Dagblaðið Vísir - DV - 23.07.1990, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 23. JÚLÍ 1990.
15
Unga fólkið og
Ivfsafkoma þess
Lesandi góður. Fyrir skömmu
voru kynntar í fjölmiðlum niður-
stöður könnunar sem Baldur
Kristjánsson sálfræðingur gerði.
Könnunin, sem var töluvert viða-
mikil, náði til foreldra 4 og 5 ára
barna. Áberandi var hvað þessi
hópur fólks er óánægður með fjár-
hagslega og félagslega aðstöðu sína
í þjóðfélaginu.
Þessi hópur fólks er í rauninni
talandi dæmi um ungt fjölskyldu-
fólk, fólk sem er í mörgum tilfellum
að koma sér upp þaki yfir höfuðið
í fyrsta sinn. Það er áberandi að
það er fólk á þrítugs- og fertugs-
aldri, sem er að koma bömum sín-
um á legg, sem á við hvað mesta
fjárhagsörðugleika að etja í „vel-
ferðarþjóðfélaginu". - Eru kannski
til einhverjar augljósar skýringar
á því að þessi hópur fólks hafi frek-
ar ástæðu til að kvarta um afkomu
sína en aðrir í okkar samfélagi?
Vísitölutrygging lána
Þessari spurningu verður því
miður að svara játandi. Unga fólkiö
hefur orðið að taka á sig með full-
um þunga verðtryggingu lána sem
almennt var innleidd á íslandi um
1980. Unga fólkið hefur mátt horfa
upp á það að lánin, sem það tók,
hækka bara og hækka samkvæmt
einhverjum galdraformúlum sem
kallast vísitölur.
Á sama tíma hefur kaupmáttur
farið rýrnandi og greiðslugetan að
sama skapi þverrandi. í lífskjara-
könnun, sem gerð var 1988, kom í
ljós að þriðja hver bamafjölskylda
haföi lent í alvarlegum greiðsluerf-
iðleikum vegna öflunar eigin hús-
næðis.
KjaUaiinn
Brynjólfur Jónsson
hagfræðingur
Þetta eru alvarlegar staðreyndir
sem ekki má þegja í hel. Vísitölu-
binding fjármagns en ekki launa
er eitt mesta þjóðfélagsböl vorra
tíma. Og þetta bitnar mest- á unga
fólkinu og börnum þess.
Vísitölubinding fjármagns hefur
skipt þjóðinni í tvennt. Það eru
annars vegar þeir sem skulda sam-
kvæmt vísitölukerfinu, aðallega
ungt fólk. Gagnvart því er ekkert
til sem heitir réttlæti, eða sann-
gimi, í vísitölukerfinu. - Svo em
það hinir, þeir sem ekki skulda og
eiga sitt á hreinu. Þeim hefur tekist
aö viðhalda þessu kerfi í nafni
„réttlætis“.
„Réttlætið" á fjármagnsmark-
aðnum er eingöngu bundið við
hagsmunagæslu í þágu spariíjár-
eigenda og þeirra sem ekki skulda.
Um annað „réttlæti" hefur ekki
verið þar að ræða. Vísitölubinding
fiármagns en ekki launa hefur
reynst okkur íslendingiun hið
mesta þjóðfélagsböl og er ein mikil-
vægasta ástæðan fyrir hinni gríð-
arlegu óánægju barnafólks með
fjárhagslega og félagslega aðstöðu
sína í okkar þjóðfélagi í dag.
Matarskatturinn
En fleira kemur til. - Matarskatt-
urinn margfrægi er ekkert annað
en sérsaumaður fjölskylduskattur,
ætlaður bamafólki að greiða um-
fram aðra. Skattlagning matvæla
virkar í mjög stuttu máli þannig
að fjögurra manna fjölskylda borg-
ar nánast helmingi meiri matar-
skatt en tveggja manna fjölskylda.
Að við íslendingar skulum fjár-
magna opinbera þjónustu með því
að hirða fimmtu hveija krónu úr
matarbuddunni hjá barnafólki er
þessu þjóðfélagi til skammar og er
snar þáttur í óánægju bamafólks
með fjárhagslega og félagslega að-
stöðu sína.
Kaupmátturinn
Að undanförnu hefur svo kaup-
máttur farið rýrnandi, rýmaði til
dæmis um nálægt 10% frá fyrsta
ársfjórðungi 1989 til fyrsta ársfjórð-
ungs 1990. Möguleikar ungs fólks
til að bæta sér upp minnkandi
kaupmátt, aukna skattheimtu og
nýtt misgengi kaupmáttar og láns-
kjara hafa líka minnkað verulega.
