Dagblaðið Vísir - DV - 01.09.1990, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 1990.
15
Nýju fingraförin
Margvíslegar breytingar hafa
orðið á íslensku þjóðfélagi síðustu
árin. Sumar eru til bóta. Aðrar
breytingar eru hættulegar heil-
brigðu samfélagi.
Einna alvarlegust er sú stað-
reynd að ofbeldisverkum hefur
stórlega fjölgað. Villimennska fer í
vöxt.
Svo er komið að óráðlegt er fyrir
friðsama borgara að ganga um til-
teknar götur höfuðborgarinnar
síðla kvölds eða að næturlagi.
Árásir á einstaklinga eru að verða
daglegt brauð. Bensínafgreiðslu-
maður, sem mætir til vinnu sinnar
snemma morguns, er umsvifalaust
myrtur og rændur. Fólk, sem á sér
einskis ills von, er barið til óbóta.
Ofbeldisverkin eru líka grimmi-
legri nú en áður var.
Orsakimar eru vafalaust marg-
ar. Neysla fíkniefna og áfengis, sem
tengist flestum ofbeldisverkum,
slævir þær innri hömlur sem hafa
í aldanna rás komið böndum á villi-
mennskuna í mannskepnunni í sið-
uðum þjóðfélögum. Glæpalýðurinn
hefur einnig lært nokkuð til verka
af því kennsluefni sem fyllt hefur
kvikmyndahús, myndbandaleigur
og sjónvarpsdagskrár mörg undan-
farin ár og gert líkamlegt ofbeldi
að hversdagslegum og þar með
sjálfsögðum punkti í tilverunni.
Erfitt hlutverk
Við þessar aðstæður er hlutverk
löggæslumanna óneitanlega erfitt.
Þess er krafist að lögreglan komi
með forvarnarstarfi og veru sinni
á götum úti í veg fyrir afbrot. Því
eru hins vegar takmörk sett hvaða
árangri hægt er að ná með slíkum
hætti. Öflugt forvarnarstarf getur
dregið úr glæpum, að minnsta kosti
um hríð. En ofbeldi verður ekki
útrýmt með mikilli löggæslu einni
saman. Þar þarf meira til að koma,
ekki síst breytt hugarfar.
Miklar kröfur eru eðhlega gerðar
til lögreglumanna um að upplýsa
þá glæpi sem framdir eru. Því
óhugnanlegri sem afbrotin eru
þeim mun ákveðnari kröfur eru
gerðar til lögreglunnar um að leysa
máhð svo hinn seki hljóti þá ein-
angrun frá samborgurunum og
refsingu sem lög samfélagsins
kveða á um.
Góður árangur
Störf Rannsóknarlögreglu ríkis-
ins hafa á stundum verið umdeild.
Almenningur gerir til hennar ein-
dregnar kröfur um að upplýsa mál
skjótt og vel. Það er eðlilegt.
í vikunni gat Rannsóknarlögregl-
an thkynnt um lausn á einu ógeðs-
legasta ofbeldismáh síðasthðins
árs. Þetta var nauðgunarmál sem
flestir töldu litlar líkur á að tækist
að upplýsa úr þessu.
Nauðgunin átti sér stað aðfara-
nótt 17. nóvember í fyrra í við-
byggingu við íþróttahús í Kópa-
vogi. Afbrotamaðurinn hafði sýni-
lega skipulagt árasina fyrirfram.
Grímuklæddur og með hníf í hendi
beið hann eftir fórnarlambinu.
Hann neyddi konuna með sér inn
í viðbygginguna og framdi ódæði
sitt þar. Síðan var hann á bak og
burt.
Afbrot af þessu tagi, þar sem
árásarmaðurinn er grímuklæddur
og skilur eftir sig fá spor, er erfitt
að upplýsa. Enda hefði þetta
nauðgunarmál verið óleyst enn ef
ekki hefði komið til nýtt vopn sem
vísindamenn hafa verið að full-
komna síðustu árin og er sannköll-
uð bylting við lausn afbrotamála
af þessu tagi.
Gráu sellumar
nægja ekki
Einkaspæjarinn snjalli, Hercule
Poirot, sköpunarverk rithöfundar-
ins afkastamikla, Agöthu Christie,
hafði einungis eitt vopn í baráttu
sinni við glæpamennina: litlu, gráu
sellurnar. Hann beitti sem sé hug-
viti sínu til að leysa flókin sakamál
og hafa uppi á morðingjum og öðr-
um ódæðismönnum og þurfti engin
hjálpartæki.
Arthur Conan Doyle komst nær
raunveruleikanum í kunnum sög-
um sínum um aðra hetju leynilög-
reglusagnanna. Sherlock Holmes
beitti ekki aðeins sérstakri athygl-
isgáfu sinni til þess að rekja sig inn
að kjarna málanna heldur einnig
vísindalegum aðferðum, svo sem
efnagreiningu.
Engin fingraför eins
Löggæslumenn hafa tekið tækn-
ina í sína þjónustu í síauknum
mæh á þessari öld. Verksummerki
á þeim stað, þar sem glæpur hefur
verið framinn, eru mynduð og
Laugardags-
pistQl
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
könnuð ítarlega á rannsóknarstof-
um. Oft hafa hin smávægilegustu
verksummerki oröið sérfræðing-
um lögreglu nægileg gögn til þess
að tryggja að glæpamenn hljóti
makleg málagjöld.
Á síðustu öld áttuðu menn sig á
því að engir tveir einstakhngar
hefðu nákvæmlega eins fingraför.
