Dagblaðið Vísir - DV - 25.09.1990, Qupperneq 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 25. SEPTEMBER 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÖLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Dýr happdrættismiði
Kenningin um framtíðargróða íslendinga af álveri á
Keilisnesi byggist á spá um, að álverð verði framvegis
hærra en það hefur nokkru sinni verið, að árinu 1988
undanskildu. í spánni er reiknað með, að heimsmark-
aðsverð áls verði framvegis 1900 dollarar á tonn.
íslenzk stjórnvöld hafa oft stuðzt við spár af slíku
tagi. Einu sinni voru bændur hvattir með lánum og
styrkjum til að fara út í refarækt, af því að spár um
heimsmarkaðsverð voru svo góðar. Einu sinni voru at-
hafnamenn af sömu ástæðum hvattir út í laxeldi.
Landsvirkjun hefur fengið sér spána hjá James F.
King. Forsætisráðherra hefur að vísu sagt DV, að spá-
maðurinn hafi til þessa ekki verið heppinn í spádómum
sínum. Og Gunnar S. Andrésson við Cornell-háskóla
hefur skrifað í DV, að eftirspurn áls muni minnka.
Aðrir eru þeirrar skoðunar, að verð muni haldast
hátt. Financial Times telur, að eftirspurnin muni auk-
ast um 2% á ári í Evrópu næstu fimm árin. Þannig sýn-
ist sitt hverjum. En hin raunverulega niðurstaða er, að
verð áls hefur verið, er og verður mjög ótryggt.
Samningur íslenzka ríkisins og Atlantals gerir á þessu
stigi ráð fyrir, að orkuverð til álversins ráðist af heims-
markaðsverði á áli, ekki innan ákveðins ramma eins og
í samningnum við ísal, heldur upp úr þaki og niður úr
gólfi eftir ástandi á heimsmarkaði hverju sinni.
Ef spámaður Landsvirkjunar hefur örlítið rangt fyrir
sér, verður dúndurtap á sölu orku til Atlantals. Hann
þarf ekki að hafa eins rangt fyrir sér og þeir, sem á sín-
um tíma spáðu um verð á refaskinnum og eldislaxi.
Honum dugar að skeika um 10% til að setja málið í tap.
Svo miklar sveiflur hafa hingað til verið í verði áls á
heimsmarkaði, að svona nákvæm spá, sem nánast engu
má skeika, jafngildir því, að ísland taki þátt í happ-
drætti, þar sem miðinn kostar 42 milljarða króna, sem
samningamenn íslands ætla ekki að borga sjálfir.
Bjartsýnismenn hafa sér til huggunar línurit um
sveiflur á verði áls. Þetta línurit sýnir, að í stórum drátt-
um og að gleymdum sveiflum hefur verðið farið hækk-
andi. Það hefur þrefaldazt úr um það bil 600 dollurum
á tonnið árið 1971 í 1800 dollara á tonnið árið 1990.
Hugsanlegt er, að vinningur fáist úr þessu glannalega
happdrætti. En það er afar sérkennilegur rekstur á lít-
illi þjóðarskútu að keyra upp svona stórt happdrætti. í
skynsamlegum og varfærnislegum rekstri ábyrgra
manna væri frekar reynt að setja þak á tap og gróða.
Núverandi samningamenn íslands verða löngu hætt-
ir afskiptum af happdrættum, þegar hinn ímyndaði
gróði kemur í ljós. Ætlunin er að veita Atlantal mikinn
afslátt af orkuverði fyrstu tíu árin. Þann tíma er næstum
öruggt, að orkusalan verður rekin með miklu tapi.
Ef ætlunin er að múta Eyfirðingum og annarri lands-
byggð til að sætta sig við, að álverið rísi suður með sjó,
verða peningar til slíks tæpast aflögu fyrr en árið 2006,
ef standast hinar bjartsýnu spár um verð áls og orku.
