Dagblaðið Vísir - DV - 15.07.1986, Blaðsíða 24

24
ÞRIÐJUDAGUR 15. JÚLÍ 1986.
Merming
Hrátt og soðið
(tnv »»>m (itiiIUix »t>tf
< »Nr>«rHtJt>»l i«'\ lki«l«-< N dlxHU »4*viai
»/-<t-.f<>j*«{<>giv‘ “ OK'f/yrr
Claude Lévi-Strauss - The Raw and The
Cooked: Introduction to a Science of
Mythology, 369 bls.
Penguin, London, 1986
Fáir núlifandi mannfræðingar njóta
eins mikillar virðingar og Frakkinn
Claude Lévi-Strauss. Þó er hann ekki
mannfræðingur í hefðbundnum skiln-
^ingi, sífellt á ferðalagi meðal írum-
stæðra þjóða, heldur miklu frekar
heimspekingur sem byggir kenningar
sínar á tiltölulega fáum grundvallar-
atriðum. Lévi-Strauss dvaldi í New
York í síðara stríði og kynntist þar
rannsóknum tékkneskra fræðimanna
á lögun og uppbyggingu tungumáls,
auk þess sem hann varð fyrir miklum
áhrifum frá kenningum Claude
Shannons. um upplýsingamiðlun og
stýrifræði (cybemetics).
Með þessi fræði að bakhjarli, svo og
málfræðirannsóknir Saussures, hóf
Levi-Strauss samanburðarrannsóknir
á frumstæðum þjóðum og gekk þá oft-
ar en ekki' út frá trúarbrögðum þeirra
og mýtum. Auk þess hefur hann lagt
út af mægðum og náttúrudýrkun með-
al afskekktra ættbálka, t.d. í Suður-
Ameríku.
Penguin heíúr nú gefið út ritgerða-
safn eftir Lévi-Strauss er nefnist The
Raw and The Cooked (Hrátt og soðið)
þar sem höfundur fæst mestmegnis við
að flokka mýtur suður-amerískra in-
díána og sýna fram á að þær mynda
skýrt sálfræðilegt munstur.
Ennfremur telur Lévi-Strauss ein-
sýnt að þetta munstur sé í grundvall-
aratriðum ekki frábmgðið þeim
hugmyndaheimi sem þróaðri menn-
ingarsamfélög hrærist í.
Bækur Lévi-Strauss myndu ekki
flokkast undir skemmtilestur og þessi
bók er á köflum eins og reiknings-
fræðileg skýrsla. En engum dylst að
hér fer skarpgreindur og vekjandi
fræðimaður sem veit hvað hann syng-
ur.
-ai
Þrjár skáldsögur
Marguerite Duras
Marguerite Duras - Three Novels: The
Square, Ten-Thirty on a Summer Night
og The Aftemoon ot Monsieur Andesmas,
288 bls.
John Cakter, London, 1985.
Að því ég best veit hafa bækur
frönsku skáldkonunnar Marguerite
Duras aldrei verið þýddar á íslensku.
Þó hefur hún lengi verið í miklum
.^metum meðal unnenda tilraunabók-
mennta í heimalandi sínu og talin einn
af öndvegishöfundum ,tnýju skáldsög-
unnar“ sem nú er reyndar orðin
aldarfjórðungs gömul.
Duras ólst upp í Austurlöndum fjær,
nánar tiltekið Víetnam, sem gerði
hana að hatrömmum andstæðingi ný-
lendustefhu og vakti með henni
meðvitund um firringu og andlega ein-
angrun Vesturlandabúa. Hún barðist
með frönsku andspymuhreyfingunni í
síðara stríði, sat um tíma í fangabúð-
um Þjóðverja og tók síðan virkan þátt
í franska kommúnistaflokknum, allt
%, þangað til hún var rekin úr honum
árið 1955.
í fyrstu skrifaði Duras skáldsögur í
nýraunsæjum stíl og út fiá eigin lífs-
reynslu en við samvinnu hennar og
kvikmyndaleikstjórans Alain Resnais,
æm gat af sér kvikmyndina Hiroshima
mon amour (1960), urðu talsverðar
breytingar á ritstQ Duras.
^ Söguþráður og persónur renna smátt
og smátt saman í eitt frásagnarflæði.
Við vitum tæplega hvar sögur hennar
gerast, né heldur hvað er raunveru-
lega að gerast.
Það er því orðið lítið eftir af við-
teknum leikreglum skáldsögunnar.
En þótt ég lesi frönsku aðeins með
herkjum þykist ég þó geta numið hið
ljóðræna hljómfall í textum skáld-
konunnar, sem raunar skilar sér býsna
vel í enskum þýðingum.
John Calder hefur nú gefið út þrjár
af þekktustu skáldsögum Marguerite
Duras, Torgið, Klukkan hálf-ellefu um
sumarkvöld og Eftirmiðdagur herra
Andesmas, í einni kilju.
