Dagblaðið Vísir - DV - 20.09.1990, Page 15

FIMMTUDAGUR 20. SEPTEMBER 1990.
15
Sagnfræðin og umræðan
„Alþingishúsið var reist á valdatíma Danakonungs á íslandi og hvorki
af hérlendum hægrimönnum né vinstrimönnum," segir Einar m.a.
Hér á íslandi sem annars staðar
er vinsælt að leita fordæma úr sög-
unni þegar menn eru að færa rök
fyrir tilteknum málum í umræðu
samtímans.
Meiriháttar sögufölsun
Maður nokkur birti grein fyrir
skemmstu þar sem hann fjallaði
um Sovétríkin og ástæður þess að
óvenjumargir einstaklingar hér á
landi hrifust af þeim og vörpuðu
sovéttrú sinni óvenjuseint frá sér.
Grein þessi var rituð löngu eftir
umskiptin í Austur-Evrópu og þar
mátti merkja tilraun greinarhöf-
undar til að gera gott úr málinu
fyrir hönd fyrrverandi sovéttrúar-
manna enda hefðu Sovétríkin „með
tilveru sinni greitt götur sósíal-
demókratískarar umbótastefnu
um vestanverða Evrópu" sem og
„margra félagslegra framfara sem
menn njóta nú góðs af‘.
Nú er það svo að Sovétríkin
greiddu ekki fyrir sósíaldemókröt-
um í Evrópu. Arið 1928 komst sam-
band Sovétríkjanna og sósíaldemó-
krata á það stig að hinir síðar-
nefndu voru útnefndir höfuðand-
stæðingar Sovétríkjanna og heims-
kommúnismans. Meö þessari yfir-
lýsingu sinni áttu Sovétríkin til
dæmis drjúgan þátt í falli þýskra
sósíaldemókrata og sigri nasista
svo dæmi sé tekið. Sú fuUyrðing
að Sovétríkin hafi „greitt götur sós-
íaldemókratískrar umbótastefnu
um vestanverða Evrópu" er meiri-
háttar söguíolsun.
Slík notkun sögunnar krefst
stanslausrar árvekni fræðimanna.
Alltof mikið er um það hér á landi
að menn reyni að breyta sögunni í
eigin þágu og hundsi allar fræðileg-
ar niðurstöður í leiðinni.
Og hérlendis komast menn of
langt í sliku.
Sagan og örlög
Alþingishússins
Greinahöfundur nokkur hefur
Kjallarinn
Einar Heimisson
háskólanemi, Freiburg,
Vestur-Þýskalandi
alloft ijallað um nauðsyn umræðu
með sagnfræðilegum rökum og
beitt þeim til að rökstyðja stuðning
sinn við Sjálfstæðisflokkinn. Eitt
dæmi þess var þegar hann færði
rök fyrir húsbyggingastefnu flokks
síns í Reykjavík og spurði:
„Hvernig halda menn að umhorfs
væri hér í höfðuborg okkar ef hatur
vinstri manna á öllu því sem rís
upp úr meðalmennskunni heföi
fengið að ráða ferðinni. Halda
menn að hér væri þá Alþingishús,
Dómkirkja, Landsbókasafn, Þjóð-
leikhús, Háskóh eða Listasafn? Ég
er hræddur um að hér væru þá
tómir moldarkofar."
Hér er gefið í skyn að bygging t.d.
Alþingishússins sé verk hægri-
manna, það rísi „upp úr meðal-
mennskunni" og megi tengja
stefnu Sjálfstæðisflokksins: vilji
menn eiga eitthvert hús yfir lög-
gjafarsamkunduna verði menn að
kjósa þann flokk - ellegar væri lög-
gjafarsamkundan líkast til hús-
næðislaus.
Nú er það svo, eins og öllum er
ljóst þessa dagana, að þetta tiltekna
Alþingishús var reist á valdatíma
Danakonungs á íslandi og hvorki
af hérlendum hægrimönnum né
vinstrimönnum enda urðu stjórn-
mál með hefðbundinni skiptingu í
hægri og vinstri ekki til hér á landi
fyrr en um fjörutíu árum eftir
byggingu þess. Húsið er af þessari
ástæðu skreytt danskri kórónu, en
ekki skjaldarmerki lýðveldisins,
sem vissulega er umhugsunarvert.
í annan stað hefur þetta tiltekna
Alþingishús hætt að „rísa upp úr“
öðrum húsum í miðbæ Reykjavík-
ur og útslagið í því gerði einmitt
sú húsabyggingarstefna, sem fyrr-
nefndur greinahöfundur mælti fyr-
ir.
Það væri fróðlegt að vita hvað
skipulagsarkitektar og stjómmála-
menn, t.d. í Washington, London
eða Bonn, telja um þessi hlutfóll
og þessa afstöðu milli æðstu bygg-
ingar stjórnkerfisins annars vegar
og hins vegar borgarráðhússins.
