Dagblaðið Vísir - DV - 28.06.1985, Blaðsíða 14

14
DV. FÖSTUDAGUR 28. JUNl 1985.
Menning
Menning
Menning
Menning
Staðreyndir
og staöleysur
hagfræðinnar
Siguröur Snævarr (ritstj.):
Klemensarbók.
Útg. Félag viöskiptafræöinga og hagfræð-
inga.
Reykjavík, 1985.
Félag viöskiptafræöinga og hag-
fræöinga gaf nýlega út afmælisrit til
Klemensar Tryggvasonar, fyrrver-
andi hagstofustjóra, sem varð sjö-
tugur hinn 10. september 1984 síðast
liöinn. Sigurður Snævarr er ritstjóri,
en Olafur Björnsson, fyrrverandi
prófessor, gamall vinur og sam-
verkamaður Klemensar, skrifar inn-
gang um afmælisbarniö. I þessu riti
eru margar athyglisverðar greinar.
Eg fór í fyrsta hluta þessarar um-
sagnar örfáum oröum um tvær
þeirra, inngang Olafs Bjömssonar
og grein Jónasar H. Haralz undir
heitinu „Staöreyndir og staðleysur”,
en hún var um markaðssósíalism-,
ann. I þessum hluta hyggst ég í
stuttu máli ræöa um greinar þeirra
Gylfa Þ. Gíslasonar og dr. Þráins
Eggertssonar prófessors.
Jens Warming,
Gylfi Þ. Gíslason
og fiskihagfræðin
Gylfi Þ. Gíslason hefur sem kunn-
ugt er mjög sótt góöar hugmyndir til
útlendra fræöimanna og leggur hann
fram fróölega grein í ritið um hug-
myndir danska hagfræöingsins Jens
Warmings, eins kennara Klemensar
Tryggvasonar. Warming má heita
einn helsti frumkvööull fiskihagfræö-
innar, þótt hann sé því miður allt aö
því ' ókunnur meö enskumælandi
þjóöum, því að hann benti þegar áriö
1911 á þaö í ritgerð í Nationalökono-
misk Tidskrift, aö nýting fiskimiða
gæti ekki verið hagkvæm, á meðan
ekki væri sett rétt verð á þau.
Eg skal reyna að skýra þetta, þótt
erfitt sé í stuttu máli. Verð á auö-
lindum segja okkur til um skort á
þeim — eöa meö öörum oröum til um
það, hversu varlega viö þurfum aö
fara með þau eða nýta þau.
Andrúmsloftiö er ókeypis. Viö
þurfum því ekki aö spara þaö. Bú-
jörö í sveit kostar hins vegar því
meira en sem hún er betri. Viö getum
2. hluti
ímyndaö okkur, hvernig hún væri
nýtt, væri aðgangur aö henni
óhindraður. En hvað um fiskimiöin?
Ekki eru nein verð á þeim, sem segi
okkur til um skort á þeim. Við förum
því eins ósparlega meö þau og
andrúmsloftið.
Þeir, sem fengist hafa viö fiski-
hagfræöi, hafa allir komist aö sömu
niðurstööu og Warming — aö setja
eigi á óh'k fiskimiö ólík verö, sem
segi okkur til um ólík gæði þeirra.
Warming tók í ritgerð sinni frá 1911
dæmi um tvö misgóö fiskimið. Ef
gjöfulli fiskimiöin kosta hiö sama og
hin rýrari. Þá þyrpast menn á þau og
valda hver öðrum kostnaði. Þá nýta
of margir gjöfulli fiskimiöin, en of
fáir hin rýrari. Tillögur fiskihag-
fræöinga hafa því meö öörum orðum
miðað aö því, aö menn komist hjá því
aö valda hver öörum slikum óþörfum
kostnaöi. Þær hafa miöað aö því aö
afstýra sóun.
