Dagblaðið Vísir - DV - 14.11.1989, Blaðsíða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 14. NÓVEMBER 1989.
Frjálst, óháö dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÚNSSON
Fréttastjóri: JONAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SÍMI (1)27022- FAX: (1 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRjALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
>4cl vinna friðinn
Opnun járntjaldsins í Þýzkalandi og Berlínarmúrsins
eflir Vestur-Þýzkaland sem stórveldi meginlands Evr-
ópu. Vesturþýzkra áhrifa mun nú gæta enn meira í
Austur-Þýzkalandi, ekki bara sem segull ílóttamanna,
heldur sem segull viðskipta og efnahagssamvinnu.
Fyrir opnunina lágu flestir þræðir viðskipta austurs
og vesturs í Evrópu um Vestur-Þýzkaland. Stjórnvöld
þar hafa lengi stuðlað að auknu samstarfi við Austur-
Evrópu. Það eru vesturþýzkir embættismenn, iðjuhöld-
ar og kaupsýslumenn, sem þekkja þræðina í austri.
Með opnun landamæra mun áhrifa Vestur-Þýzka-
lands gæta enn frekar í austri. Frá Vestur-Þýzkalandi
kemur mest fjárhagsaðstoð, mest áhættufé, mest verk-
þekking í iðnaði og reynsla í kaupsýslu. Vestur-Þýzka-
land er að verða þungamiðja hinnar opnuðu Evrópu.
Ef kalda stríðinu er nú um það bil að ljúka, má segja,
að eftirmála heimsstyrjaldarinnar síðari sé einnig að
ljúka. Niðurstaða dæmisins er nokkuð önnur en hin
herfræðilega. Hinir sigruðu standa efst á verðlauna-
palh, en sigurvegararnir hafa vikið til hliðar.
Heimsstyrjöldin varð Bretlandi og Frakklandi ofraun,
þrátt fyrir sigurinn. Herkostnaðurinn var svo mikill,
að Bretar náðu sér aldrei á strik sem stórveldi og gátu
ekki sniðið sér stakk eftir vexti eftirstríðsáranna. Og
þeir segja enn „haltu mér, slepptu mér“ við Evrópu.
í fyrstu virtust hinir tveir sigurvegararnir geta notað
sér vinninginn. Sovétríkin og Bandaríkin skiptu jörð-
inni milli sín í áhrifasvæði og hafa áratugum saman
háð kalt stríð um völd sín og áhrif. Þetta stríð hefur
kostað heimsveldin tvö ógrynni fjár og annarra fórna.
Meðan þessir voldugu sigurvegarar tefldu hina dýru
skák, risu hinir sigruðu úr öskustónni. Japan og Vest-
ur-Þýzkaland urðu smám saman efnahagsleg verzlunar-
stórveldi og standa núna til jafns heimsveldunum tveim-
ur að peningalegu afli þeirra hluta, sem gera þarf.
Athyghsvert er, hvernig ógæfa hinna sigruðu snerist
þeim í vh. Upp úr rústum stríðsins risu ný iðjuver, sem
vegna tækniþróunar voru hagkvæmari í rekstri en
gömlu fyrirstríðsverksmiðjurnar í löndum sigurvegar-
anna, er ekki þurftu að þola eins miklar loftárásir.
Kalda stríðinu er ef th vih að ljúka um þessar mund-
ir. Sovétríkin játa sig sigruð í samkeppninni við Banda-
ríkin. Hugmyndafræðin er hrunin til grunna. Afrakstur
erfiðis almennings hggur í hergögnum, sem koma eng-
um að gagni, en fólkið sjálft er slyppt og snautt.
Nú keppast Sovétríkin og ríki Austur-Evrópu um að
verða fyrst th að taka upp vestræna siði í verzlun og
efnahag. Miðstýring er að víkja fyrir markaði, stjórn-
lyndi er að víkja fyrir frjálshyggju. Sum ríkin í Austur-
Evrópu eru komin hægra megin við miðstýrt ísland.
Bandaríkjunum hefur reynzt þetta dýrkeyptur sigur.
Það er nefnilega dýrt að þurfa að hafa áhrif um heim
allan og þurfa að standa með hernaðarmætti undir for-
ustuhlutverkinu. Þannig standa Bandaríkin sem lamað-
ur sigurvegari að loknu hinu langvinna kalda stríði.
Hrun Sovétríkjanna og lömun eða þreyta Bandaríkj-
anna hefur gert fyrst Japan og síðan Vestur-Þýzkalandi
kleift að skjótast í fremstu röð. Þetta eru forusturíki
tveggja svæða efnahagsundurs síðustu áratuga, Suð-
austur-Asíu annars vegar og Vestur-Evrópu hins vegar.
