Dagblaðið Vísir - DV - 26.02.1990, Blaðsíða 15

15
MÁNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1990.
Einkennilegur gestalisti
Ekki veit ég, hveijir réðu gesta-
listanum á hátíðarsýningunni með
Vaclav Havel í Þjóðleikhúsinu nú
á dögunum. En þar var ekki dr.
Arnór Hannibalsson heimspeki-
prófessor, sem sagði frá upphafi
sannleikann um stjómarfarið í
Austur-Evrópu. Amór skrifaði á
síöasta sumri Husak, þáverandi
forseta Tékkóslóvakíu, bréf til að
biðja Havel griða.
Hversu margir gestir í Þjóðleik-
húsinu höfðu gert eitthvað svipað?
Ekki veit ég heldur, hverjir skipu-
lögðu dagskrá Havels hér á landi.
En séð var um, að hann hitti þá
Rúmeníufara, Svavar Gestsson og
Ólaf Grímsson. Havel mátti hins
vegar ekki tala við landa sína hér-
lendis, þótt þeir hefðu nú loks feng-
ið forseta, sem þeir gátu verið stolt-
ir af.
Það féll í hlut Davíðs Oddssonar
borgarstjóra að bæta úr þessu með
því að bjóða þeim Tékkóslóvökum,
sem hann náði í, að hitta Havel í
Höfða.
Tveir ráðherrar
í hádegisverði
Hefur það fólk, sem ræður ferð-
inni í Alþýðubandalaginu, enga
sómatilfinningu? Gat það að
minnsta kosti ekki haldið sig heima
við, á meðan Havel var hér á landi?
Lítum fyrst á þá tvo ráðherra Al-
þýðubandalagsins, sem sátu hádeg-
isverð með Havel í Ráðherrabú-
staðnum.
Annar þeirra, Ólafur Grímsson,
drakk sem kunnugt er te með
Ceausescu í Búkarest í júní 1983.
Nýlega hefur hann sagt opinber-
lega, að hann hafi þá orðið illa
snortinn af eymdinni og kúguninni
í landinu. Hvers vegna þagði hann
þá?
Ég hef ekki fundið stafkrók í
Þjóðviljanum frá þessum tíma eftir
Ólaf um ástandið í Rúmeníu, þótt
KjaUaiiim
Dr. Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
lektor í stjórnmálafræði
hann skrifaði þá raunar í hverri
viku greinar gegn Bandaríkja-
stjórn og Atlantshafsbandalaginu.
Haustið 1968, sömu daga og Rauði
herinn hélt inn í Prag, sat hinn
ráðherrann í hádegisverðinum,
Svavar Gestsson, við það í Austur-
Þýskalandi að lesa prófarkir af ís-
lenskri þýðingu á ritum Marx og
Engels. Eftir innrásina í Tékkósló-
vakíu segist flokkur hans að vísu
hafa shtið tengslum við flesta
kommúnistaflokka í Austur-Evr-
ópu. En Svavar var formaður sér-
stakrar sendinefndar Alþýðu-
bandalagsins th rúmenska komm-
únistaflokksins 1970. Með honum í
fór voru Ingi R. Helgason, Guð-
mundur J. Guðmundsson og
nokkrir aðrir.
Formaður móttökunefndarinnar,
Dimitru Popescu, situr nú í fang-
elsi í Rúmeníu, sakaður um fjölda-
morð. í sendinefnd frá rúmenska
kommúnistaflokknum til Alþýðu-
bandalagsins tveimur árum síðar
voru sumir þeir menn, sem harðast
gengu fram í vígaferlum á síðustu
stjómardögum Ceausescus, þar á
meðal í hinni blóði drifnu Timisso-
ara.
Tvær greinar í Þjóðviljanum
Svavar Gestsson skrifaði greinar-
stúf um gestgjafa sína í Þjóðviljann
14. október 1970. Þar sagði hann,
að íslendingar gætu sitt hvað lært
af Rúmenum, en í landinu ætti sér
nú stað „efnahagsleg uppbygging“.