Nýr möguleiki á
aö nýta auðlindir
skynsamlega
Gylfi segir skilmerkilega frá hug-
myndum Warmings og ber þær
saman viö nýlegri kenningar kana-
dísku hagfræöinganna Gordons og
Scotts, sem eru um margt mjög svip-
aðar þeim. Hann gerir hins vegar
enga tilraun til þess aö greina eöa
gagnrýna þessar hugmyndir. Eg
held, að allir þeir, sem eitthvaö
þekkja til sögu hagfræöinnar, hljóti
þó að koma auga á, hversu náskylt
dæmi Warmings um ofnýtingu góöra
fiskimiða og vannýtingu rýrra fiski-
miða, ef ekki eru sett rétt verð á bæði
miðin, er hinu fræga dæmi breska
hagfræðingsins Pigous um tvo mis-
góöa vegi. En þetta dæmi Pigous
gagnrýndi Frank H. Knight áriö 1924
í ritgerð undir heitinu „Some
Fallacies in the Interpretation of
Social Costs” Quarterly Joumal of
Economics.
Pigou notaði dæmiö um hina tvo
misgóöu vegi til þess að réttlæta
ríkisafskipti. Hann sagði, aö setja
ætti vegartoll á betri veginn til þess
aö afstýra troðningi á honum. Gylfi
Þ. Gíslason og aörir hugmyndafræö-
ingar samhyggjunnar nota með
svipuöum rökum dæmiö um tvenn
misgóö fiskimiö til þess að réttlæta
ríkisafskipti. Þeir segja, að setja eigi
„auðlindaskatt” á betri fiskimiöin,
svo að menn þyrpist ekki þangað all-
ir. En Knight benti á þaö í áöur-
nefndri ritgerð sinni frá 1924, að slíkt
dæmi um óhagkvæmni nægði ekki til
aö réttlæta ríkisafskipti. Hvers
vegna? Vegna þess aö Pigou geröi
ekki ráö fyrir þeim möguleika, aö
vegirnir væru í séreign, en viö þaö
gerðist þaö af sjálfu sér, aö eigandi
betri vegarins innheimti toll af veg-
farendum.
Knight opnaði meö gagnrýni sinni
Bókmenntir
Hannes H.
Gissurarson
augu fræðimanna fyrir nýjum mögu-
leika á aö nýta auðlindir skynsam-
lega, en hann er sá aö koma þeim í
séreign, til dæmis með því aö breyta
hefðbundnum nýtingarrétti í full-
kominn eignarrétt. Hér skal ég ekk-
ert um þaö segja, hvort fram-
kvæmanlegt sé aö koma íslensku
fiskimiðunum í séreign, en enginn
getur efast um það, aö þaö sé mjög
forvitnilegt rannsóknarefni.
Þráinn Eggertsson og
nýja stofnanahagfræðin
Framlag dr. Þráins Eggertssonar
prófessors til Klemensarbókar er
yfirlit (á ensku) yfir nokkrar nýjar
kenningar og rannsóknaraðferöir í
hagfræöi, sem komiö hafa til sögu á
síðustu áratugum. Hagfræðingar
hafa margir hætt aö styðjast viö vel-
feröarhagfræöi Pigous og hans fylgi-
Dr. Gylfi Þ. Gíslason
fiska. I staðinn hafa þeir reynt aö
skýra stofnanir, heföir og niöur-
stööur viöskipta meö því aö greina
þær skorður, sem menn starfa viö.
Meö þeim hætti hefur þeim tekist aö
rekja niöurstöður, sem okkur virðast
óskynsamlegar, til skynsamlegra
viöbragöa einstaklinga við umhverfi
sínu. Slík skýring er betri en sú, aö
menn séu óskynsamir, því að sú
skýring er auðvitað engin skýring.
Viö getum brugöiö ljósi á þetta
mál meö dæmi okkar af íslensku fisk-
veiðunum. Hvers vegna hafa
íslenskir stjómmálamenn stjómaö
fiskveiðunum jafnóskynsamlega og
raun ber vitni? Hvers vegna hafa
þeir hvatt til togarakaupa meö lána-
fyrirgreiöslu, þótt togararnir séu
þegar allt of margir? Svarið er ekki,
aö þeir séu sjálfir óskynsamir. ööm
nær. Þessir menn hafa brugöist jafn-
skynsamlega viö umhverfi sínu og
aörir. Svarið er, aö samkeppnin í
stjórnmálunum rekur þá í þessa átt.