Torgið segir frá ungri bamfóstru og
sölumanni sem hittast fyrir tilviljun í
grasgarði og taka tal saman. Eftir því
sem líður á eftirmiðdaginn verður tal
þeirra opinskárra, einsemd þeirra aug-
ljósari en þó tekst þeim ekki að
tengjast náið. I lokin kveðjast þau og
fara hvort sina leið, en þó er ekki úti-
lokað að þau kunni að hittast á ný.
Klukkan hálf-ellefú um sumarkvöld
er bæði spennu-.og ástarsaga og e.t.v.
læsilegri fyrir „venjulega" lesendur
heldur en hinar tvær sögumar. Sögu-
hetjan, María, er í sumarfríi á Spáni
með manni sínum og bestu vinkonu
þeirra hjóna. í þrumuveðri kemst hún
skyndilega að þvi að eiginmaður
hennar er í ástarsambandi við vinkon-
una og að uppi á þaki við hliðina á
hóteli þeirra liggur eftirlýstur morð-
ingi í felum.
Þetta tvennt rennur saman í vitund
hennar og veldur undarlegu hugar-
ástandi. María afræður síðan að gera
hvörttveggja í senn, bjarga morðingj-
anum undan réttvisinni og hjónabandi
sínu frá skipbroti.
Eftirmiðdagur herra Andesmas er
síðan löng ljóðræn stemma um gamlan
mann, herra Andesmas, sem situr uppi
í fjallshlíð og bíður eftir arkitekt sem
ætlar að teikna hús fyrir dóttur hans.
Meðan hann bíður rifjar herra An-
desmas upp fortíð sína og verður á
endanum ljóst hvað framtíðin ber í
skauti sér. Textinn er hreinn, klár og
blæbrigðaríkur.
Fyrir þá sem vilja kynnast skáld-
verkum Marguerite Duras er þessi
skáldsagnaþrenna alveg ágætur inn-
gangur að þeim.
-ai
Irskir
afburðamenn
The Faber Book ol Contemporary Irish
Poetry, 415 bls.
Edited by Paul Muldoon.
Faber and Faber, London, 1986
Það er mál margra bókmennta-
manna að bresk ljóðlist standi nú í
mestum blóma meðal þeirra írsku
skálda sem skrifa á enskri tungu, eða
eru jafrivíg á ensku og írsku. I því
sambandi er oft vísað til góðvinar
okkar, Seamus Heaney sem gerði
stormandi lukku á alþjóðlegri ljóð-
skáldavöku hér í fyrrahaust.
En írar eiga fleiri afburðamenn í
ljóðlist, Thomas Kinsella, Paul
Muldoon, John Montague, Michael
Longley, Derek Mahon, Paul Durcan,
Tom Paulin (sem einnig hefur komið
til íslands og skrifað um reynslu sína)
og Medbh McGuckian.
Nú hefur eitt þessara skálda, Paul
Muldoon, tekið saman sýnisbók ljóða
eftir írsk nútímaskáld sem fengið hefúr
góða dóma hjá gagnrýnendum.
Muldoon hefúr brugðið á það ráð að
velja fá ljóðskáld en mörg ljóð eftir
hvert þeirra. í bókinni eru þau skáld,
sem nefhd eru hér að ofan, að Muldo-
on sjálfúm undanskildum, en auk
þeirra fljóta með tveir látnir skáldjöfr-
ar, þeir Patrick Kavanagh (1. 1967) og
Louis MacNeice (1. 1963).
Þeir eru með í þessum félagsskap
vegna þess að Muldoon miðar valið
við árið sem nóbelsskáldið Yeats lést,
en þeir Kavanagh og MacNeice mega
teljast tengiliðir milli Yeats og nú-
tímaskálda.
Helsti galli á þessari sýnisbók
Muldoons er að hann upplýsir hvergi
um forsendur fyrir vali sínu. I formála
stað eru endurbirtar glefsur úr gömlu
útvarpsrabbi þeirra MacNeice og F.R.
Higgins þar sem þeir velta fyrir sér
náttúru ljóðlistar á írlandi.
Higgins hefúr þetta um írsk skáld
að segja: „Núlifandi írsk ljóðskáld eru
sanntrúuð. Kannski eru þau villutrúar
en þau eru innblásin af andagift sem
sprettur af trú. Ég er að tala um trú
á lífið sjálft, á innstu rök náttúr-
unnar, á þjóðarvitundina. Þeir lifa í
eins konar draumi sem hefur innrætt
þeim galdralist.“
Víst er að mörg bestu ljóðin í þess-
ari bók styðja við þessa alhæfingu.
Þau standa fostum fótum í gamalli
hefð en eru borin uppi af stílbrögðum
módemismans. Eíns og íslensk nú-
tímaskáld mega írsk skáld sig hvergi
hræra fyrir sögunni og hefðinni og
skáldskapur þeirra fjallar oftar en
ekki um tilraunir þeirra til að rífa sig
lausa undan því oki, eða þá að finna
sér afskekktan samastað í írskri til-
vem. Því er Þorsteinn frá Hamri
sennilega írskastur íslenskra ljóð-
skálda.