Svavar lýsti því fjálglega, hvernig
gestgjafi sinn, Popescu, hefði beitt
sér fyrir frjálslegri umræðum í
landinu. í greinarlok lét hann í ljós
von um, að Ceausescu yrði forystu-
maður hinnar alþjóðlegu kommún-
istahreyfingar. „Nicolai Ceausescu
var á ungum aldri smah í fjöllunum
í Vallasíu. Ekki fara sagnir af öðru
en að honum hafi gengið tíltölulega
vel að halda hjörðinni saman.
Hvort honum tekst að ná saman í
einn hóp á ný hinni alþjóðlegu
verkalýðshreyfmgu skal ósagt lát-
ið.“
Ceausescu átti sér fleiri íslenska
viðhlæjendur. Guðrún Helgadóttir
skrifaði grein í Þjóðviljann 21. mars
1971, eftir aö hún hafði setið æsku-
lýðsráðstefnu rúmenska komm-
únistaflokksins sem sérstakur
áheyrnarfulltrúi Alþýðubanda-
lagsins. Þar kvað hún unga fólkið
í Rúmeníu „fijálslegt og ánægt“,
og nytu þjóðarleiðtogarnir „mikiha
vinsælda hjá því“. Ekki væri að
furða, þar eða sósíahsminn hefði
fært Rúmeníu „inn í nútímann á
örfáum áratugum aftan úr svört-
ustu miðöldum". Enn fremur sagð-
ist Guðrún efast um, að slík fá-
tækrahverfi fyrirfyndust í Búkar-
est og hún hefði kynnst í Glasgow.
Þegar hefur verið greint frá því í
blöðunum og útvarpi, að hún taldi
í sömu grein Ceausescu „einstak-
lega gæfulegan af þjóðarleiðtoga að
vera“!
Þau vissu betur
Þau Guörún Helgadóttir og Svav-
ar Gestsson geta ekki borið það
fyrir sig, að þau hafi ekki vitað
betur. Bárður Hahdórsson, sem
dvaldi um svipað leyti við nám í
Rúmeníu og þau Guðrún og Svavar
fóru þangað, lýsti því einmitt í eftir-
minnilegu viðtah á Stöð tvö 20. fe-
brúar síðast liðinn, að hann hefði
snúið heim og sagt þáverandi
flokkssystkinum sínum í Alþýðu-
bandalaginu frá kúguninni þar, en
þau ekki viljað neitt um hana heyra
og hann því sagt sig úr flokknum.
Það var vægast sagt óviðkunnan-
legt að sjá fólk, sem aldrei hreyfði
legg né lið til varnar frelsisöflunum
í Austur-Evrópu og hrakyrti forð-
um Bjarna Benediktsson fyrir
stuðning hans við varnir vest-
rænna ríkja af sama ákafa og það
ræðst nú á Davíð Oddsson borgar-
stjóra, glotta til okkar á sjónvarps-
skjánum og nudda sér upp við Vac-
lav Havel.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Úr hádegisverðarboði í Ráðherrabústaðnum til heiðurs Vaclav Havel.
„Hefur það fólk, sem ræður ferðinni 1
Alþýðubandalaginu, enga sómatilfinn-
ingu? Gat það að minnsta kosti ekki
haldið sig heima við, á meðan Havel
var hér á landi?“
Hagkvæmni ál- og orkuvers
Thgangur þessarar greinar er að
vekja menn th umhugsunar um
hvort ál- og orkuframkvæmdir séu
í rauninni eins góður kostur fyrir
þjóðarbúið í dag og af er látið þegar
horft er til arðsemi þeirra fram-
kvæmda, óæskhegra áhrifa og hk-
legrar efnahags- og atvinnuþróun-
ar á næstu árum.
