Dagblaðið Vísir - DV - 31.03.1989, Síða 14

14
FÖSTUDAGUR 31. MARS 1989.
Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, FAX: (1)27079, SlMI (1)27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð I lausasölu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Fjörutíu ára sönnun
í gær voru fiörutíu ár liðin frá þeim sögulega degi
að Alþingi íslendinga samþykkti aðild íslands að Atl-
antshafsbandalaginu. Þann dag kom til uppþots og
óeirða á Austurvelli og eru það mestu róstur sem um
getur á okkar tímum hér á landi. Mannsöfnuður gerði
aðsúg að Alþingishúsinu og lögregla og hvítliðar stökktu
fólkinu á burt með táragasi. Þessi atburður lýsir vel
þeim djúpstæða klofningi sem ríkti meðal þjóðarinnar.
Hvor fýlkingin sakaði hina um landráð og andstæðingar
Natóaðildarinnar höfðuðu mjög til þjóðernistilfinningar
og sjálfstæðisbaráttu og töldu að íslendingar væru að
afsala landinu og framtíðinni í hendur útlendinga.
Það verður aldrei dregið i efa að átökin á Austur-
velli og önnur skipuleg andstaða gegn Atlantshafs-
bandalaginu var að undirlagi manna sem sjálfir tóku
sér fyrirmyndir og forskriftir frá útlöndum. íslenskir
kommúnistar voru jafn sannfærðir byltingarsinnar og
skoðanabræður þeirra annars staðar og það hefur verið
löngu sannað að alþjóðahreyfmgu kommúnista var fíar-
stýrt frá Kreml.
En hitt er einnig rétt að í hópi andstæðinga Atlants-
hafsbandalagsins voru þúsundir manna sem létu ekki
stjómast af öðru en eigin sannfæringu um að hlutleysi
væri íslandi fyrir bestu. Þessu fólki var annt um sjálf-
stæðið og óttaðist setu erlends herhðs, með öllum þeim
áhrifum og afleiðingum,sem slíkt hefur 1 för með sér.
Margur var einnig þeirrar skoðunar.að jafn örlaga-
ríka ákvörðun og aðUd að hemaðarbandalagi skyldi
bera undir þjóðaratkvæðagreiðslu og þannig vom það
ýmis sjónarmið sem réðu afstöðu þeirra sem börðust
gegn Natóaðildinni og tóku sér stöðu á Austurvelli fyrir
fjörutíu ámm. Lýðveldið var ennþá ungt að ámm, kalda
stríðið geisaði og stutt var frá lokum seinni heimsstyrj-
aldarinnar. Lýðræðið átti í vök að verjast og Evrópa var
enn í sárum.
Atburðirnir á Austurvelli verða að skoðast í þessu
ljósi.
Lýðfrjálsar þjóðir báðum megin Atlantshafsins tóku
þá ákvörðun að mynda bandalag gegn yfirgangi Sovét-
ríkjanna og kommúnismans. Þrír stærstu stjómmála-
flokkamir á íslandi beittu sér fyrir því að ísland tæki
þátt í því bandalagi. Gegn þeim beindist grjótkastið og
landráðabrigslin.
Sagan hefur sannað að Atlantshafsbandalagið átti
rétt á sér. Sagan hefur staðfest að aðild íslands varð
þjóðinni til blessunar. Við njótum enn sjálfstæðis og
sjálfræðis og hvorki þjóðerni né þjóðleg menning hefur
goldið fyrir þátttöku okkar í Nató. Hrakspámar hafa
ekki ræst. Þvert á móti má fullyrða að 1 áranna rás
hafi samstaða Vesturlanda í bandalaginu styrkt stöðu
smáþjóðanna og sameiginlega hefur frelsisunnandi fólki
tekist að brjóta á bak aftur yfirgang einræðisaflanna.
Nýir tímar hafa mnnið upp og jafnvel í Sovétríkjunum
sjálfum er smám saman verið að snúa við blaðinu.
30. mars 1949 er dagur sem ekki má gleymast, ekki
til þess að gera lítið úr þeim sem stóðu fyrir gijótkast-
inu né heldur þeim föðurlandsvinum sem í sakleysi sínu
héldu að verið væri að selja landið. Þrítugasti mars á
að lifa í minningunni til marks um þá framsýni og þann
styrk sem lýðræðisöflin sýndu. Fjörutíu ára saga hefur
sannað að ákvörðunin um aðild íslands að Nató var
réttmæt. Hún hefur orðið þjóðinni til góðs, styrkt frelsi
og lýðræði og stuðlað að friði um okkar daga.
