsaðir nema þú
fíflið þitt.
Við vorum staddir í herbúðum á
Gíbraltar og höfðum verið þar í tvö
ár. Hlutverk okkar var að verja
kiettinn ef ske kynni að Þjóðverjar
mundu æða suður Spán meö góð-
fúslegu leyfi Francos. Þjóðverjar
höfðu aldrei reynt að ná Gíbraltar og
það var nú þegar oröið of seint að
reyna þaö. Francos hershöfðingi,
sem vel kristinn séntilmaður, fylgdi
hinum sanna íþróttaanda og var
hlutlaus allt stríöiö til enda. Að vissu
leyti höföum við eytt tíma okkar til
einskis. Þjóðverjar voru þama
orðnir of seinir og við vomm lika of
seinir að fá okkur morgunverð á
matstofu undirforinganna. Við Benn
Thomas fengum okkur snarl ó kaffi-
húsinu Trianon sem feitur Spánverji
með yfirskegg rak. Þeir óbreyttu
vom þegar orðnir dmkknir þegar við
komum. Rifu þeir kjaft við okkur
foringjana, það er aö segja mig og
Benn, því að þeir virtu ekki lengur
tign okkar.
Við hótuðum þeim flutningi til
hinna dularfullu Austurlanda, þar
sem þeir gætu barist við Japanina.
„Þetta
Eins og Benn Thomas sagði;
vitlausa stríð er ekki búið.”
Nei, það var ekki búið. Þeir okkar
sem litu aðeins lengra en til Evrópu
einnar gerðu sér grein fyrir því að
það var of fljótt að kætast. Við sáum
ekki fyrir hrylling kjarnorku-
sprengjunnar og héldum að Japanir
mundu berjast til síðasta kamikaze-
flugmannsins (sjálfsmorðsflug-
mannsins).
Nú þegar stríðinu í Evrópu væri
lokið mætti senda okkur til að halda
áfram að berjast í frumskógunum og
við mundum drepast þar úr beriberi
með bambus allt í kringum okkur.
Við vomm hræddir við litlu gulu
mennina. Þótt Þjóðverjar væru
nasistar vom þeir í þaö minnsta
hvítir menn.
Við fórum út af Trianon kaffi-
húsinu og fórum á fyllirí á matstofu
undirforinga.”
Anthony Burgess var 31 árs gamall
órið 1945.
Langþráður draumur
var að rætast
„Það var hinn 1. maí að við
fréttum af endalokum vopna-
viðskipta i Palestínu. Eg var 22ja ára
gamall. Sama dag kvæntist ég á
kibbutznum (samyrkjubúinu) í
Galíleu þar sem ég hafði þann starfa
aö annast kvikfénaðinn,” sagði
Shimon Peres, forsætisráðherra
Israels.
„Þvílíkur dagur! En hinn 8. maí
var enn hamingjuríkari. Eg hafðl
ekki haft spumir af föður mínum í
áraraðir. Hann var í breska hernum,
hafði verið tekinn til fanga af
Þjóðverjum þar sem hann hafði
barist í Grikklandi. Honum hafði
Shimon
^ t Peres:
tekist að flýja einu sinni en náöist og
var dæmdur til dauða. Þetta voru
einu fréttirnar sem ég hafði haft af
honum. En hinn 8. maí fékk ég sím-
skeyti þess efnis að hann væri lifandi
og væntanlegur. Ég stökk á bak bif-
hjóli mínu og ók eins og ég ætti lífiö
að leysa til Lod og tók á móti honum
þegar hann steig út úr lestinni. Þið
getið imyndaö ykkur hversu
haming jusamur ég var.
A þessum tíma stýrði ég einnig
ungliðahreyfingu og starfaði með
Ben Gurion. Hinn 8. maí 1945 gerðum
viö okkur jafnframt ljóst, að lang-
þróður draumur mundi senn rætast,
það er að segja stofnun sjálfstæðs
ríkis fyrir hina ofsóttu gyðingaþjóð.
— Þrem árum síðar varð það
staðreynd.”
Hugsaði um fórnarlömbin
„Eg upplifði lok striðsins í Stokk-
hólmi og ég fagnaöi innilega með
skandinavískum vinum og
pólitískum samherjum frá ýmsum
iöndum. — Engu að siður fannst mér
stríöinu hafa lokið í april ’45. Eg
hafði komist á snoðir um að Himmler
hefði átt viðrseður við Bernadotte
greifa í fæöingarborg minni, Liibeck,
og vissi því að stríðslok væru í nánd.