Arðsemi orkuvers
í eftirfarandi arðsemisútreikn-
ingum er gert ráð fyrir að það kosti
40 mhljarða króna að reisa orkuver
sem framleiðir raforku th 200 þús-
und tonna álvers og að þeir mhlj-
arðar séu teknir að láni erlendis til
40 ára með árlegum afborgunum
og jafnri greiðslubyrði eftir bygg-
ingu orkuversins.
Ef vaxtastigið er 6% verða árleg-
ar greiðslur af láninu um 2,9 mhlj-
arðar króna en hins vegar rúmlega
1,8 mihjarðar ef vaxtastigið er 3%.
Vaxtastigið skiptir því verulegu
máli eins og sést í töflunni.
Vaxta- Árlegar
prósenta greiðslur
6% 2.898 m.kr.
5% 2.506 m.kr.
4% 2.142 m.kr.
3% 1.808 m.kr.
Samkvæmt ársskýrslu Landsvirkj-
unar fyrir árið 1988 námu tekjur
hennar af raforkusölu 4.450 m.kr.,
þar af voru tekjur af ÍSAL 1.090
m.kr. Rekstrarkostnaður Lands-
virkjunar án afskrifta, vaxtagjalda
og skatta var 1.073 m.kr. ÍSAL
keypti 36% af raforkuframleiðsl-
unni og greiddi fyrir 24,5% af tekj-
um Landsvirkjunar. Ef gert er ráð
fyrir að 36% af rekstrarkostnaðin-
um thheyri raforkuframleiðslu th
ÍSALs eru nettótekjur Landsvirkj-
unnar af ÍSAL 1.090 - 386 = 704
KjaUarinn
Jóhann Rúnar
Björgvinsson
þjóðhagfræðingur
mhljónir króna. Ef þessar tekjur
eru uppfærðar með byggingarvísi-
tölu th verðlags 1989 verða þær 867
m.kr.
íslenska álverið er 85 þúsund
tonna verksmiðja. Nýja álverið er
hins vegar 200 þúsund tonn. Ef gert
er ráð fyrir að það gefi tekjur í hlut-
falli við stærð sína skhar það
Landsvirkjun 2.040 m.kr. nettó-
tekjum á ári í 40 ár. Þessir útreikn-
ingar sýna því að Landsvirkjun
tapar á þessari orkusölu ef vaxta-
stigið er hærra en 4% (sjá töflu) og
er þá gert ráð fyrir að virkjunin
afskrifist á 40 árum. Verði vaxta-
stigið 5% tapar Landsvirkjun 18,6
milljörðum króna á þessum 40
árum. Arðsemin er því afar við-
kvæm fyrir vaxtastiginu.
Landsvirkjun getur auðvitað
mætt shku tapi í skjóh einokunar
með því að hækka verðskrá sína
th almennings. í dag selur Lands-
virkjun um 45% af raforkufram-
leiðslu sinni th almenningsraf-
veitna sem aftur greiða fyrir 68%
af tekjum hennar. En hver verður
einokunaraðstaða Landsvirkjunar
í hinni frjálsu Evrópu?
Ofangreindir útreikningar eru
auðvitað lauslegir og einfaldir og
gerðir með vissum fyrirvara en
þeir gefa þó vissa vísbendingu um
það dæmi sem þarf að liggja fyrir
við ákvörðun Alþingis um hvort
ráðast eigi í þessar framkvæmdir.
Óhagstæð áhrif
En sagan er ekki öh því mikhl
óbeinn kostnaður getur fylgt þess-
um framkvæmdum. Ekki er þó
hægt að fjalla ítarlega um ahan
þann kostnað í þessari stuttu grein
og verður því látiö nægja að fara
fáum orðum um verðbólgukostn-
aðinn. En dæmi um annan kostnað
eru verri vaxtakjör erlendis, minna
svigrúm th að mæta nauðsynlegum
breytingum á hefðbundnum at-
vinnugreinum og minni hraði á
shkum breytingum og því hugsan-
lega meira langvarandi duhð og
opið atvinnuleysi.
