Dagblaðið Vísir - DV - 07.06.1989, Blaðsíða 14

14
MIÐVIKUDAGUR /7( JÚNÍ'1989.
Frjálst, óháö dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JONAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (1 )27022 - FAX: (1 >27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð í lausasölu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Tap Sambandsins
Samband íslenskra samvinnufélaga er stórveldi á ís-
lenskan mælikvarða. Sumir segja of stórt. Hér sé að
mörgu leyti um starfsemi að ræða sem jaðri við einok-
un, hringamyndun, sem bijóti gegn lögum um eðlilega
viðskiptahætti. Sambandið teygir arma sína víða, jafnt
í atvinnurekstri sem bankastofnunum, og SÍS hefur
heilan stjórnmálaílokk sér til halds og trausts sem um
árabil hefur gætt hagsmuna Sambandsins í kerfinu og
stuðlað að löggjöf og skattahlunnindum til verndar og
forgjafar fyrir samvinnuhreyfinguna.
En einmitt fyrir þá sök hversu Sambandið er stór
atvinnurekandi og hefur puttana víða eru það uggvæn-
leg tíðindi að tap á rekstri SÍS og kaupfélaganna nemi
vel rúmlega tveim milljörðum króna. Erfiðleikar Sam-
bandsins hljóta að smita út frá sér og hafa víðtæk áhrif
í heilum byggðarlögum. Meðan Sambandið er jafnstór
atvinnurekandi og raun ber vitni er það engum til góðs
þegar hallar undan fæti og þetta stórveldi riðar til falls.
Það hefur neikvæð áhrif á fiskvinnslu, verslunarþjón-
ustu, skipaafgreiðslu og atvinnumöguleika þúsunda
manna. Ekki aðeins þeirra sem hjá Sambandinu starfa
heldur allra þeirra sem með einum eða öðrum hætti
hafa viðskipti eða umsvif til hhðar eða í tengslum við
atvinnustarfsemi SÍS.
Þá eru enn ótaldar afleiðingarnar í lánastofnunum
sem þurfa að dæla peningum í Sambandið og fyrirtæki
þess, halda þeim gangandi og íjármagna tapið. Það kem-
ur auðvitað niður á svigrúmi lánastofnana til að veita
öðrum aðstoð. í þessu sambandi er það athyglisvert, sem
forstjóri SÍS heldur fram, að ein meginástæðan fyrir
erfiðleikum SÍS séu háir og jákvæðir vextir. Hann boð-
ar afturhvarf til neikvæðra vaxta og virðist meina það
í alvöru. Þær yfirlýsingar sanna þá staðreynd að Sam-
bandið hefur lifað á lánafyrirgreiðslu, hefur lifað á því
að borga neikvæða vexti. Svo þetta sé sagt umbúðalaust
þá hefur tilvera Sambands íslenskra samvinnufélaga
byggst á því að hafa aðgang að fjármagni ríkisbankanna
og borga minna til baka en fengið er að láni. í því skyni
hefur Framsóknarflokkurinn gert tilkall til bankastjóra,
í þeim thgangi hafa Framsóknarflokkurinn og reyndar
aðrir flokkar ríghaldið í ítök sín og yfirráð yfir ríkis-
bönkunum. Þaðan hafa þeir getað íjarstýrt lánastreym-
inu th skjólstæðinga sinna, ekki síst Sambandsins. Eftir
að jákvæðir vextir voru teknir upp hefur það verið
ógæfa Sambandsins að hafa haft óheftan aðgang að lán-
um og fjármagni. Sú skuldabyrði er að sliga stórveldið.
Þrátt fyrir póhtískan ágreining um ágæti samvinnu-
hreyfmgarinnar og efasemdir um stærð SÍS hlakkar
ekki í neinum þegar tveggja milljarða króna tap blasir
við á einu ári. Ekki frekar en við taprekstur annarra
atvinnufyrirtækja. Það er engum til góðs ef atvinnu-
starfsemin stendur ekki undir sínum eigin rekstri og
» eigið fé gengur til þurrðar. Það hefur lamandi áhrif á
lífskjör og hfnaðarhætti og bitnar á launafólki og al-
mennri hagsæld í landinu.
Veldi Sambandsins má minnka. Það þarf að ganga í
gegnum póhtiskan hreinsunareld. En það á ekki að gera
með því að sparka í liggjandi fyrirtæki. Sambandið þarf
að rétta úr kútnum til að það hafi sjálft mátt og vit á
því að stunda starfsemi sína á heilbrigðum samkeppnis-
grundvehi. Vonandi læra SÍS-forstjórarnir þá lexíu að
póhtísk forréttindi eru engum til góðs. Og þeim ekki
heldur.
Ehert B. Schram
Hvað kostar
áfengisbölið
samfélagið?
Um nokkra hríö hefur verið
hljótt um áfengismál okkar al-
mennt í fjölmiðlum eftir að bjór-
unnendur öðluðust sína alsælu, sitt
allsherjar „nirvana" 1. mars sl.
