Dagblaðið Vísir - DV - 09.06.1990, Qupperneq 15

LAUGARDAGUR 9. JÚNÍ 1990.
15
íslendingar þurfa ekki að kvarta.
Ef marka má nýlega skýrslu Fé-
lagsvísindastofnunar um saman-
burð á lífskjörum og lífsháttum á
Norðurlöndunum kemur í ljós að
íslendingar standa frændum sín-
um framar í flestu því sem flokkast
undir lifsþægindi.
Við búum í stærri íbúðum en
grannar okkar og eigum þær sjálf-
ir. Við eigum langflesta bíla, förum
oftar til útlanda, eigum tvöfalt fleiri
myndbandstæki og förum mun oft-
ar í leikhús, bíó og á myndlistar-
sýningar en aðrir norrænir menn.
Enginn stendur okkur á sporði í
útreiðartúrum og það er helst í
sumarbústaðaeign sem við förum
halloka. Þó er vart hægt að þver-
fóta lengur fyrir sumarbústöðum
til sveita og sagt er að í uppsveitum
Árnessýslu séu fleiri sumarbú-
staðaeigendur heldur en heima-
menn.
íslendingar borga minni skatta
en aðrir, eru menntaðri en aðrir
og lifa lengur en aðrir. Við eigum
styttra í vinnuna, búum við mun
meira öryggi, erum oftar með fjöl-
skyldum okkar og föium tíðar á
sjúkrahús. Það síðastnefnda bendir
ekki endilega til þess að við veikj-
umst oftar en nágrannaþjóðimar
heldur er þetta vísbending um að
sjúkrarými og heilbrigðisþjónusta
sé í góðu lagi hér á landi. Enda
kemur og fram í skýrslunni að
veikindi aftra íslendingum sjaldn-
ar frá því að mæta til vinnu og það
hefur verið mælt að íslendingar
kvarta sjaldnar en aðrir undan því
að ganga upp tröppur eða stiga og
eiga auðveldar með að fara í fimm
mínútna göngu án vandkvæða og
geta boriö fimm kflóa byrði nær
áreynslulaust. Þá er frekar litill
hluti íslendinga sem segist ekki
geta lesið venjulegan texta í dag-
blöðum og hið sama á við um þá
sem segjast geta án erfiðleika heyrt
það sem sagt er á tveggja manna
tali. Allt er þetta tíundað í skýrsl-
unni til að sýna fram á gott heflsu-
far íslendinga. Jafnvel sjón og
heym er meiri og betri hér en hjá
nágrönnum okkar og þá hljóta auð-
vitað önnur skilningarvit að fylgja
með. Það er ekki að spyrja að ís-
lenskri hreysti og íslenskri greind!
Hamingjusöm þjóð
Skýrsla Félagsvísindastofnunar
kemst að þeirri niðurstöðu að ís-
lendingar séu upp til hópa óánægð-
ir með fjárhagsafkomu heimilanna
og sú óánægja er áberandi meiri
en annars staðar. Hins vegar em
íslendingar hamingjusamir svo af
ber og fullyrt er að Islendingar séu
ánægðir með líf sitt í víðum skiln-
ingi og einstaka þætti lífskjara
sinna. Við emm sagðir hamingju-
samastir norrænna manna og mun
sú lífshamingja vera heimsmet.
Þegar kjör verkalýðsins em
skoðuð kemur í ljós aö íslenska
verkalýðsstéttin býr að sumu leyti
við mjög góð skflyrði, eins og segir ,
í skýrslunni. Einkum hvað varðar
húsnæðismál, eignarhald á bifreið-
um og ýmsan varanlegan neyslu-
varning. Hins vegar vinna íslenskir
launamenn lengri vinnudag „enda
er velferð íslensku verkalýðsstétt-
arinnar í mun meira mæh byggð á
sjálfsbjargarviðleitni og vinnu-
hörku en hjá verkalýðsstéttum ná-
grannalandanna".
Við lestur þessarar skýrslu verð-
ur ekki komist hjá því að draga þá
ályktun að íslendingar hafi betri
afkomu en flestar aðrar þjóðir
heims. Norðurlandaþjóðimar hafa
jafnan verið taldar búa við hin
bestu lífskjör sem þekkjast á jarð-
kringlunni og þegar Islendingar
eru mældir með mestar tekjur,
minnstu skatta, flest lífsþægindi og
eru hamingjusamastir í þokkabót
er ekki yfir miklu að kvarta. Þetta
hlýtur að vera gósenland á jörðu.