Það væri alltaf einhver munur.
Merkustu framfarirnar í vísinda-
legum vinnubrögðum lögreglu-
manna urðu tvímælalaust þegar
sérfræðingum tókst að búa til not-
hæft kerfi sem gerði lögreglunni
auðvelt að taka, geyma, flokka og
bera saman fingrafór ólíkra
manna. Scotland Yard í London fór
þar í fararbroddi en síðar kom
bandaríska alríkislögreglan sér
upp víðtækasta fingrafarasafni
veraldar.
Þessi aðferð hefur gefist vel. En
nú hafa vísindamenn fært lögregl-
unni nýtt og enn öflugra vopn upp
í hendurnar; það vopn sem kom að
svo góðu gagni í Kópavogsmálinu.
Fingraför genanna
Vísindamenn komust að því fyrir
alllöngu að niðurröðun erfðaefnis
væri með sérstökum hætti í hverj-
um einstakhngi. Það má eiginlega
orða það svo að sérhver maður
hafi sinn eigin erfðalykil. Með því
að kanna efni genanna, kjamsýr-
una DNA, í thteknum einstaklingi
er í raun og veru hægt að greina
ný fingrafór mannsins, hin erföa-
fræðilegu fmgraför.
Það var hins vegar einungis fyrir
fimm árum sem breskur vísinda-
maður við Leicester-háskóla fann
aðferð th þess aö greina þessi nýju
fmgrafór þannig að með óyggjandi
hætti væri hægt að fullyrða að til-
tekið efni væri úr ákveðnum ein-
stakhngi en engum öðrum.
Þar með var hægt að nýta þessa
nýju aðferð til að sanna að tiltekinn
maður hefði framið ákveðinn of-
beldisglæp. Það gerðist í fyrsta sinn
árið 1987 í Bandaríkjunum. Þá var
Tommie Lee Andrews sakfehdur í
Flórída fyrir nauðgun og hkams-
árás. Sönnunargögnin voru DNA-
greining á sæði sem fannst á fórn-
arlambinu. Með hinni nýju aðferð
var hægt að sanna að sæðið kom
úr hinum ákærða.
Að sanna sakleysi
Síðustu þrjú árin hefur notkun
þessara DNÁ-fmgrafara sem sönn-
unargagna aukist verulega, ekki
síst í Bandaríkjunum. Sérstaklega
í hauögunarmálum vegna þess að
nauðgarar skilja yfirleitt eftir sig
sæði eða blóð sem hægt er að rann-
saka.
En þessi nýja tækni er ekki að-
eins nothæf til þess að sakfella af-
brotamenn. Með DNA-greiningu er
ekki síður hægt að sanna sakleysi
manna.
Það gerðist reyndar fyrst í
Bandaríkjunum fyrir ári. Þá var
fellt niður mál ákæruvaldsins gegn
Gary nokkrum Dotson. Um það bh
tíu árum áður hafði Dotson verið
fundinn sekur, og dæmdur, fyrir
að ræna og nauðga konu. Sönnun-
argögn málsins höfðu verið geymd
og í fótum, sem konan var í þegar
ódæðisverkið var framið, fannst
sæði árásarmannsins. Við DNA-
greiningu kom í ljós að það var
ekki Dotsons. Tíu ára martröð hans
var þar með á enda.
Innlenda
rannsóknarstofu
Það var DNA-greining af þessu
tagi sem varð til þess að upplýsa
nauðgunarmálið í Kópavogi.
Hinn seki játaði hins vegar á sig
verknaðinn þegar niðurstöður
rannsóknanna, sem fram fóru í
Bretlandi, lágu fyrir. Það kemur
því ekki til þess í þetta sinn að ís-
lenskir dómstólar þurfi að ákvarða
hvort DNA-fmgraforin ein og sér
nægi sem sönnunargagn hérlendis.
En vafalaust kemur að því fyrr en
síðar.
Til þess að greina DNA-fingraför
með þeim hætti að nothæft sé fyrir
dómstólum þarf rannsóknarstofu
og sérþjálfað fólk sem enn er mik-
ih skortur á erlendis. Bandaríska
alríkislögreglan hefur stigið stórt
skref í þessu efni; komið sér upp
sérstakri rannsóknarstofu th að
þróa greiningaraðferðir enn frekar
og þjálfað á annað hundrað sér-
fræðinga á hverju ári til að annast
DNA-greiningu í rannsóknarstof-
um í hinum ýmsu ríkjum Banda-
ríkjanna. Einkastofnanir annast
einnig þessa greiningu vestra í rík-
um mæli.
Allt krefst þetta að sjálfsögðu
mjög strangra staðla og vandaðra
vinnubragða vegna þess hversu
afgerandi sönnunargagn er um að
ræða. Það deilir enginn við niður-
stööu DNA-greiningar. Hún er
hreinlega yfirlýsing um sekt eða
sakleysi. Það er því eins gott að
engin mistök eigi sér stað í rann-
sóknarstofunum.
í Kópavogsmálinu þurfti rann-
sóknarlögreglan að senda sýni til
Bretlands og láta DNA-greina þau
þar. Að sjálfsögðu er eðlhegt að
koma upp slíkri rannsóknarstofu
hérlendis. Það er ekki aðeins ódýr-
ara þegar til léngri tíma er litið
heldur tryggir það einnig að ekki
þurfi að horfa í kostnað af rann-
sókn erlendis þegar ákveðið er
hvort nota eigi þessa nýju tækni
við að upplýsa ofbeldisglæp.
Elías Snæland Jónsson