Það kemur málinu ekki við, hvað
þeir vilja, því aö þeir, sem vilja ann-
aö en kjósendur þeirra víkja fljót-
lega fyrir öðrum, sem fúsari em til
þess aö framkvæma vilja kjósenda.
Frumkvöðlar þessara nýju rann-
sóknaraöferöa í hagfræöi eru menn
eins og Ronald Coase (gamall læri-
sveinn Friedrichs okkar Hayeks) í
Chicago, Armen Alchian í Los
Angeles og James M. Buchanan í
George Mason-háskóla í Virginíu
(sem sækir margar hugmyndir sínar
til Franks Knights). I hópi yngri hag-
fræöinga, sem þeim hafa beitt, em
Harold Demsetz, Svetozar Pejovich
og Douglass North, en dr. Þráinn
styðst ekki síst við hugmyndir hins
síðastnefnda.
Hagkerfið í
Ráðstjóraarríkjunum
Dr. Þráinn lýsir í ritgerð sinni
nokkrum helstu skýringarhugtökum
þessara hagfræöinga. Aðalatriöi
málsins er aö sjálfsögöu þaö, viö
hvaöa eignarréttarfyrirkomulag
menn búa. En hér skipta þrjú hugtök
miklu máli. Eitt er gæslukostnaöur.
Menn verða með einhverjum hætti
aö geta gætt eigna sinna. Annaö er
viðskiptakostnaöur. Tveir menn
Dr. Þráinn Eggertsson
veröa, til þess aö þeir geti skipst á
vörum, aö hafa leitað hvor annan
uppi, mælt og vegiö vöramar, samið
og skrifað undir samninga og svo
framvegis. Þriöja hugtakið er eför-
litskostnaður. I skipulagi víðtækrar
verkaskiptingar hljóta menn aö fela
öðrum ýmis störf, en þurfa síðan
auðvitað aö hafa eitthvert eftirlit
meö því, hvemig þeir sinni þessum
störfum.
Varpa má fram þeirri tilgátu, að
séreignarréttur hafi enn ekki verið
skilgreindur á fiskimiöunum
íslensku, vegna þess aö gæslukostn-
aður sé of hár, þótt mig grani að
vísu, aö skýringin kunni heldur aö
liggja í of háum samkomulagskostn-
aði — kostnaði við að ná samkomu-
lagi um skiptingu eignaréttinda. En
dr. Þráinn notar ekki dæmi okkar af
fiskveiðunum, heldur ræðir hann
einkum um hagkerfiö í Ráðstjómar-
ríkjunum. Hann bendir á það, hversu
hár viðskiptakostnaður er innan
þessa hagkerfis.
Eftirlitskostnaöur er einnig mjög
hár innan þessa hagkerfis og
reyndar allt að því óviðráðanlegur.
Hvernig í ósköpunum ætla valds-
menn aö hafa raunhæft eftirlit meö
því, að forstjórar ríkisfyrirtækjanna
fari eftir fyrirmælum þeirra og
áætlunum? Þaö, sem dr. Þráinn
segir um þetta, rennir frekari stoöum
undir það, sem Jónas Haralz segir í
sinni ritgerð um markaössósíalism-
ann.
Dr. Þráinn segir frá þeirri niður-
stööu bandarísks hagfræöings, aö
áætlunarbúskapur í Ráöstjórnarrík j-
unum sé í rauninni ímyndun ein —
hann sé sýnd, en ekki reynd. Menn
verði þar eins og annars staðar aö
styöjast viö viðskipti. (En þess má
geta í því viðfangi, þótt ekki sé á það
minnst í ritgerö dr. Þráins, aö bresk-
ungverski hagfræöingurinn Michael
Polanyi hafði fýrir mörgum árum
komist að þessari sömu niöurstööu.)
Mikill fengur er aö þessu nýja
sjónarhorni hans og annarra hag-
fræðinga og má mikils vænta af
rannsóknum þeirra í framtíöinni.
1 þriðja og síðasta hluta vík ég að
nokkrum öðrum
ritgeröum Klemensarbókar.
Ungir norrænir einleikarar
— glæsitónleikar Þorsteins Gauta
Ungir norrænir cinleikarar — tónleikar Þor-
steins Gauta Sigurðssonar í Norræna húsinu
24. júní.