Það eru ekki mörg ár síðan al-
menningur í þessu landi svaraði
minnkandi kaupmætti og aukinni
skattheimtu með aukinni vinnu.
Menn unnu bara lengri vinnudag
til að ná endum saman. Þá var líka
næga vinnu að fá. - Slíku er því
miður ekki að heilsa í dag. Nú eru
stjórnvöld búin að innleiða at-
vinnuleysi að evrópskri fyrirmynd
á íslandi.
Snar þáttur í því atvinnuleysi em
minnkaðir möguleikar manna til
að auka tekjur sínar með auka-
vinnu. Þetta bitnar í dag verr á
ungu fólki en öðrum þar sem
möguleikar á að bæta sér upp
margvíslegar kjaraskerðingar með
aukinni vinnu em ekki þeir sömu
og áður.
Lesandi góður. Ungt fólk nú til
dags myndar ekki hagsmuna-
gæsluhópa eöa þrýstihópa til að
koma baráttumálum sínum á fram-
færi. Verkalýðsfélög og stjóm-
málaflokkar hafa brugðist þessu
fólki og á margan hátt barist gegn
því.
Að 70 til 80% foreldra 4 til 5 ára
barna skuli láta í ljós verulega
óánægju með fjárhagslega og fé-
lagslega aðstöðu sína í svona könn-
un er alvarleg viðvörun til stjóm-
valda þessa lands og hlýtur að kalla
á viðbrögð af opinberri hálfu.
Brynjólfur Jónsson
„En fleira kemur til. - Matarskatturinn
margfrægi er ekkert annað en sér-
saumaður íj ölskylduskattur, ætlaður
barnafólki að greiða umfram aðra.“
Á ferðamannaslóðum sunnanlands
Útlendir vinir vom gestkomandi
hjá okkur hjónum og við tókum þá
með okkur í helgarferð að sýna
þeim dásemdir lands okkar. Við
tókum stefnu á Þórsmörk í mjög
góðu veðri eins og það var best um
tíma í sumar.
Leiðin lá austur yfir heiði. Hvera-
gerði, og þá sérstaklega Eden, er
alltaf skoðunar verð, ekki síst fyrir
útlendinga. Suðrænn gróður, hlýtt
viðmót og vel frambærilegar veit-
ingar laöa að.
Um landbúnaðarhéruð
Við höldum áfram austur sveit-
irnar og gestum vex í augum öll
þessi flatneskja, allt þetta landrými
á íslandi sem þeir héldu áð væri
bara fjalllendi.
En þeir undrast þessa auðn: Á
stangh ræktaðir blettir þar sem
gulur htur sóleyjanna var oft meira
áberandi en sá græni og þegar þeir
vita að guli liturinn stafar af rækt-
arleysi þá spyria þeir: Er enginn
landbúnaður stundaður á íslandi?
Jú, jú, við stundum svo mikinn
landbúnað að við erum í vandræð-
um með afurðimar og þær eru svo
dýrar aö útlendingar hafa ekki ráð
á að eta þær.
Og við erum komin austur fyrir
Þjórsá og gestirnir fara að velta því
fyrir sér hvort við lifum aðallega á
hrossakjöti. Nú, en hvers vegna þá
öh þessi hross?
Jú, það er fiht að eiga mörg hross.
Og nú fer þá greinilega að gruna
að við söfnum hrossum sem gjald-
miðli. Þeir vita að í Afríku er hægt
að kaupa konur fyrir nautgripi.
„Hvað kostar þessi ljóshærða,
granna dóttir þín?“ „Einn graðfola
og 5 merar.“ Þau segja þetta ekki
Kjallariim
Benedikt Gunnarsson
tæknifræðingur og
framkvæmdastjóri
upphátt en þau spyrja: Hvar eigið
þið nægilegt land, betra en þetta,
til þess að reka landbúnaðinn á?
Og við verðum kjánaleg í framan
þegar við segjum þeim að við fram-
leiðum stóran hluta af landbúnað-
arafurðum okkar á hrióstrugum
og afskekktum stöðum - einangr-
uðum á vetmm vegna snjóa en yrði
þó að berjast við að halda vegum
opnum þangað svo hægt sé að
sækja mjólkina. Þá upplyftist svip-
ur þeirra og þau spyria eins og
þeir sem hafa fundið þá einfoldu
lausn sem enginn hefur komið
auga á áður: En af hveiju flytjið
þið ekki inn þessar afurðir og snú-
ið ykkur að einhverri arðbærri at-
vinnugrein?
Og okkur varð svarafátt.
Á söguslóðum
Við komum í Þórsmörk um há-
degisbil í eins góðu veðri og hægt
er að hugsa sér: sól, hita og smá-
andvara sem hélt loftinu lifandi.
