Dagblaðið Vísir - DV - 06.04.1987, Blaðsíða 6

6
MÁNUDAGUR 6. APRÍL 1987.
Fréttir
Sigurður Líndal lagaprófessor í DV-viðtali:
Glundroði í löggjöfinni og
ringulreið á reglugerðunum
Sigurður Líndal les lagatexta Jónsbókar sem hann á og var prentuð á Hólum
DV-mynd Brynjar Gauti
- Þú hefur gagnrýnt störf Alþingis
um langan tíma, talað um glundroða
í löggjöfinni og ringulreið reglugerð-
anna. Þetta fmnst mörgum ansi
harður dómur. Spumingin er þá sú
hvort þér finnst Alþingi vera orðið
úrkynjuð stofnun:
Já, Alþingi á samkvæmt okkar
stjómskipan að annast lagasetningu
og heíur auk þess Qárveitingavald.
Þetta em aðalverkefni þess, auk þess
sem það hefur svo þau afskipti af fram-
kvæmdavaldinu að það ræður því
hverjir skipa ríkisstjóm. En lagasetn-
:ngin er höfuðviðfangsefni Alþingis og
mér finnst mjög skorta á að því hlut-
verki sé sinnt sem skyldi.
- Er þá Alþingi komið um of út á þær
brautir að blanda saman löggjafar-
starfinu og framkvæmdavaldinu? Nú
eru ráðherrar undantekningalítið
valdir úr hópi þingmanna og þing-
menn em auk þess í alls konar stússi
á vegum framkvæmdavaldsins, í
nefndum og ráðum, og einnig í alveg
óskyldum störíum.
Það er orðinn meiri og minni sam-
runi á milli löggjafarvalds og fram-
kvæmdavalds og það er eins og
þingmenn hafi miklu meiri áhuga á
framkvæmdavaldsstörfum. Ég hef að
vísu ákveðnar skýringar á því.
Peningamarkaður
INNLÁNSVEXTIR (%) hæst
Innlán óverðtryggð
Sparisjóðsbækur 10-11 Lb
óbund. Sparireikningar
3ja mán. uppsögn 10-15 Sb
6 mán. uppsögn 11-19 Vb
12 mán. uppsögn 13-22 Sp.vél.
18 mán. uppsögn 20,5-22 Sp
Ávísanareikningar 4-10 Ab
Hlaupareikningar 4-7 Sp
Innlán verðtryggo Sparireikningar
3ja mán. uppsögn 1,5-2 Ab.Bb, Lb.Úb, Vb
6 mán. uppsöan Innlán meðsérKjörum 2,5-4 Ab.Úb
10-22
Innlán gengistryggð
Bandaríkjadalur 5-6 Ab
Sterlingspund 8,5-10.5 Ab
Vestur-þýsk mörk 3-4 Ab
Danskarkrónur 9-10,25 Úb
ÚTLÁNSVEXTIR (%) lægst
Útlán óverðtryggð
Almennirvíxlar(forv.) 19-20 Lb.Úb
Viöskiptavíxlar(forv.)(1) 22 eða kge
Almenn skuldabréf(2) 20-21,5 Ab,Úb
Viöskiptaskuldabréf(1) kge Allir
. HlaupareikningarMirdr.) Útlán verðtryggð 20-21,5 Lb
Skuldabréf
Að 2.5árum 6-7 Lb
Til lengri tíma 6,5-7 Ab.Bb, Lb.Sb, Úb.Vb
Útlán til framleiðslu
Isl. krónur 16,25-21 Ib
SDR 7,5-8,25 Lb
Bandarikjadalir 7,6-8 Sb.Sp
Sterlingspund 11,25-13 Bb.Vb
Vestur-þýsk mörk 5,5-6,5 Bb.Úb, Vb
Húsnæðislán 3.5
Lífeyrissjóðslán 5-6,75
Dráttarvextir 30
VÍSITÖLUR
Lánskjaravisitala apríl 1643 stig
BygQ'ngavísitala 305 stig
Húsaleiguvlsitala Hækkaði 3% 1. apríl
HLUTABRÉF
Söluverð að lokinni jöfnun m.v. 100 nafnv.:
Almennartryggingar 121 kr.
Eimskip 200 kr.
Flugleiðir 166kr.
Hampiöjan 147 kr.
lönaðarbankinn 135kr.
Verslunarbankinn 125 kr.