Ellert B. Schram
Alræði og
lýðræði
Allt síöan 1918, þegar bolsévíkar
leystu upp nýkjöriö stjómlagaþing,
hefur lýðræðið í Sovétríkjunum
verið nafhið tómt og stjómarfarið
í raun verið alræði minnihlutans,
það er kommúnistaflokksins.
Samt hefur ekki skort á lýðræðis-
leg formsatriði, kosningar hafa
verið haldnar og þing hafa verið
kosin, en í þeim kosningiun hefur
ekki verið um neitt val að ræða,
annaðhvort hafa menn greitt at-
kvæði með opinberum frambjóð-
anda eða á móti honum.
Allt fram til kosninganna nú hef-
ur það verið þegnskylda að greiða
atkvæði, og kosningaúrslitin hafa
verið aðhlátursefni á Vesturlönd-
um, sjaldgæft var að nokkur fram-
bjóðandi fengi minna en 99 prósent
atkvæða. Nú standa fyrir dyruro-
grundvallarbreytingar á skipulag-
inu og kosningamar á sunnudag-
inn eru fyrsta stóra skrefið í lýð-
ræðisátt sem stigið hefur verið í
Sovétríkjunum allt frá 1918.
Þær breytingar, sem nú er verið
að gera í framhaldi af aukaþingi
kommúnistaflokksins í fyrrasum-
ar, era djúpstæðar kerfisbreyting-
ar sem marka tímamót, hvert sem
framhaldið verður. Kosningamar
vora þó ekki að öllu leyti eftir höfði
Gorbatsjovs, hann haíði viijað al-
veg opnar kosningar, en flokkur-
inn vill ekki hætta of miklu í fyrstu
atrennu.
Kjörmannaþing
I kosningunum á sunnudaginn
vora kosnir 1500 fulltrúar af 2250 á
nýtt kjörmannaþing, en 750 fulltrú-
ar vora útnefndir af hinum ýmsu
stofnunum ríkis og flokks. Af þeim
1500 sætum, sem kosið var um, var
aðeins einn frambjóðandi um 384
sæti, og vitaskuld opinber fram-
bjóðandi flokksins, en í kosningun-
um um hin sætin var valið milli
tveggja eða fleiri frambjóðenda og
nú var ekki nauðsynlegt að allir
frambjóðendur væru í flokknum.
Kommúnistaflokkurinn tilnefndi
100 fulltrúa, Vísindaakademían 20
og hin ýmsu opinbera verkalýðs-
félög og valdastofnanir nokkra
hver, eða alls 750. Þessir 2250 kjör-
menn eiga síðan að velja úr sínum
hópi nýtt æðstaráð eða þjóðþing 542
manna sem verður, að minnsta
kosti að formi til, æðsta valdastofn-
un Sovétríkjanna.
Kjörmannaþingiö á einnig að
velja nýjan forseta sem í senn verð-
ur æðsti embættismaður sovéska
ríkisins og þjóðhöfðingi, aðalritari
kommúnistaflokksins og forseti
forsætisnefndar hins nýja æðsta
ráðs 542 þingmanna. Þessi maður
verður Mikhail Gorbatsjov og þetta
nýja embætti er miklu valdameira
en núverandi embætti hans. Hann
er að vísu forseti en forsejaembætt-
ið í núverandi mynd er lítið annað
en valdalaus vegtylla.
Með þessari breytingu mun Gor-
batsjov hafa enn fleiri valdatauma
í sínum höndum en áður og þetta
virðist treysta hann mjög í sessi.
Mesta valdastaðan verður eftir sem
áður staða hans sem aðalritara
kommúnistaflokksins, enda er
flokkurinn sem fyrr hin eiginlega
valdastofnim.
Hið nýja æðstaráð, sem á að koma
saman innan tveggja mánaða,
verður áfram skipað flokksbundn-
um kommúnistum að yfirgnæfandi
Kjállariim
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
batsjovs gefa fyrirheit um að þess
háttar raunverulegt lýðræði sé
ekki ýkja langt undan, það er að
segja ef afturhaldsöfl í flokknum
koma ekki í veg fyrir það.