Verkamenn á íslandi eiga tvöfalt
fleiri myndbandstæki en kollegar
þeirra ytra. Þeir búa við betri húsa-
kost, þeir fara oftar í leikhús. Börn-
in þeirra komast til meiri mennta.
Allt er þetta vísindalega kannað
og á þrykk út gefið og ekki fyrir
leikmann að rengja niðurstöðurn-
ar. Það stendur þarna svart á hvítu:
íslendingar em hamingjusöm þjóð.
í hamingiuleit
Lífsþægindin
Nú ætti maður ekki að vefengja
vísindin. Mönnunum hlýtur að
vera alvara þegar þeir kveða upp
svo ótvíræða dóma. Samt er það
svo að þjóðin heldur áfram að
kvarta og pólitíkusamir halda
áfram að ala á óánægjunni og sjálf-
ur er ég fullur efasemdar. Ef lífs-
kjörin og velferðin ná hámarki í
mannheimi á okkar ísakalda landi
af hveiju erum við þá ekki sátt við
guð og menn? Af hveiju rekur okk-
ur í rogastans við að lesa svo já-
kvæða skýrslu um okkar eigin hag?
Hvers vegna kvartar launamaö-
urinn undan því að endar nái ekki
saman? Hvers vegna færast hjóna-
skilnaðir í vöxt? Hvers vegna geng-
ur fólkið álútt og niðurbeygt tfl
vinnu sinnar? Hvers vegna flytur
fólk úr landi? Hvers vegna rífast
menn í pólitík og tala um skulda-
daga og skammarkróka? Hvers
vegna fara menn á hausinn, drekka
frá sér vitið og hggja úrvinda og
af sér gengnir heima hjá sér að
loknum vinnudegi? Hvers vegna
verða báðir foreldrar að vera úti-
vinnandi og skilja bömin sín eftir
með lykla um hálsinn? Eru þetta
hin eftirsóttu lífskjör? Ber þetta
vott um hamingjusama þjóð?
Laugardags-
pistHl
Ellert B. Schram
Einhver kann að segja að við séum
góðu vön. Viljum ekki lækka í lífs-
standard og bíða ósigur í lífsþæg-
indakapphlaupinu. En er það svo?
Við erum nýskriðin út úr torfkof-
unum, það er ekki langt síðan fyrsti
traktorinn kom tfl landsins og enn
erum viö að taka fyrstu skrefin í
notkun heimflistækja. Utanferðir
vom forréttindi fyrir örfáum árum
og í mínu ungdæmi þurfti að spara
í margar vikur til að komast út að
borða. íslendingar voru nefnilega
ekki góðu vanir til skamms tíma
og þekktu ekki lífsþægindi nema
af afspurn. Að minnsta kosti ekki
þau lífsþægindi sem Félagsvísinda-
stofnun telur lífsþægindi.
Afstæð kenning
Það er hins vegar rétt að íslend-
ingar hafa verið duglegir við að
koma undir sig fótunum og vinnu-
dagurinn hefur verið langur og
strangur. Það getur enginn haldið
því fram að íslenska þjóðin hafi
komist í álnir án fyrirhafnar. Og í
þeirri vinnuþrælkun í þágu vel-
ferðarinnar hefur margt setið á
hakanum. Lífsgæðin eru nefnflega
ekki nærri alltaf fólgin í ytri gæð-
um, húsinu og bílnum.
Sá rökstuddi grunur læðist að
mér að íslendingar skflji þá stað-
reynd ekki til fulls og mæh sína
lífshamingju út frá röngum for-
sendum. Og svo er það í sjálfu sér
skiljanleg freisting að svara spurn-
ingunni um lífshamingjuna já-
kvætt þegar helftin af ævinni hefur
farið í húsbyggingar, afborganir,
framapot og vinnuþrælkun. Er
hægt að ætlast tfl að sá hinn sami
játi að allt þetta strit og öll þessi
fyrirhöfn hafi verið til einskis?
Hvernig getur stoltur húsbóndinn
eða metnaðargjörn eiginkonan viö-
urkennt að hin veraldlega eign fjöl-
skyldunnar hafi ekki fært henni
hamingjuna þegar upp er staðið?