(1) Við kaup á viðskiptavixlum og við-
skiptaskuldabréfum, útgefnum af þriðja
aðila, er miðað við sérstakt kaupgengi,
kge. Búnaðarbanki og sparisjóðir kaupa
þó viðskiptavíxla gegn 21 % ársvöxtum. (2)
Vaxtaálag á skuldabréf til uppgjörs vanskil-
alána er 2% bæði á verðtryggð og óverð-
tryggð lán, nema I Alþýðubanka og
Verslunarbanka.
Skammstafanir: Ab = Alþýðubankinn,
Bb = Búnaðarbankinn, Ib = Iðnaöarbank-
inn, Lb = Landsbankinn, Sb = Samvinnu-
bankinn, Úb= Útvegsbankinn, Vb = Versl-
unarbankinn, Sp=Sparisjóðirnir.
Nónari upplýslngar um penlngamarkaðlnn
birtast i DV á flmmtudögum.
- Sem eru hveijar?
Þær eru fleiri en ein. En sérstaklega
vil ég vekja athygli á því að stjómmál
nú á dögum snúast að langmestu leyti
um skammtímamarkmið og menn
verða að sýna skjótan árangur. Til
þess er lagasetning ekkert sérstaklega
vænleg. Samkvæmt hefðbundnum
skilningi á lögum er lagasetningin
langtímaverkefhi. Þarna held ég að
Qölmiðlamir eigi líka vissa sök. Þeir
hafa þingmenn mjög undir smásjá sem
vilja því skilja eitthvað eftir sig á
hverju ári, eitthvað áþreifanlegt og
sem allir skilja.
Sem dæmi nefhi ég að ef Alþingi
setur meiri háttar lagabálka um sigl-
ingar, vátryggingar eða lausafjárkaup,
sem snerta nálega alla - eða þá réttar-
far, eins og dómstólaskipan, getur
verið ákaflega erfitt að koma því ná-
kvæmlega til skila til 'almennings
hvaða gildi þétta hefur.
Auk þess hafa stjómmálamenn
greinilega meiri áhuga á almennum
stjómmálaumræðum sem ég held að
fjölmiðlamir ýti talsvert mikið undir.
- Nú er oft talað um þetta, ekki síst í
sambandi við það sem miður fer í þjóð-
félaginu, að fjölmiðlamir beri svo og
svo mikía sök. Manni dettur oft í hug
þegar það þótti lausn á vandanum að
hengja sendiboðann fyrir fréttfrnar,
Nú em það ekki fjölmiðlarnir, sem búa
atburðina til, þeir segja bara frá þeim.
Jú, alveg rétt. En það að störf Al-
þingis eru svona mjög undir smásjá
fjölmiðlanna veldur því að þeir hafa
þama óæskileg áhrif. Auðvitað er sök-
in sjálf Alþingis. Við skulum taka
annan þátt ríkisvaldsins, dómstólana.
Þeir halda sínu striki, enda sýna flöl-
miðlamir þeim miklu minni áhuga.
- Þú hefur sagt um mörg lög frá Al-
þingi, við skulum segja frá síðustu tíu
ámm, að þau hafi verið að meira og
minna leyti lítið annað en almennar
stefnuyfirlýsingar í veigamiklum at-
riðum.
Þetta er eitt af því sem er til marks
um það hve lög hafa úrkynjast, ef svo
má segja, einmitt þetta að það er verið
að setja í lög alls konar stefnuyffrlýs-
ingar, hugleiðingar og óskir um eitt
og annað ellegar þá að reglur verða
ákaflega flóknar vegna undantekn-
ingarákvæða og fyrirvara. En eðli laga
er að þar séu fyrirmæli um að þetta
eða hitt skuli gert. Við getum nefnt
ákvæði úr grunnskólalögunum sem
eitt af fjöldamörgum dæmum um þetta
af því að þau hafa verið mikið á dag-
skrá.
Þar stendur meðal annars: „I strjál-
býli skal stefnt að heimanakstri
nemenda þar sem honum verður við
komið vegna vegalengda, vegakerfis
og verðurfars." Hvað segir svona laga-
grein?
- Það er spumingin. En nú hefur
maður það á tilfinningunni að svona
frágangur laga eigi eins við um skatta-
lög, um lög sem fjalla um alls konar
framkvæmdir, lög um. vinnumarkað-
inn, jafnvel um kosningalög. Þetta
virðist því orðið helsta einkenni á
ýmsum grundvallarlögum frá Alþingi,
að þau þynnist út í stefnuyfirlýsingar
í mörgum atriðum?