Meiri sagnfræði í umræðuna
Menn gera nokkuð að því hér á
landi aö draga nöfn látinna manna
inn í umræðuna: þannig hefur því
verið lýst sem móðgun við Fjölnis-
menn og Jón Sigurðsson að tala um
alþjóðlegri stjórnmál í nútímanum,
nálgun Islands við Evrópu og svo
fram eftir götum. Þetta er enn eitt
dæmið um ranga notkun sögunnar.
Þessir menn trúðu vitaskuld allir
á það þjóðríki, sem barist var um
1848. En síðan hefur mikið vatn
runnið til sjávar. Menn hafa enga
sönnun fyrir því að þeir Fíölnis-
menn og Jón væru eins miklir þjóð-
ríkissinar 1990 og á árunum kring-
um 1848, enda Evrópa nútimans
önnur en þá. Enn einn angi af sama
meiði er það að tengja jafnvel
landsnámsmenn okkar við tiltekn-
ar hagfræði- og stjórnmálastefnur
í nútímanum. Yfirlýsingar þess
efnis að Ingólfur Arnarson og fleiri
væru fijálshyggjumenn og skoð-
anabræður Friedrichs von Haykes
og Miltons Friedmans eru ágætur
vitnisburður um rökleysi viðkom-
andi greinahöfunda.
Sömuleiðis hafa ýmsir hérlendir
stjórnmálamenn verið drjúgir við
að tilgreina leit sína að fyrirmynd-
um í ýmsum stjórnmálaleiötogum
fyrri tíma og hafa bæði Bismarck
og Churchill iðulega vermt topp-
sæti á þeim vinsældalistum.
Skemmst er að minnast greinar í
bók um látinn, íslenskan stjórn-
málamann þar sem fullyrt er að
Biscmark hafl verið ein helsta fyr-
irmynd hans. Ég held hins vegar
að menn ættu að kynna sér sögu
Bismarkcs betur og stjórnvadlsað-
gerðir hans, áður en þeir gera hann
að sinni fyrirmynd: hann getur
tæpast gilt sem forgöngumaður
þeirra stjórnunaraöferða, sem kall-
ast lýðræðislegar, eða teljast í anda
síðari hluta 20. aldar í Vestur-
Evrópu.
íslenskir sagnfræðingar eru e.t.v.
of hógværir í þjóðfélagsumræðu
okkar. Hér fer of lítið fyrir gagn-
rýninni nálgun við söguna, yfirferð
hennar verður að vera beittari til
að hún sé sá ósvikni lykill að sam-
tímanum sem hún á að vera.
Einar Heimisson
„Alltof mikið er um það hér á landi að
menn reyni að breyta sögunni 1 eigin
þágu og hundsi allar fræðilegar niður-
stöður í leiðinni.“
Hemám hugarfarsins
Ráðherrar Alþbl. Steingrimur J. Sigfússon, Olafur Ragnar Grimsson og
Svavar Gestsson. - „Ekki hefur heyrst annað en þeir hafi verið fullkom-
lega sáttir við bellibrögð utanrikisráðherra", segir hér m.a.
Fyrir nokkrum vikum, þegar ör-
lítið loftaði undir hulinshjálm ís-
lenskra aðalverktaka, við breytt
eignarhlutfóll í fyrirtækinu og sást
hvemig mflljarðarnir runnu í fang
hermangsfjölskyldnanna, var rétt
eins og íslenskir íjölmiðlar vöknuðu
upp með andfælum og aflt í einu
gagnrýndu þeir hermangið af mikl-
um eldmóði; var Morgunblaðið þar
enginn eftirbátur og er ekki annað
en gott eitt um það að segja (batn-
andi manni er best að lifa). - En það
var reyndar ekki hermangiö sem
slíkt sem gagnrýnt var heldur hitt
hve fáir hermangaramir vom.
Þó haföi Þjóðviljinn þama
nokkra sérstöðu. í forystugrein
hans sagði svo: „Getur það verið
að enginn á hægri væng stjórn-
málanna hafi æðri hugsjón en þá
sem birtist í forystugreinum og viö-
tölum að færa arðinn af hermang-
inu til á milli aðila?“
Þetta er nú ágætt svo langt sem
það nær. Hins vegar hefði ég viljað
sjá þar bent á að nú væri meira en
tímabært að losna bæði við her og
hermang. - En að sjálfsögðu er leið-
arahöfundi Þjóðviljans vel kunn-
ugt um að Alþýðubandalagið, og
þá ekki fremur ráðherrar þess, eru
hreint ekki í stakk búnir til að hefja
máls á slíku.