Ég les að vísu öðru hverju nokkr-
ar miður greindarlegar klausur um
blessunarlegar afleiðingar bjór-
komunnar, jafnvel að við bindind-
ismenn höfum orðið fyrir áfalli
vegna þess að bjórdrykkjan öll
bættist ekki í heilu lagi ofan á aðra
áfengisdrykkju.
Stundum finnst mér þetta bros-
legra en svo aö taki því að tala um
það en stundum rennur mér til rifja
vanþekking og viss mútuþægni við
Bakkus konung og hans „höfð-
ingja“ sem oftlega gægist fram und-
an gærunni. Eins er það víst að sí-
endurtekning þess að allt hafi jafn-
vel í betra horf færst með bjórnum,
shk sjálfsefjun hefur oft ótrúlega
mikil áhrif aUtof víða enda til þess
hinn grái leikur gerður.
Hróflar ekki við
fréttahaukum
Hin gífurlega bjórsala fyrsta
mánuðinn með allri annarri ótæpi-
legri áfengissölu hefur að þvi er
virðist ekki hróflað við fréttahauk-
um nema þá í upphrópunum þeirra
um að bjórinn hafi nú aldeilis ekki
aUur bæst við áfengisflóöið - eins
og sumir verstu andstæðingar hans
hefðu sagt.
Og svo eru raunar öðru hverju
lævislegar klausur um sérstaka
guUöld og gleðitíð hjá löggæslu
þessa lands og stundum má jafnvel
beint og óbeint lesa það ef ekki
beint - þá milU línanna, að aUur
heimiUsfriður sé nú annar og öku-
hættir með sUkum ágætum að engu
er líkt. Ég segi aðeins. Betur að
satt væri.
MáUð er auðvitað það að ég eins
og aðrir bindindismenn, sem horfa
algáðum augum fram á veginn,
höfðum og höfum enn hinar mestu
áhyggjur af afleiðingum bjórböls-
ins og miUjón Utra drykkjan í mars
er mér áhyggjuefni þó að ég meti
það mikUs að ekki er þaö aUt ábót
á þá ofneyslu áfengis sem fyrir var
og sem enn er til staðar.
Vegna þess einmitt aö ég horfi tU
þessa aUs með sæmUega óbijálaðri
dómgreind þess sem hvorki er
haldinn ofskynjunum alkóhólsins
né duldum hagsmunum þar á bak
við þykir mér skelfilega mikið
drukkiö af ööru áfengi en bjór í
mars miðað viö ofurdrykkju ölsins
og enginn fréttasnápur þarf mér
að segja að það hafi hvergi komið
við heiU og hamingju fólks.
Jafneinlæglega fagna ég því ef -
og þaö er enn stórt ef í mínum huga
- drykkja minnkar varðandi sterk-
ari drykkina þótt ég geri engan gíf-
urlegan greinarmun þar á eins og
beint og óbeint er reynt að gera meö
því að predika leynt og ljóst hver
blessun það sé ef bjórinn kemur að
einhverju leyti þar í staðinn.
En meginmálið snýst um það
markmið sem þjóðir heims hafa
sett sér um stórlega minnkaða
áfengisneyslu - samdrátt heUdar-
neyslu um 1/4 fram til ársins 2000
svo sem Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunin stefnir að og viö erum
beinir aðilar aö.
Halda menn... ?
Halda menn í einlægni þegar árið
1989 í heUd veröur skoðað, metiö
og vegið í árslok hvaö alkóhól-
neyslu varðar, að viö höfum tekið
þó að ekki væri nema eitt hænufet
að þessu marki?
Halda menn ennþá, baðaðir í
KjaUarinn
Helgi Seljan
form. Landssambandsins
gegn áfengisbölinu
forvarnir, sem auðvitað hefur ekk-
ert orðið úr.
Og hvaða tiUaga er þetta? spyrja
eflaust einhverjir því ekki hefur
verið haft hátt um hana í fjölmiðl-
um enda enginn sem af því hefur
ávinning.
Þetta er tfllaga um afnám vín-
veitinga í veislum hins opinbera
og forystu fyrir þessari tUlögu hef-
ur sá virti bindindismaður Jón
Helgason, forseti efri deUdar Al-
þingis og fyrrum landbúnaðar- og
dómsmálaráöherra.
Og Jón hefur svo vissulega góð
efni á að flytja þessa tUlögu því
þegar hann gegndi ráöherraemb-
ætti veitti hann aldrei áfengi í veisl-
um sínum og vottur er ég þess að
þar var ólíku saman að jafna og
drykkjuveislunum þar sem margir
misstu svo sannarlega „menning-
„Máski fellur Alþingi aftur á prófinu,
eins og 1 bjórmálinu í fyrra, þar sem
eins konar „þykjustu“ syndakvittun
var skeytt aftan viö bjórleyfið ...“
bjórvímunni, að bjórinn hafi verið
rétt skref í rétta átt? Það er þá af
þvi að þeim er um megn að horfa
algáðum augum til virkUeika dags-
ins í dag og enn frekar ómögulegt
að Uta tíl framtíðar.