-ai
'if
rENC.UIN Lm KARY BUX.KAPIHES
(i E It \ l, I) N I t; H S I A
MEMORY
Tt» hy £*> (!«■ best ttl'fbc Ixxát* ftiþt*lK'.l jbou;
jjclt KiT<«lk'< itSc «<A. 4t><1
<it jrU wnRm %«lh •> sxri’ ló lt'ig úir Ja*í> s i;wt>
pnwe' - Mt'diwwi S- Hert.stnjle.
A <; II I T I C A L
II 1 0 (i K A P li V 0 F
Bókmenntir
flökkumanns
Mikill rannsóknariðnaður bók-
menntafræðinga hefúr þegar risið í
kringum Kerouac og Beat- skáldin.
Einn ákafur Beat- áhugamaður, Ger-
ald Nicosia, hefur nú skrifað ævisögu
Kerouacs sem hann nefnir Memory
Babe.
Bókmenntir
Aðalsteinn Ingólfsson
Gerald Nicosia - Memory Babe, A Critical
Biography of Jack Kerouac, 767 bls.
Penguin, 1986
Stundum er sagt að bókmenntafólk
skiptist í tvennt, þá sem em hrifnir
af skrifum Jacks heitins Kerouac og
þá sem ekki vilja heyra á þau minnst.
Raunar hefur stjama Kerouacs sem
rithöfundar farið hríðlækkandi á und-
anfömum árum, og í virtum uppslátt-
arbókum (sjá Fontana Biographical
Companion to Modem Thought, 1983)
er hann kallaður „aftaníhossi Thom-
asar Wolfe“. Á sama tíma hafa önnur
Beat-skáld og félagar Kerouacs, svo-
sem Burroughs og Ginsberg, risið í
áhti.
En hvað sem um skrif Kerouacs má
segja þá er hann merkilegt félagslegt
fyrirbæri. Á sjötta áratugnum, þegar
bandarískt þjóðlíf var að koðna niður
í reglu- og íhaldssemi á öllum sviðum,
þá birtist Kerouac eins og frelsandi
engill og mælti fyrir nýjum lífsstíl,
frjálsræði, flakki, taumlausri einstakl-
ingshyggju og yfirskilvitlegum upplif-
unum með aðstoð fíkniefna, jasstón-
listar og kynhvatar.
Flökkubókin „On the Road“ gerði
Kerouac frægan og frægðin reyndist
honum erfið. I síðari bókum reyndi
hann að halda sama dampi og í On
the Road, en án árangurs. Þær em
mestmegnis bæði lausbeislaðar og
bólgnar, en þó stundum mergjaðar.
Kerouac sjálfúr lést árið 1969, langt
fyrir aldur fram.
Þar hefur hann upp á öllum sem
þekktu Kerouac, öllum sem rákust á
hann dmkkinn eða undir öðrum áhrif-
um, öllum sem skrifuðust á við hann,
o.s.frv. Á endanum verður allt þetta
upplýsingaflæði lesandanum til traf-
ala, hann missir sjónar á rithöfundar-
ferli Kerouacs. Engu að síður dregur
Nicosia margt fróðlegt fram í dagsljó-
sið, sérstaklega um uppvaxtarár
Kerouacs í Kanada. Frásögn hans af
síðustu æviárum hans er einnig
raunaleg, en þá lá Kerouac iðulega á
meltunni heima hjá móður sinni, sem
hélt honum alla tíð í tilfinningalegu
varðhaldi, drakk brennivín og ímyn-
daði sér að hann ætti eftir að semja
ódauðleg meistaraverk.
-ai
Utangarðs
í Ástralíu
Criena Rohan - The Delinquents, 193 bls.
Penguin, 1986.
Penguin útgáfan hefur nú um nokk-
urt skeið gefið út bækur eftir ástralska
rithöfunda undir merkinu Australian
Selection. Nýlega kom út næstum
gleymd skáldsaga eftir skáldkonuna
Criena Rohan (Deirdre Cash), The
Delinquents.
Rohan þessi varð ekki langlíf, lést
38 ára gömul eftir að hafa gefið út
tvær skáldsögur, The Delinquents
(1962) og Down by the Dockside (1963).
Delíkventamir sem um er að ræða
er komungt par, Brownie og Lola, sem
ekki „fíla“ sig í því umhverfi sem þau
em alin upp í og hlaupast á brott til
að giftast og njóta lífsins. Yfirvöldin
komast upp á milli hinna ungu elsk-
enda sem þurfa að leggja mikið á sig
til að ná saman á ný.
Höfundur dregur upp líflega og afar
sannfærandi mynd af áströlsku þjóð-
félagi á sjötta áratugnum, þegar
amerísk rokkmúsík og fatatíska setti
allt á annan endann meðal unglinga
í hinum enskumælandi heimi. Bókin
er bæði angurvær og fyndin, raunsæ
og uppfull af ærslafenginni sköpunar-
gleði. -ai