Varðandi verðbólgukostnaðinn
má gera ráð fyrir að um tveir þriðju
hlutar af byggingu orkuvers séu
innlend aðföng og að sá hluti fram-
kvæmdanna standi yfir í um það
bil þrjú ár. Greiðslur th innlendra
verktaka verða þvi um 26 mhljarð-
ar króna eða 8-9 mhljarðar króna
á ári. Þessar greiðslur verða að lík-
indum að mestu fjármagnaðar með
erlendum lánum og þarf því að
eyöa verðbólguáhrifum þeirra.
Hvemig hafa menn hugsað sér að
vinna á móti shkum þensluáhrif-
unum? Verður útlánageta bank-
anna til annarrar atvinnustarfsemi
takmörkuð á móti eða vextirnir
haekkaðir?
í ljósi þessa sætir nokkurri furðu
tvískinnungurinn í þessu þjóðfé-
lagi. Nú eru háværar körfur frá
aðhum vinnumarkaðarins, ríkis-
stjórn og Alþingi um aö skera niður
ríkisútgjöld um 1 mihjarö króna
þar sem ekki kemur th greina að
taka erlent lán fyrir slíku vegna
þensluáhrifa. En á næstu árum á
aö taka tugi mhljarða króna að láni
erlendis til virkjanaframkvæmda.
Hver er munurinn á vegafram-
kvæmdum og orkuveri?
Þá var um áramótin mikh um-
ræða um hagsmunaárekstra fuh-
trúa Kvennahstans í bankaráði en
hvað eru þeir árekstrar í saman-
burði við þá árekstra að stjórnar-
formaður Landsvirkjunar tekur
tugmhljarða króna erlend lán fyrir
hönd Landsvirkjunar og þarf síðan
sem seðlabankastjóri að koma í veg
fyrir að þessi lán hafi verðbólgu-
áhrif í hagkerfinu, annaðhvort með
skerðingu útlána bankakerfisins
eða hækkun vaxta?
Að lokum skal minna á að þeir
hagfræðingar, sem öðrum fremur
hafa sett mark sitt á efnahagsþróun
hér á landi síðustu 20-30 árin, eru
enn í aðalhlutverki. Eflaust má
setja spumingarmerki við hag-
fræðhegt innsæi þeirra um leið og
bent er á söguna og niðurstöður
Þorvaldar Gylfasonar að þjóðar-
framleiðsla gæti verið 30% hærri
hér á landi ef efnahagsstjóm hefði
veriö með eðlhegum hætti. Ætla
menn í rauninni enn einu sinni að
keyra hagkerfið inn í þenslu og
verðbólgu með tilheyrandi sóun -
og það á sama tíma og ætlunin er
að opna hagkerfið meira gagnvart
Evrópu?
Lokaorð
Við þurfum að ígrunda mjög vel
bæði beinan og óbeinan kostnað
þessara framkvæmda og hversu
viðkvæmar shkar framkvæmdir
em fyrir vaxtastigi. Við þurfum að
skoða slíkan kostnað í ljósi líklegr-
ar þróunar í hefðbundnum at-
vinnugreinum og í byggðarmálum
og sömuleiðis í ljósi aukins efna-
hagssamstarfs við aðrar þjóðir. ís-
lenskt þjóðfélag er ekkert einkafyr-
irtæki fárra manna.
Póhtísk umræða um miklar opin-
berar fjárskuldbindingar og arð-
semi þeirra á að vera opin, lýðræð-
isleg og hreinskhin því hún skiptir
lífskjör okkar ahra máh og ekki
síst framtíðarkynslóð þessarar
þjóöar.
Ps. Álver sem slíkt gefur þjóðar-
búinu ekkert fram yfir aðra nýja
atvinnustarfsemi sem stenst venju-
legar arðsemiskröfur.
Jóhann Rúnar Björgvinsson
„Ætla menn í rauninni enn einu sinni
að keyra hagkerfið inn í þenslu og verð-
bólgu með tilheyrandi sóun - og það á
sama tíma og ætlunin er að opna kerf-
ið meira gagnvart Evrópu?“