í einlægni sagt heföi ég vUjað sjá
þetta ár færa okkur örhtið nær
þessu 'marki því nærri lætur að við
þurfum að draga úr heUdarneyslu
um tvö prósent rúm á ári hverju
fram til aldamóta.
Halda menn t.d. að tuttugu ný
vínveitingaleyfi í Reykjavík, sem
nú er beðið eftir með óþreyju, að
þær nýju krár og áfengis„búllur“
eigi eftir að verða okkur tU aðstoð-
ar í þessari baráttu, færa okkur
nær framtíðarmarkinu? Eru menn
í bhndri gróðafýsn sinni eða
ruglaðir af eigin ölvímu svo gjör-
samlega heUlum horfnir að þeim
sé hjartanlega sama hvort við,
máski einir þjóða, förum alveg
gagnstæöa leið - aukum við flóðið
í stað þess aö draga markvisst úr
neyslunni?
Er „gróðinn“ þessa virði í raun?
Um það spyr raunar enginn sem
veit hvílíkt öfugmæh orðið gróði
er, nema þá í ógæfuaurum talinn
til þeirra sem samviskan angrar
aldrei.
Mér ofbýður einnig andvaraleysi
þeirra sömu stjómvalda sem gefa
út fyrirskipun um 4% almennan,
flatan niöurskurð útgjalda hins
opinbera og sem á að vera ljóst
hversu gífurlegum sparnaði mætti
ná í heilbrigðiskerfinu ef menn
vUdu í alvöru sporna við áfengis-
neyslu og afleiöingum hennar.
Þetta eru jú sömu opnberu aðUarn-
ir sem eiga að standa viö heit sitt
til AlþjóðaheUbrigðismálastofnun-
arinnar um 25% samdrátt áfengis-
neyslu fram til ársins 2000, svo allt
gæti þetta nú farið heim og saman.
Fellur tillagan?
Nú liggur fyrir Alþingi tillaga
sem verður nokkur prófsteinn á
Alþingi þar sem spurt verður um
vUja, um fordæmi, um það að vera
eöa vera ekki.
Máski fellur Alþingi aftur á próf-
inu eins og í bjórmálinu í fyrra þar
sem eins konar „þykjustu“ synda-
kvittun var skeytt aftan við bjór-
leyfið, þar sem menn þóttust vera
að bæta fyrir gjöröir sínar í öfuga
átt með því að þykjast ætla að efla
arfótanna“ og missa ugglaust enn.
Hiö sama var um VUhjálm
Hjálmarsson þegar hann var
menntamálaráðherra en á árum
áður naut ég þeirrar ánægju að
vera meðflutningsmaður hans að
tUlögu um sama efni og Jón Helga-
son og félagar eru með nú.
Þá fékkst sú tillaga ekki afgreidd
þrátt fyrir endurflutning og þá gáfu
menn þar öUu fordæmi langt nef
og gerðu ótæpilega gys að tihög-
unni og mærðu því meir þá menn-
ingardrykkju, sem þeir sögðu aUs-
ráðandi í ráðherra„partíunum“.
Nú reynir á Alþingi af meiri
þunga og alvöru en áður þar sem
spuming er um það hvort opin-
berir aðilar æth að hafa einhverja
alvöruforgöngu um aö draga úr
áfengisneyslu fram til aldamóta.
Könnun verði framkvæmd
Auðvitað þarf meira th, miklu
meira raunar, en fordæmjð er oft
gulli dýrra og a.m.k. á við margar
hátíðaræður um heflbrigði, sem er
svo skolað niður skömmu seinna
með því eitri sem er ööru lúmskara
og hættulegra, áfenginu í einhverri
mynd.
Ég bíð og sé hvað setur og sömu-
leiðis skal beðið með allar alhæf-
ingar um bjórneyslu og aöra áfeng-
isneyslu þar til marktækur mán-
aðaijöldi hefur Uðið. Mest nauðsyn
okkar nú er að reyna að gera okkur
sem gleggsta, hlutlausasta grein
fyrir því hvernig áfengisreikningur
okkar i raun stendur - hversu
margar krónur í kostnað koma á
móti „hagnaði“ ríkisins af áfengis-
sölu, hvort beinn „mínus“ - beinn
kostnaöur í krónum talinn er ekki
í raun margfaldur á móti hinum
margumrædda hagnaði af ÁTVR
og er þá ekki um aðra óteljanlega
kostnáöarhði að tefla.
Fjármálaráðherra, sem hefur
heilbrigða lífssýn og gerir sér grein
fyrir alvöru málsins, hefur heitið
okkur liðsinni sínu viö þetta þarfa
verkefni og þökk sé honum fyrir
það.
Okkar, sem áhugann höfum, er
nú að sýna að við getum fram-
kvæmt könnun, marktæka og sem
sannasta um raunkostnað sam-
félagsins af áfengisböhnu, þann
hræðilega herkostnað sem alltof
margir gleyma eða geta ekki um.
Helgi Seljan