Af þessum óstæðum geröi ég
nokkuð sem kynni að virðast fífl-
djarft. Á sunnudegi, rétt fyrir 1. maí,
hringdi ég í aðalstöðvar Terbhoven,
rikisforingja í setuliðinu í Osló, sem
ég þekkti auðvitað ekki neitt. Mér
Willy
Brant:
tókst að fá samband við öryggisfor-
ingja og lagöi nokkrar spurningar
fyrir hann. Eg minntist ó viðræöur
Himmlers og Bernadotte og eftir
símtalið var ég þess fullviss að þýska
setuliöið í Noregi mundi alls ekki
berjast til síöasta manns eins og svo
margir hugðu.
Þetta var mörgum stórtíðindi á
þessum tíma en þetta varð ekki til
þess aö draga úr gleði okkar þcgar
við fengum staðfestingu þess að
stríðið væri búið. Enn þann dag i dag
ht ég á þetta á sama hátt. Eg var
gripinn ótrúlegum létti yfir því að
endir væri bundinn á hina djöfullegu
eyðileggingu sem Hitlerstjórnin
hafði leitt yfir Evrópu og sína eigin
þjóð. Um leið var ég heltekinn
miklum leiða er ég hugsaöi til hinna
óteljandi fómarlamba sem höfðu
fallið á þeirri braut sem þennan dag
tókenda.”
Willy Brandt varö 31 árs gamall
árið 1945.
Georges Many:
Kennedy fyrstur með stórf réttina
„Edward nokkur Kennedy
blaöamaður, alls óskyldur nafna
sínum og landa, sem síðar varð þing-
maður í Bandarikjunum, var við-
staddur undirritun Jodl hers-
höfðingja á uppgjafasamningnum i
Reims ásamt örfáum öðrum blaða-
mönnum,” sagði Georges Many,
blaðamaðurinn franskl
„En Kennedy var fréttaritari AP-
fréttastofunnar og eins og hinum
sárnaði honum að sitja þama uppi
með stórfrétt sem hann mátti ekki
kunngera. Herstjómin bannaði það
þar til uppgjafarsamningurinn hefði
tekið gildi sem yrði ekki fyrr en um
miðnætti 8. mai því að önnur undir-
ritunarathöfn átti að fara fram í
Berlín. — Þetta var nefnilega
klukkan langt gengin í þrjú aðfara-
nótt7. maí.
Ekkert mátti birta af undirritun
uppgjafarinnar fyrr en Tmman,
Churchill og de Gaulle hefðu tilkynnt
þetta í útvarpi 8. maí klukkan 15
síödegis.
Um morguninn frétti Kennedy að
þýska útvarpið væri byrjað að skipa
þýskum hermönnum að leggja niður
vopn. Hann ákvað þá að sniðganga
fréttabannið á þeim forsendum að
ekki væri rétt aö hermenn banda-
manna héldu áfram að drepa og
djöflast fyrir þá sök eina að þeir
hefðu ekki haft spurnir af uppgjöf-
inni. Hann gaf þvi skit í banniö og
undir hódegi þann 7. maí sendi AP-
fréttastofan frá sér fréttaskeyti hans
um að stríðinu í Evrópu væri lokiö.
Blöðin fóru eðlilega á annan end-
ann. Eitt f ranskt blað var tilbúið með
síðdegisútgófu hinn sjöunda maí þar
sem fréttin var að sjáifsögðu á for-
síðu en herstjórn bandamanna kom í
vegfyrirútgáfuþess.
Aö kvöldi hins 7. maí er fréttin hins
vegar f arin aö berast út og er á hvers
manns vörum í París og fólk var
farið að hópast út á götur til að
fagna. Blööin voru farin að undirbúa
morgunútgáfur, öli með sömu risa-
fyrirsögnina: „Uppgjöf.” — Flest
þeirra slógu samt örlítinn vamagla
Meö smáu letri einhvers staöar á for-
síðum þeirra mátti sjá
„samkvæmt upplýsingum fró frétta
stofum...”
Edward okkar Kennedy hafði
aldeilis slegið í gegn og var dáöur
fyrir en líka öfundaöur af öllum þeim
sem hann haföi skotiö ref fyrir rass.
Dýröin stóð þó ekki lengi.
Herstjómin hefndi sín og lét setja
Kennedy í stofufangelsi og svipti
hann um leið striðsfréttaritara
réttindunum. örfáum dögum síöar
var hann kominn um borð í bátskænu
á leiö til Bandarikjanna. — Sjálfsagt
var hann eina fómarlamb þessa
dýrðardags.”