Steinsteypan og fjölskyldubíllinn,
myndbandstækið og sumarbústað-
urinn voru jú gæðin sem þau höfðu
sóst eftir og variö bestu árum ævi
sinnar til að eignast.
Skýrslan segir eitt, umhverfið
annað. Streitan í andhtum fjöldans,
sorgarsögurnar sem prestarnir
hlusta á, ofstopinn í gleðinni, nið-
urlæging fátæktarinnar, örvænt-
ing drykkjumannsins. Allt bendir
þetta því miöur til að óhamingja
hafi tekið sér bólfestu á fleiri heim-
ilum en skýrslurnar finna. Sem
segir manni auðvitað þá sögu að
hamingjan er ekki föl fyrir peninga
og hún verður aldrei mæld með
vísindum. Og hún verður aldrei
alhæfð.
Stutt er sælustundin
Hamingjan er innra með manni,
hún kemur ekki í innbundnum
gjafapakka, hún hvorki vex né
minnkar með fjárráðum. Sumar-
bústaðurinn er til afþreyingar, al-
mennar tryggingar eru til öryggis,
velferðin er björgunarnet fyrir þá
sem á því þurfa að halda. En efna-
hagsleg velferð er eitt, lífshamingja
er annað. Maðurinn er ástfanginn
og segist vera hamingjusamur,
ekkjan vinnur í lottóinu og segist
vera hamingjusöm. Unglingurinn
náði prófinu og segist vera ham-
ingjusamur. Þetta þýðir réttilega
að viðkomandi sé glaður og ánægð-
ur þá stundina en sú hamingja er
svipul og hverfur þegar ástin
hverfur, þegar vinningurinn er
uppurinn, þegar kemur að næsta
prófi. Hamingjan er ekki fólgin í
tímabundinni sælu. Sæla eitur-
lyfiasjúkhngsins breytist fljótt í vít-
iskvalir ef ekki fæst næsti skammt-
ur.
Auðvitað geta menn verið ham-
ingjusamir um lengri eða skemmri
tima og ástin, sigurinn eða velsæld-
in getur gert mann hamingjusam-
an meðan slíkar stundir vara. En
þær eru lítil augnablik á langri ævi
og sjaldnast varanleg vellíðan. í líf-
inu skiptast á skin og skúrir og leit-
in að hamingjunni stendur svo
lengi sem við lifum og á sér engan
endi. í því er hugsanlega fólginn
tilgangurinn með lífinu: að leita
hamingjunnar, að hafa hana innan
seihngar.
Engirtveir eins
Um leið og mér verður tíðrætt
um hamingjuna og þótt ég leiti
hennar eins og aðrir er mér ómögu-
legt að skilgreina hana. Henni
verður aldrei með orðum lýst.
Hvað þá að hún verði uppgötvuð í
skoðanakönnun. Hvað þá að hún
verði hermd upp á heila þjóð. Við
getum kannske útskýrt efnahags-
bata eða þjóðartekjur og við getum
lagt mat á kosti og galla löggjafar
og stjórnmálaafskipta. En enginn
sérfræðingur, enginn vísindamað-
ur og enginn stjórnmálamaður get-
ur leyft sér að boða aukna ham-
ingju í stefnuskrám sínum eða
doktorsritgerðum. Einfaldlega
vegna þess að hann veit ekki hvað
hamingjan er og getur aldrei al-
hæft um hana eða ávísaö henni á
heila þjóð.
Þeir geta sagt mér-hjá Félagsvís-
indastofnun að íslendingár vaki
lengur og lifi lengur, þeir geta sagt
mér að Islendingar vinni meir og
græði meir, þeir geta sagt mér af
húseignunum og bílunum og bíó-
ferðunum. Þeir geta mælt velferð-
ina og velmegunina og skrifað
skýrslur um það hvað íslendingum
veitist það léttara en öðrum að
ganga upp tröppur á gamalsaldri.
En þeir geta aldrei sagt mér að vís-
indin mæli lífshamingjuna með
einhverri samanburðarfræði eða
að hér deyi ahir menn með sælu-
bros á vör. Hin vísindalega mæli-
stika er ekki til, ekki heldur hin
heimspekflega og ennþá síður hin
veraldlega. Tfl þess er lífið of flókið
og mennimir of margir. Engir tveir
erueins. Ellert B. Schram