Afturhaldsöflin
Úrslit kosninganna á sunnudag-
inn era ótvíræður sigur fyrir Gor-
batsjov og perestrojku en jafnframt
geta þau skerpt andstæðumar í
flokknum og skert athafnafrelsi
hans. Það sem mesta athygli hefur
vakið er að róttækir umbótasinnar,
þeir sem vilja miklu meiri og örari
breytingar en Gorbatsjov telur
raunhæfar, hafa unnið mikið fylgi.
Þekktastur þeirra sem kjörnir
voru á sunnudag er Boris Jeltsin
sem vikið var frá völdum í Moskvu
1987 fyrir að vilja ganga miklu
lengra en Gorbatsjov. Hann hefur
nú fengið uppreisn æra í blóra við
vflja flokksins og Gorbatsjov og
hefði það einhvem tímann þótt
saga til næsta bæjar.
Víða um land vora þeir frambjóð-
endur kosnir sem lengst vildu
ganga í umbótum en hin gamla
valdaklíka varð hart úti. Litið var
á kosningamar fyrirfram sem eins
konar þjóðaratkvæðagreiðslu um
kommúnistaflokkinn og niðurstað-
an verður ekki túlkuð öðravísi en
sem vantraust á hann. Fólk kaus
mjög víða á móti valdhöfum og
mótmælti þannig þeirri stöðnun og
kyrrstöðu sem ríkir, þrátt fyrir
perestrojkuna.
Vilji kjósenda virðist vera að
hraða perestrojkunni en það telur
Gorbatsjov aftur á móti óhyggilegt.
Of örar breytingar gætu leitt til
„Þær breytingar, sem nú er verið að
gera í framhaldi af aukaþingi komm-
únistaflokksins í fyrrasumar, eru djúp-
stæðar kerfisbreytingar sem marka
tímamót, hvert sem framhaldið verð-
ur.
meirihluta og einræði flokksins er
ekki í neinni hættu. Það er svo
annað mál hvort að því kunni að
koma áöur en langt um líður að
fleiri stjómmálaflokkar en komm-
únistaflokkurinn geti starfað og
boðið fram. - Breytingar Gor-
„Úrslit kosninganna á sunnudaginn eru ótvíræður sigur fyrir Gorbatsjov
og perestrojku", segir í greininni.
upplausnar og vandræða segir
hann og á þá viðað ekki verði öllu
hrint í framkvæmd samtímis.
En kjósendur era eitt, valdastofn-
anir flokksins annað. Þrátt fyrir að
Gorbatsjov virðist hafa alla valda-
tauma í hendi sér er mikil andstaða
við hann innan flokksins. Hið gam-
algróna íhaldssama flokkskerfi,
sem hann sækir völd sfti til, er ekki
á því aö leggja sjálft sig niöur.
Kerfisöflin í flokknum, með Gregor
Lágatsjov í broddi fylkingar, eru
andvíg mörgum þáttum í umbóta-
stefnu Gorbatsjovs og beita sér
gegn þeim eftir mætti.
A hinn bóginn hefur hinum, sem
vilja hraða breytingum, vaxið mjög
ásmegin við úrslit kosninganna.
Af þessu gæti leitt nýja valdabar-
áttu í flokknum, þar sem Gor-
batsjov yrði á milli tveggja elda.
Gorbatsjov getur ekki leyft sér aö
hunsa algerlega sjónarmið íhalds-
aflanna, né heldur er víst að hann
sé að öllu leyti ósammála þeim.
Eldhugar eins og Jeltsín, sem vilja
gjörbreyta öllu strax, hjálpa hon-
um ekki, heldur setja hann í varn-
arstöðu gagnvart flokkseigendafé-
laginu.
Því má búast við háværum um-
ræðum og miklu opnari og hrein-
skilnari skoðanaskiptum en hingað
til hafa þekkst þegar hið nýja æðst-
aráð kemur saman í vor. Þrátt fyr-
ir allt era þetta sögulegar kosning-
ar og stærsta skref sem stigið hefur
verið í lýðræðisátt í Sovétríkjunum
síðan stjómlagaþingið 1918 var
leyst upp.