Heitt stríð og eftirmál þess í köldu stríði fer ekki aht-
af eins og menn halda, að það hafi farið. Kaldhæðin
mannkynssaga segir, að erfiðast sé að vinna friðinn.
Jónas Kristjánsson
Skipasmíðar
Skipasmíðar okkar íslendinga
stefna í gjaldþrot. Fastgengisstefna
sú, sem ríkisstjóm Þorsteins Páls-
sonar framfylgdi, hefur leikið þessa
iðngrein grátt, sem og allar at-
vinnugreinar er eiga í samkeppni
við erlend fyrirtæki. í skipasmíða-
iðnaðinum hefur safnast saman
dýrmæt verkþekking sem nú er
hætt við að fari forgörðum.
EFTA-aðildin og skyldur
henni samfara
Aöild íslands að fríverslunar-
samtökunum EFTA fylgja þær
skyldur að aðildarríkin ryðji úr
vegi hvers konar höftum í viðskipt-
um þeirra í millum. Hömlur á inn-
flutning skipa eru því ólöglegar
sem og hvers konar ríkisstyrkir.
Þrátt fyrir þær samningsskyldur
fylgja flest EFTA-ríkin vissri þjóð-
ernisstefnu og freista þess á mis-
munandi dulbúinn hátt að loka er-
lenda vöru úti og styrkja innlenda
framleiðendur erlendum til óþurft-
ar. íslendingar hafa þó líklega verið
hvað bláeygastir EFTA-þjóðanna í
þessu efni. Þannig hefur t.d. norska
stjómin veitt norskum skipasmíða-
stöðvum mikla ríkisstyrki.
Vitaskuld ber okkur íslendingum
ekki að láta leiðast út í þá freistingu
að rjúfa EFTA-samninginn sem við
höfum undirgengist. En viö eigum
auðvitað að gera allt sem í okkar
valdi stendur til að styðja við bakið
á íslenskum fyrirtækjum sem eiga
í samkeppni við erlend. Það höfum
við þó einmitt ekki gert, svo sem
dæmin sanna. Þess vegna er nánast
allur íslenskur útflutningsiðnaður
á gjaldþrotabarmi.
Þátttaka í fríverslunarsamtökum
hefur að meginforsendu að gengi
gjaldmiðla aðildarríkjanna sé rétt
skráð. Raunar er það glapræði að
taka þátt í slíkum samtökum ef
þessa er ekki gætt. Fastgengis-
stefna sú, sem fylgt var af fyrri rík-
isstjóm Þorsteins Pálssonar og
raunar einnig í fyrstu af núverandi
stjóm, hefur haft að engu þessi
sannindi og afleiöingamar hafa
ekki látið á sér standa. Öll lands-
byggðin, þar sem flest útflutnings-
fyrirtækin starfs, hangir á horrim,
og gjaldþrot heilla landshluta blas-
ir við.
Tilraun til leiðréttingar
Júlíus Sólnes - verkfræðiprófess-
or og nýbakaður ráðherra - hefur
lagt til aö hinir opinberu lánasjóðir
geri að skilyrði fyrir lánveitingum
að smíðin fari fram innanlands.
Þannig yrði ýtt undir að útvegs-
menn eigi viðskipti við innlendar
skipasmíðastöðvar fremur en er-
lendar, þótt innlendu tilboðin væm
eitthvað hærri. Ekki verður annaö
séð en að slíkar aðgerðir séu sam-
rýmanlegar skyldum okkar sam-
kvæmt EFTA-samningnum. Hér er
ekki um ríkisstyrki eða neina úti-
lokun erlendu stöðvanna að ræða.
Tillaga ráðherrans er tilraun til
aö taka upp hanskann fyrir iðn-
grein sem stendur höllum fæti. Til-
lögu hans hefur þó Kristján Ragn-
arsson, framkvæmdastjóri Lands-
sambands íslenskra útvegsmanna,
tekið óstinnt upp. Rök hans eru þau
að sjávarútvegurinn eigi rétt á því
að geta keypt skip sín og önnur
aðföng þar sem þau eru ódýrast á
hverjum tíma, jafnvel þótt um sé
að ræða ríkisstyrktar erlendar
skipasmíðastöðvar. Undir þá skoð-
un tók iðnaðarráðherra, Jón Sig-
urðsson, á Alþingi á mánudag sl.
og kvað „öll rök og skynsemi"
mæla með því að við þæðum hin
niðurgreiddu skip erlendu stöðv-
anna.
Ódýr aðföng efla ekki
sjávarútveginn
Rök LÍÚ standast ekki ef grannt
er skoðað. Aðalvandi sjávarútvegs-
ins er offjárfesting. Skipastóllinn
stækkar ár frá ári þótt fiskstofnar
minnki. Færri og færri fiskar eru
KjáUaiinn
Sigurður Gizurarson
bæjarfógeti á Akranesi
veiddir með fleiri og dýrari skipum.