Já, þau gera það. Skýringamar eru
eins og áður fleiri en ein. En þó er
einn vandi sem vegur þungt og það
er þegar verið er að stýra daglegum
rekstri þjóðfélagsins með lögum sem
mjög virðist fara í vöxt. Það er einfald-
lega ekki hægt. Þá fara menn út í það
að setja saman almennar stefnuyfir-
lýsingar eins og dæmið sem ég tók
áðan.
Við skulum taka annað dæmi. í lög-
um um Þjóðleikhúsið segir að það
skuli sýna eina óperu á ári. Það er
vitað mál að engan veginn er alltaf
farið eftir þessu, enda er ekki nokkur
ástæða til þess að fara að binda hend-
ur manna þannig.
í Hjaltadal 1709. ,
- Nú em fiöldamörg lög sem maður
hefði haldið að væm bindandi fyrir
bæði Alþingi og framkvæmdavaldið
þar sem kveðið er á um bein framlög
til alls konar sjóða, félagasamtaka og
verkefha. Á hveiju ári koma hins veg-
ar alltaf ný og ný lög sem kippa
fótunum undan þessum lögum og
skerða meira eða minna, jafnvel fella
niður þessi framlög. Gengur þetta upp?
Nei, nei. Þetta er algert sjónarspil.
Það byijar á því að stjómmálamaður
eða flokkur setur fram stefhuskrá, lof-
orðalista, sem hann ætlar að standa
við. Það er gert einkum fyrir kosning-
ar eða þá að aðilar vinnumarkaðarins
knýja fram loforð við gerð kjarasamn-
inga. Við þessi loforð er ekki hægt að
standa og þá em búin til loðin ákvæði
eða almenn óskalög, eins og ég hef oft
talað um áður. Þar em líka sett
ákvæði um fjárframlög. Það kemur
svo á daginn að það er ekkert fé til.
Ef framlögin em lögbundin er auðvit-
að ekki hægt að hrófla við þeim með
fjárlögum. En þá hafa menn annað ráð
og breyta þessu öllu saman með láns-
fjárlögum.
Þar er upptalning, fjöldi ákvæða í
hveijum einustu lánsfjárlögum sem
byrja á orðunum „þrátt fyrir“ og þar
em skert framlög bæði í fjárlögum og
almennum lögum, rétt eins og mönn-
um sýnist. Þá em menn komnir í
hring.
- Er hægt að bera virðingu fyrir svona
vinnubrögðum? •'*
Það held ég að hljóti að vera mjög
erfitt. En hitt er svo annað mál að ég
held að fólk hugsi almennt ekki svo
mikið um þetta.
- Er þetta þá eitt af því sem fólk er
orðið vant, þótt vitlaust sé?
Jú, fólk er orðið vant þessu...
- En það er tæplega gott að venja fólk
við að lögum sé hagrætt eftir hentug-
leikum?
Nei, fólk er orðið vant þessu og það
hugsar einfaldlega ekki mikið um
grundvallaratriði í löggjöf eða stjóm-
skipan. Það hugsar um hvemig málin
velta frá degi til dags. Og eitt er það
sem er mjög algengt, engu síður meðal
stjómmálamanna en almennings en
sérstaklega áberandi meðal almenn-
ings, sem er oftrú á lögum og hvað
hægt sé að gera með lögum. Við sjáum
það ef eitthvað bjátar á í þjóðfélaginu
þá er óðara ályktað um að nú vanti
lög um þetta og lög um hitt.
Viðtal:
Herbert Guðmundsson
- En víkjum aftur að þessu með lög-
bundnu fjárveitingarnar. Nú eru þær
yfirleitt ákveðnar vegna einhverra
brýnna viðfangsefna og yfirleitt
ákveðnir hópar eða jafnvel fjöldi
manna sem eiga í hlut. Maður hefði
haldið að svona mál þyrftu nokkuð
trausta afgreiðslu svo að hægt væri
að skipuleggja fram í timann og vinna
þannig að fjármagnið nýttist en gufaði
ekki að stórum hluta upp.
Þetta er nákvæmlega í samræmi við
það sem ég var að segja áðan. Öll
stjóm miðast við skammtímamarkmið.
Menn bara hugsa frá einu ári til ann-
ars. Ég hef stundum sagt að þeir hugsi
í lengsta lagi í kjörtímabili og það sé
sú allra mesta framsýni sem sýnd er,
en samt afar fágæt.
Auðvitað er þetta slæmt. Eftir hefð-
bundnum skilningi Vésturlanda-
manna eiga lög í réttarríki umfram
allt að vera stöðug og ef þau eru það
ekki og ekki er treystandi á þau skap-
ar það auðvitað óvissu og margs konar
óhagræði, því er ekki hægt að neita.