Efnisskrá: Joseph Haydn: Sónata í h-moll;
Ludwig van Beethoven: Sónata í C-dúr op. 53
(Waldstein); Samuel Barber: Ballade op. 46;
Sergei Prokofiev: Sónata í A-dúr op. 82;
Franz Liszt: Transcendental etude í f-moll nr.
10.
Tónleikar
Eyjólfur Melsted
Tónleikaröðinni, Ungir norrænir
einleikarar, þar sem valdir keppendur
frá síöasta norræna tvíæringi, einn frá
hverju þátttökulandi, hafa komið
fram, lauk með tónleikum Þorsteins
Gauta Sigurössonar. Sumir tónlistar-
menn njóta þess svo aö segja frá upp-
hafi ferils síns aö fá jafnan góða að-
sókn aö tónleikum sínum. Einn þeirra
er Þorsteinn Gauti og á því varð engin
undantekning þetta kvöldiö. Þótt flest
ytri skilyrði mæltu móti góðri
tónleikasókn, svo sem gott veður,
kynning og auglýsingar í klénna lagi
og einfaldlega komið aö sumarfríum
margra, troöfylltist salur Norræna
hússins og rúmlega þaö.
Við húsdraug
að glíma
Þorsteinn Gauti fór síöur en svo létt-
ustu leið í verkefnavali sínu.
Prógramm hans var bæöi langt og
strangt. Hann byrjaöi á Haydn gamla
og þessi rétt tvö hundruð ára gamla
smíö frá frumdögum píanósónötunnar
og píanósins átti ágæta vel heima hér.
Hvorki gætti hér neinnar léttúöar í leik
né upphitunarbrags. Hér myndaöi
Haydnsónatan virðulegan inngang aö
fyrri hápunkti tónleikanna, Wald-
steinsónötunni. Þar komu bæöi sterku
og veiku hliöar píanistans unga í ljós.
Sterku hliðamar era fæmin og yfir-
ferðin og alsterkasta hliöin hvemig
hann ljær hverju verki sem hann leikur
sinn mjög svo persónulega blæ. Veiku
hliöarnar teljast þær aö Þorsteinn
Gauti gerir lítið aðþví í leik sínum að
þóknast iðkendum smámunasemi og
unnendum tittlingaskíts. Meiniö er að
þess háttar fólk ræður oft miklu um
hverjir skuli náðar njóta og hverjir
ekki á höröum og óvægnum tónlistar-
markaöi. — Þorsteinn Gauti fór, eins
og vænta mátti, sínar eigin leiðir í túlk-
un Waldsteinsónötunnar. Fyrir minn
Á einleikarahátið IMorræna hússins
var það besta geymt þar til síðast.
smekk mátti sín meira glæsileikinn í
túlkun hans en þau smábrot gegn
viðteknum, bindandi heföum í flutn-
ingi. Átti hann þó fyrir utan þá erfið-
leika sem tónskáldin planta inn í verk
sín viö húsdraug Norræna hússins,
píanóiö.aðglíma.
Sannkölluð
snilldartök
Seinni hlutinn hófst með Ballööu
Barbers. Evrópubúar eru rétt aö upp-
götva bandarísk tónskáld eins og
Samuel Barber sem á sínum tíma lentu
í skugganum af innflytjendum eins og
Stravinsky, Hindemith, og fleirum.
Þorsteinn Gauti lék þessa fallegu Ball-
öðu Barbers skínandi vel og síðan
skellti hann sér í seinni hápunkt
kvöldsins, Sónötu Prokofievs. Þau
snilldartök sem hann tók þetta erfiða
verk eru vissulega til þess fallin aö
styrkja þá trú manns að pilturinn eigi
fullt erindi á einleikaramarkaöinn,
einnig utan heimalandsins og næsta
nágrennis. Eftir aö hann lauk þessum
glæsilegu tónleikum meö Transcend-
ental Etyöu Liszts heföi verið næsta
grimmilegt aö biöja um viöbót. Vona
ég aö enginn brigsli mér um þjóðremb-
ing þótt haldiö sé fram að á þessari
stórmerku einleikarahátíö Norræna
hússins hafi þaö besta verið geymt þar
til síöast.
EM.