Ekki hefur heyrst annað en þeir
hafi verið fullkomlega sáttir við
bellibrögð utanríkisráðherra þegar
hann samdi um það við „vernd-
arana“ fyrir ári eða svo að gefa
þeim vatnið sem þeir þyrftu að
nota í 15 ár en að þeim tíma liðnum
fæm þeir svo eitthvert gjald að
greiða. Hvort sem það eiga nú að
vera önnur 15 ár eða um alla fram-
tíð. Kannski semur utanríkisráð-
herra um það áður en hann kveður
KjaUariim
Aðalheiður Jónsdóttir
verslunarmaður
ráðherrastólinn. Vonandi fær hann
þá það langa hvíld að hann nái átt-
um og finni sér verkefni sem hann
veldur.
Æðikollar
Miðað við þessa framtíðarsýn
ríkisstjórnarinnar í hernámssögu
íslands eru ummæli íjármálaráð-
herra í viðtali við Þjóöviljann væg-
ast sagt undarleg, þar sem hann
segir: „Eitt helsta verkefni næstu
ára er að skipuleggja ráðstöfun á
mannvirkjum herstöðvanna á Is-
landi þegar þær verða lagðar niður
og hvernig gróðamaskínunni, sem
tengst hefur svokölluðum vörnum
landsins, verður komið út úr heim-
inum.“
Er ríkisstjórnin kannski að koma
gróðamaskínunni út úr heiminum
með því að láta ríkissjóð kaupa
meirihluta af hermangsaðlinum og
í framtíðinni gefa sem flestum kost
á að verða virkir þátttakendur?
Varla getur nokkrum sýnst að þessi
nýja skipulagning miðist viö að
losna við herinn eða hermangið.
Þá sagöi fjármálaráðherra einnig
að herstöðvasinnar hefðu talað
mikið og hátt um nauðsyn á vöm-
um landsins en virst hafa mestan
áhuga á að tryggja sér milljarða-
hagnað af framkvæmdum. Nú væri
fróðlegt að vita hvort ríkisstjórnin
hefur meiri áhuga á vörnum lands-
ins en hermangsgróðanum og
hvort hún telur að bandaríski her-
inn sé hér til að vernda okkur.
Nú geta kaldastríðsmenn ekki
lengur sagt að herinn sé hér af illri
nauðsyn. Þeir hafa orðið að sætta
sig við að nú hefur skapast vinátta
milli austurs og vesturs. Hvaða
slagorö fá hermangararnir þá?
Hvaða slagorð ætlar ríkisstjómin
að nota?
Akrossgötum
í hug minn koma nokkrar máls-
greinar úr ræðu sem þjóðkunnur
maður hélt fyrir nokkram áratug-
um og minnst var á í útvarpi ekki
alls fyrir löngu. Ég leyfi mér að
taka hér smásýnishorn. Þar segir:
„Ef það er rétt að verið sé að leita
eftir því að við semjum um áfram-
haldandi lán á íslensku landi þá
emm við stödd á örlagaríkum
krossgötum... Krossgötur eru
hættulegar, einkum á tímamótum,
ef trúa má þjóðsögum. Þar var sú
freisting fyrir menn lögð að þeir
urðu ævinlegir afglapar ef þeir
stóðust ekki freistinguna... þótt
mikil hula sé nú yfir því hvar við
emm stödd þá virðast þær kross-
götur, sem við stöndum á, ekki
ólíkar því sem sagt er frá í þjóðsög-
um...“
Þjóðartáknið
Þar sem fyrrnefnd ræða á jafnvel
við í dag eins og á þeim tíma er hún
var flutt, nema hvað nú er allt það
fram komið sem þá var óttast, vona
ég að ræðumaðurinn misvirði það
ekki viö mig þótt hann viti að ég
tók mér þarna bessaleyfi. Hvort
sem hann er sama sinnis enn í dag
eða ekki.
Eitthvað var um það talað hér á
dögunum að verið væri að hanna
skjaldarmerki íslenska lýðveldis-
ins, sem sumir vildu setja upp á
svölum Alþingishússins en er svo
hugmyndin að sett skuli upp ein-
hvers staðar í sölum Alþingis. Á
aðeins éftir að ákveða hvernig það
skuli vera. Og síst er að efa að til
þess verður vandað á allan hátt.
Mætti ekki skreyta það með ger-
semum þeim er þjóðarleiðtogar
fundu á krossgötum fyrir nokkmm
áratugum og fylgt hafa þeim síðan
gegnum tíðina, svo og eftirmönn-
um þeirra, og er nú orðið þjóðar-
tákn sögueyjarinnar?
Aðalheiður Jónsdóttir
„Nú væri fróðlegt að vita hvort ríkis-
stjórnin hefur meiri áhuga á vörnum
landsins en hermangsgróðanum, og
hvort hún telur að bandaríski herinn
sé hér til að vernda okkur.“