Ef greiða á mútur strax, verður tapið meira.
Dæmið er svo tæpt, að umhverfisráðherra er farinn
að gefa í skyn, að álverinu verði sleppt við að setja upp
vothreinsibúnað. Umhverfisráðherrann hefur raunar
aldrei haft neinn áhuga á umhverfismálum öðru vísi
en sem einhverjum óþægindum í sambandi við iðnað.
Eins og dæmið htur út þessa dagana fer að verða
rétt af þjóðinni að leggjast á bæn til að óska þess, að
álverið verði fremur reist í Kanada en á Keilisnesi.
Jónas Kristjánsson
„Og eftir standa hvítþvegnir ráðaaðilar sem „urðu bara að loka ... “
Sífrað á síðsumri
Það hefur óneitanlega margt leit-
að á hug manns á þessu sumri,
erindin hafa sem aldrei fyrr hrann-
ast upp og orðið æ torræðari til
úrlausnar því blessuð þjóðarsáttin
segir allóþyrmilega til sín hjá ör-
yrkjunum okkar þó sumt sé svo
sem ágætt um þann stöðugleika
sem henni fylgir.
Hins vegar er auðvitað öllum það
ljóst að þjóðarsáttin er fórnarsátt
og það því meiri sem af minna er
að taka. Það eru líka prósentutöl-
urnar í þjóðarsáttinni sem til lengri
tíma litið og eftir því sem hún er
lengur í gildi, þær prósentutölur
Verða æ þungbærari í skauti ör-
yrkjanna og þarf engan speking til
aö Sjá augljósa ástæðu þess og af-
leiðingar. Það er auðvitað morgun-
ljóst að hinar naumt skömmtuðu
prósentuhækkanir á hinn ofurlága
grunn tryggingabótanna gefa æ
minna af sér í raun.
Prósentulausn í kjaramálum
Þannig endurtekur sig enn einu
sinni gamla sagan um 2% hækkun-
ina sem gefur örykjanum &-8
hundruð á meðan hún færir öðrum
2-3 þúsund og enn öðrum ennþá
meira.
Og þó skyldu allir aðgæta það,
einnig þjóðarsáttarsmiðir, að söm
er að mestu lífsbjargarþörf okkar
allra eða er ekki svo ef við eigum
aö halda sæmilegt jafnrétti í heiöri.
Ég hefi svo hræðilega oft undrast
það hve oft er gripið til prósentu-
lausnar í kjaramálum og það oft til
lengri tíma, þessarar mismununar-
lausnar sem gengur svo þvert á það
að rétta hag hinna lægstlaunuðu,
eins og mig minnir að það heiti í
munni manna í upphafi samnings-
tíðar og ýmsir hafa áreiðanlega
sagt ótal sinnum að væri nú æðsta
inntak kjarabaráttunnar.
Og hinir lægstlaunuðu eru alveg
ugglaust þeir sem hér knýja hvað
oftast dyra.
Sum samtök launafólks - einkum
þau „æðri“ - eiga prósentulausn-
ina raunar sem trúaratriði, þó und-
arlegt sé, nema ef vera kynni að
gráðu- og titlatogið þeirra raskaðist
eitthvaö ef öllu shku væri ekki
haldið til haga „prósentvis".
Ég skil vinnuveitendur mæta vel
þó þeir haldi þessari lausn aö
verkalýðsleiðtogum. Hinn mikli
fjöldi þeirra sem eiga hinn lága lau-
nagrunn aö eina athvarfi veldur
því að sjálfsögðu að atvinnurek-
endur sjá sér í því geysimikinn hag
að halda fjöldanum á lágu'launun-
um með þessu móti niðri og heild-
arsummu lauagreiðslna sinna um
leið.
KjaUarinn
Helgi Seljan
félagsmálafulltrú ÖBÍ
„Hina fáu, vel settu má svo
hækka á bak við, það kostar svo
lítið þegar á heildina er litið,“ sagði
einn ágætur öryrki, sem áöur var
vinnuveitandi, við mig á dögunum.