- Nú, þú hefur jafnframt þvi að gagn-
rýna ómarkviss lög frá Álþingi talað
mikið um reglugerðarríkið sem bendir
til þess að þér finnist það hið mesta
fargan.
Jú, jú, þetta er alveg kapítuli út af
fyrir sig. Reglugerðimar em þó vitan-
lega angi af lögunum. Það er mála
sannast að hér er slíkur sægur af
reglugerðum að enginn maður svo ég
viti til hefur yfirsýn yfir reglugerðir á
Islandi.
Þetta rekst hvað á annars hom og
eitt af því sem er brýnt er að skera
þetta reglugerðaflóð niður við trog.
Mér hefur verið sagt að þegar Norð-
menn gengu í sama mál þá hafi þeir
getað fækkað reglugerðum úr 25.000 í
10.000, sem teljast má svona nokkuð
góður árangur.
- Niðurstaðan er sem sagt sú að þér
finnst vera mikil óregla á löggjöfinni:
Það er rétt. I fyrsta lagi er kannski
ekki auðvelt að ráða við stjómmála-
mennina sem vilja breyta lögum í
samræmi við stjómmálahugmyndir
sínar og hagsmuni, skammtímahags-
muni. Að því slepptu má segja að
vandinn sé fyrst og fremst sá að það
vanti alveg heildarstefnu, heildaryfir-
sýn yfir löggjöf og löggjafarstefnu.
- Er löggjafarstarfið með öðrum orð-
um ekki faglega unnið?
Nei, því miður, það vantar talsvert
á fagmennskuna í löggjöf hér á landi.
Það gerist til dæmis allt of oft að lög
skarast meira og minna og refsiá-
kvæði em í ósamræmi hvert við
annað. Ýmisleg svona tæknileg vinna
er langt frá því nógu góð, auk þess sem
ég hef sagt áður um innihald laganna.
- Hvað ætli þessi óregla kosti, til dæm-
is í dómskerfinu?
Gríðarlega mikið, alveg gríðarlega.
Það er ekki nóg með að lögin séu
jafnómarkviss og raun ber vitni vegna
þess að þau séu illa unnin og í ósam-
ræmi, sem kostar iðulega langvinnar
þrætur sem skera verður úr. En við
skulum einnig hafa í huga að óvissa
í lögum er stundum vísvitandi höfð til
þess að miðla málum. Þá má segja að
þegar Alþingi samþykkir lög, sem em
óljós og opin, sé einfaldlega verið að
velta vandanum yfir á dómstólana.
En auðvitað kostar það alltaf mikið
að hafa óskýr lög. Það á ekki ein-
göngu við um dómstólana. Hugsum
okkur bara öll þau ósköp sem stafa
af deilum og fundahöldum, viðræðum,
símtölum og alls konar snúningum
sem leiða af þessu vinnulagi eða segj-
um háttalagi stjómmálamanna og
Alþingis.
- Hvað er til ráða?
Það sem blasir við er að það vantar
svo til algerlega skilgreiningu á hlut-
verki stjómsýslunnar og einstakra
stjómsýslustofnana þannig að ein-
stakir þættir séu afmarkaðir. Einnig
skortir mjög aðhald í því að farið sé
eftir settum reglum. Einu stjómar-
stofiianir íslenska ríkisins, sem hafa
sæmilega skilgreind markmið, eru
dómstólamir.
Alþingi sem löggjafaraðili hefúr til
dæmis ekki nægilega skilgreint hlut-
verk og þá á það um leið við um
þingmenn. Við getum til dæmis riíjað
upp að það þykir ekki við hæfi að
dómarar gegni tilteknum störíúm. í
sjálfú sér væri það eðlilegt að alþingis-
menn lytu alveg sömu lögmálum, það
væri ósamrýmanlegt að þingmenn
sætu í valdastöðum innan stjómkerf-
isins. Þetta myndi strax verða til
mikilla bóta.
Hinu megum við samt ekki gleyma
að þingræðisskipanin býður að vissu
leyti upp á þetta, að þama verði blönd-
un. Vandinn er sá að finna mörkin og
virða þau þannig að Alþingi nái reisn
sinni. Ég lít svo á að það sé okkur
afar óhollt að láta löggjafarstarfið
reka á reiðanum eða að nota löggjöf-
ina í jáfnríkum mæli og nú er gert til
þess að aka seglum eftir pólitískum
vindum.
-HERB