Þama var urmull af fólki og tjöld
út um allt en umgengnin slík aö
hvergi sást msl eða neitt sem ó-
prýddi umhverfið. Þarna nutu ahir
tilvemnnar og gestir okkar vom
yfir sig hrifnir af þessari perlu,
óspihtri og fagurri. Við fórum um
kvöldið langt inn fyrir byggö í
Fljótshhð og tjölduöum þar í fógr-
um hvammi við htinn læk. Algjör
kyrrð, utan lækjamiður og söngur
mófugla.
Hinum útlendu þótti þetta unaðs-
legt.
Að morgni í sama veðri vom tjöld
felld og haldið til baka niður Hhð-
ina. Fram undan var Hhðarenda-
kot og ég sagði þeim frá skáldinu
sem þaðan var, sagði þeim frá
minnisvarða sem var þar skammt
frá bænum í fögrum reit með
hamrabelti sem fagurt baksvið. Ég
tók mig til og með söng fyrir þau
kvæðið í Hlíöarendakoti með mikl-
um tilþrifum á leiðinni að þeim
áfanga.
Þegar komið var á móts við lund-
inn fór ég að líta eftir leiö að hon-
um. Vegurinn hafði verið færður
ca 200 metra frá honum og á milli
hans og vegarins var skurður með
vatni í. Engin leið var sjáanleg upp
að lundinum, hvorki akurvegur né
gangstígur, og hvergi nein merki
eða leiðbeiningar sem ég kom auga
á.
Ég ók afleggjarann heim að bæn-
um og við túnhhðið lá gamli vegur-
inn fram að lundinum. En þar var
vímetsflækja, sem lokaði veginum,
og að auki skilti sem var eina leið-
beiningarskiltið sem ég fann en á
því stóð: „ÖU umferð bönnuö" eða
eitthvað annað þeirrar merkingar.
Gestir okkar töldu nú alveg víst
að ég væri bara að reyna að upp-
hefja eitthvað sem ekkert væri og
misstu ahan áhuga. Stemmningin
rauk burt með vindinum og þeir
vildu bara halda áfram. Við ókum
upp Rangárvelh, upp að Keldum
og átti nú að sýna þeim fomar
minjar og söguleg mannvirki.
Ég reyndi að lýsa atburðum sög-
unnar frá Njálu og um Oddaverja
og reyndi aö gera ímynd staðarins
hina tilkomumestu. Þarna eiga nú
að vera bæjarhús og aðrar fomar
minjar í umsjá Þjóðminjasafns ís-
lands.
Þegar komið var heim undir bæ
var þar bílastæði og skilti þar sem
óskað var eftir að gestir gengju
þaðan heim að bænum. Þegar kom-
ið var heim undir hlað nam ferða-
fólk staðar og útlendingar vhdu
vita hvort flóshaugur sá, sem þar
lá um götu þvera, væri sögualdar-'
minjar og þegar þeir vissu að svo
var ekki þá höfðu þeir ekki áhuga
á því að vaða nútíma kúaskít og
sneru frá.
Gróðurvinjar og
góð umgengni
Vinum okkar þótti furða hve
fagra gróðurreiti við áttum, svo
sem skógarteiginn fagra við Næf-
urholt þar sem við settumst til
kaífidrykkju og sólbökunar, og alla
uppgræðsluna í Þjórsárdal. Við
komum við í Gjánni og á Stöng.
Þarna var ahs staðar mikill
straumur ferðamanna og öll um-
gengni til fyrirmyndar.
Mest af öhu var þó rómuð snyrti-
mennskan við Búrfellsvirkjun og —
hve þar var vel að öhu búið.
Síöasti áfangastaður okkar var
viö Geysi í Haukadal. Útlendingum
þykir gaman að koma þar þótt ekki
gjósi hverinn. Þama eru þó aðrir
hverir sem senda reglubundið frá
sér smágusur sem þeim þykir í
sjálfu sér tilkomumikið. Þama
hafa verið hehulagðir gangstígar
og umhverfið snyrt svo þar ganga
gestir um á spariskónum ef þeim
sýnist svo.
Þessir erlendu gestir okkar fóra
héöan fullir undranar á þeim and-
stæðum og mótsögnum sem þeir
þóttust finna af kynnum sínum af
íslensku samfélagi.
Benedikt Gunnarsson
„Þessir erlendu gestir okkar fóru héö-
an fullir undrunar á þeim andstæðum
og mótsögnum sem þeir þóttust finna
af kynnum sínum af íslensku samfé-
lagi.“
ffiS d£fifiíÉHÉÉ99K