Útvegsmenn með skuldabagga á
herðum vilja eðlilega veiða sem
mest til að borga niður lán sín.
Þrýstingurinn á stjómarvöld að
leyfa meiri veiði eykst því að sama
skapi. Þannig er stofnað í hættu
ekki aðeins sjávarútveginum sjálf-
um sem atvinnugrein, heldur og
fjöreggi þjóðarinnar sem er fisk-
stofnamir í kringum landið. Menn
geta kallaö þetta þversögn, en það
er kjarni málsins.
Norski banabitinn
Það vantar nægilegan hemil á
fjárfestingar í íslenskum sjávarút-
vegi. í frjálsu hagkerfi stöðvar það
fyrst og fremst framkvæmdaglaða
athafnamenn að vara eða lán til
kaupa á henni séu dýrari en svo
að þeir telji sig hafa efni á. Þau era
rök auðlindaskatts á sjávarútveg-
inn. Honum er ætlað að draga úr
þenslu þeirri sem gerir útgerðina
sífellt dýrari mælt í erlendum
gjaldeyri og þjóðinni óhagkvæm-
ari.
Að þessu athuguðu er það ofur-
skiljanlegt að ómældir styrkir
norska ríkisins við sjávarútveg,
sem sóttir era í olíuauðinn hafa
ekki eflt þessa atvinnugrein þar í
landi, heldur eru orðnir hennar
banabiti. Þeir hafa stuðlað að enn
frekari sókn í takmarkaða auðlind
sem ekki þolir álagið. Afleiðingin
er eins og við var að búast: Algert
hrun í norskum fiskveiðum og
landauðn í Norður-Noregi.
Auðlindaskattur í þágu
skipasmíða?
Sjóðakraðakið er tímaskekkja sé
það ekki notað út í æsar til að þjóna
þjóðarhagsmunum. Ef Fiskveiða-
sjóður og Byggðasjóður yrðu skyld-
aðir til að lána einungis til skipa-
smíða og viðgerða á skipum með
því skilyrði að féð sé notaö innan-
lands þýddi það vissulega að líkind-
um dýrari skip og viðgerðir fyrir
íslenskan sjávarútveg - í íslensk-
um krónum talið. Það mundi verka
sem óbeinn auðlindaskattur á at-
vinnugreinina. En það er einmitt
það sem íslenskur sjávarútvegur
hefur þörf fyrir. Hemil þarf að fella
á hinar miklu fjárfestingar. Stíga
þarf í raun miklu fastar á hemlana
til að draga úr braðhnu.
Gengi íslensku krónunnar hefur
verið og er skráð með hliðsjón af
hagsmunum sjávarútvegsins. Þótt
tilkostnaður útgerðarinnar verði
meiri sakir innbyggðs hvata í kerf-
ið til innlendrar skipasmíði, fær
hún það von bráðar endurgoldið
með gengissigi krónunnar. Sú
verðhækkun á erlendum gjaldeyri,
sem af því leiðir, veitir svo aftur
innlendum skipasmíðaiðnaði
bætta samkeppnisstöðu gagnvart
útlendingum - sem og raunar öll-
um íslenskum útflutningsiðnaði.
Sníðum hagkerfið í
þágu iðnþróunar
Tillaga hagstofuráðherra er til
þjóðþrifa. Bæði sjávarútvegurinn
og íslenska þjóðin nytu þess í meiri
hagsæld. Mikilvægri atvinnugrein,
skipasmíðunum, yrði vonandi
bjargað frá því að verða fórnað á
altari skammsýninnar.
En tillaga ráöherrans er aðeins
eitt skref af mörgum sem nauðsyn-
legt er að stíga til að komast út úr
þeirri stöðnun sem íslenskir at-
vinnuvegir hafa ratað í. Við höfum
sniðiö skólakerfi okkar miðað við
þarfir háþróaðs iðnaðarþjóðfélags.
Ef við ætlum ekki að halda kom-
andi kynslóðum í úlfakreppu fá-
tæktar, þar sem þekkingin týnist
niður um leið og komið er frá próf-
borðinu, verðum við að sníða at-
vinnuþróunina á þann veg að hin
lærða skólaæska okkar fái atvinnu
viö hæfi. Þaö verður ekki gert
nema með opnu hagkerfi, þar sem
öllum kröftum er þó beint að upp-
byggingu iðnaðar og hætt er að láta
gengisskráningu og alla aðra
skipulagningu hagkerfisins snúast
um bröndumar sem æ fleiri, stærri
og fullkomnari skip slást um úti
fyrir ströndum landsins.
Sigurður Gizurarson
„Öll landsbyggðin, þar sem flest út-
flutningsfyrirtækin starfa, hangir á
horrim og gjaldþrot heilla landshluta
blasir við.“