Annar sem hingað leit inn kvað
svo fast að orði að þessi lausn pró-
sentunnar væri eiturlausn eða
dauðalausn því við hana yrðu æ
fleiri til þess að lepja dauðann úr
eiturskel, eins og hann komst svo
hnyttilega að orði. Eitt er alveg víst
og það er að öryrkjarnir mínir sýna
mér og sanna að ef þjóðarsáttin fer
ekki að skila þeim neinu þrátt fyrir
ærinn fórnarkostnað þá megi hún
í raun fara lönd og leið fyrir þeim,
svo mjög sem hún hefur um margt
þrengt þeirra hag.
Lokanir sjúkradeilda
En að öðru máli óskyldu en ná-
tengdu þó. Annað mál ofarléga í
máh viðmælenda minna í sumar
hefur snert lokanir deilda á sjúkra-
húsum og þar hefur margt verið
mælt og misjafnlega.
Ég kýs hins vegar að taka upp
greindarleg ummæli góðvinar
míns sem hafði grundað þetta mál
mjög vendilega og komst greinilega
að annarri niðurstöðu en margur
annar. Máske greini ég frá hans
eindregnu skoðun einfaldlega sakir
þess að ég er svo sammála honum
í meginatriðum. Þaö er beðið um
eða fyrirskipað að 4% sparnaður
verði í heilbrigðiskerfinu eins og
annars staðar, þ.m.t. á sjúkrastofn-
unum. Og hvernig er svo brugðið
við af þeim sem völdin hafa? spurði
þessi málvinur minn
Var ekki að sjálfsögðu hugað að
hagræðingu og sparnaði, sem alUr
mættu sem allrabest við una, að-
haldi og aðgát í þessu mUljarða-
kerfi þar sem víða hlýtur að vera
unnt að finna milljónirnar sem
auðvelt ætti að vera að spara?
Ekki er að efa að ef allir hefðu
lagt sig fram af alúð og án þess að
hugsa um það helst og fremst að
missa í engu spón úr aski sínum
þá hefði mátt koma mestum hluta
þessa sparnaðar svo fyrir að sárs-
aukalaust hefði orðið eða sárs-
aukalítið.
Og auðvitað ...
Og málvinur minn hélt áfram
lestri sínum og sagði: Þegar stjórn-
völd, sem aUtaf er verið að skamma
fyrir eyðslu og óráðsíu, ætla svo
að taka til hendinni hjá stofnunum
sínum, hverjar svo sem þær eru,
þá hefst upp harmagrátur mikill
og magnaður um hálfsvelta starf-
semi og stofnun og hvergi nokkurs
staðar er unnt að fmna agnarögn
af umframeyðslu.
Og auðvitaö eru þeir á toppnum
með hæstu launin og bestu aðstöð-
una um leið helstu „grátkonum-
ar“ og mega aUra síst neins í missa
- hafa það raunar rétt af á hungur-
mörkunum eins og allir mega sjá.
Og auðvitað finna þessir ágætu
herrar rétta ráðið. Það er einfald-
lega til ágæt leið í þessu sparnaðar-
máli. Loka bara deildum og reka
sjúklingana út.
Og auðvitað loka þeim deildum
sem mest verður eftir tekiö og sár-
astar hafa verkanir, gamla fólkið
skal gjalda alveg sér í lagi. Og eftir
standa hvítþvegnir ráðaaðilar sem
„urðu bara að loka - neyddust til
að loka af því að vondur ráðherra
og vond stjómvöld skipuðu svo fyr-
ir“.
Helgi Seljan
„Þaö er auðvitað morgunljóst að hinar
naumt skömmtuðu prósentuhækkanir
á hinn ofurlága grunn tryggingabót-
anna gefa æ minna af sér í raun.“