Dagblaðið Vísir - DV - 09.10.1990, Blaðsíða 24

ÞRIÐJUDAGUR 9. OKTÓBER 1990.
ai
Súkvöðknýrá
Væri ekki ráð að beita aðhaldi, t.d. við uthlutun leyfa til bjórkráa, sem
sprottið hafa sem gorkúlur um alla borg og enn viðar, segir m.a. í grein
Helga.
Fréttapistill frá Svíþjóð vakti al-
veg sérstaka athygli mína. Þar var
verið að fjalla um hugsanlega inn-
göngu Svía í EB.
Meginatriðið í lokin snerist um
áfengisverðið, sem talið var að
mundi snarlækka við inngönguna,
' allt að helmingi trúlega. Yrði það
mikið fagnaðarefni þeim þyrstu.
Hins vegar væri annað uppi á
teningnum hjá heilbrigðisyíirvöld-
um í þvísa landi því þau reiknuðu
með sem beinni aíleiðingu af þessu
-*■ mikilli íjölgun innlagna vegna
meðferðar áfengissjúklinga, jafn-
vel allt að tvöföldun. Færi þá aö
þrengjast að öðrum sjúkum ef svo
gengi eftir. Þetta voru athyglisverð
og umhugsunarverð atriöi og ekki
á hverjum degi sem í fjölmiölum
er svo tæpitungulaust talaö. Þau
koma ekki á óvart þeim sem með
þróun mála fylgist.
Ófögur saga
Hér á landi eru tíðindin í sama
dúr en af öðrum orsökum. Bjór-
unnendur boöuðu það endalaust
að engin aukning yrði af tilkomu
bjórsins, hann myndi einfaldlega
koma í stað annarrar áfengis-
neyslu og staðan yrði þannig nokk-
urn veginn óbreytt. Allir vita nú
hvað varð. En ekki er síður ugg-
vænlegt hversu farið hefur um svo
alltof marga, sem lengi höfðu staðið
sig í glímunni við Bakkus, en hafa
nú lotið í lægra haldi.
Aukning þessara tilfella og atleiö-
ingin af henni er augljós og auðvit-
aö máttu menn sjá þetta fyrir ef
blinda eigin bjórástar hefði ekki
byrgt mönnum algerlega sýn.
Þetta atriði og mörg önnur alvar-
leg mætti rifja upp utan enda ein-
faldlega til að sanna hversu óhugn-
anlega rétt við höfðum fyrir okkur
sem börðumst á móti bjórnum. Ég
var á dögunum aö tala við góðan
kunningja, sem á yngri árum hafði
Kjallariim
Helgi Seljan
formaður Landssambandsins
gegn áfengisbölinu
lent mjög illa út úr áfengisneyslu,
m.a. misst heilsu að hluta og heim-
ili og fjölskyldu um leið.
Af eigin rammleik hafði hann svo
sigrast á drykkjusýkinni svo að í
áratugi lifði hann eðlilegu og heil-
brigðu lífl.
Endurkomum fjölgar
í bjórumræðunni á árunum var
hann eldheitur andstæðingur þess
að fá bjórflóðið ofan á annað og
taldi að þá mundi mörgum hætt,
sérstaklega minnti hann þá á þá
sem nýlega höfðu sigrast á vandan-
um. En svo fór sem fór. í vinahópi
þótti honum sjálfum óhætt að
bergja á bjórglasi og óðar en varði
gnæfði vandinn við honum sem
ókleift fjall enn á ný. Hann var nú
búinn að fara í meðferð og sagðist
skammast sín mest fyrir tvennt:
Annars vegar það að hafa látið
ginnast og gera sig að fífli, hafandi
svo oft varað sjálfur hér við; hins
vegar að hafa á efri árum þurft að
láta samfélagið greiða rándýra
stofnanavistun fyrir sig af völdum
slíkrar ginningaglópsku.
Menn hafa fullyrt við mig að á
sumum meðferðarstofnunum sé
einfaldlega sagt. Þú kemur bara
aftur, ef eitthvað fer úrskeiðis,
nokkuð sem minnir mig á gömlu
setninguna: Komdu aftur, ef þú vil-
hst!
En hvað sem þessu líður, er ljóst
að endurkomum vegna áfengissýki
hefur fjölgað mjög mikið í kjölfar
bjórsins og enn er hrópað á aukinn
fjölda meðferðarrýma og hliðar-
verkanir, einkum geðræn vanda-
mál, hrannast svo upp sem aldrei
fyrr.
Og það er sko aldeilis ekki verið
að hugsa um kostnað samfélagsins
af flestum þolendum og jafnvel
ekki meðferðaraðilum heldur.
Þann þátt mátti heldur ekki taka
inn í umræðuna um hið örlagaríka
skref - bjórinn á sínum tíma, enda
átti hann allt að bæta - menning-
una margrómuðu m.a.
í stað þess að gæla ...
En nú erum við sem sagt einnig
á þessu sviði farin að súpa seyðið
af þessu óheillaskrefi og margum-
ræddir skattpeningar fólksins í
landinu fara í kjölfarið í enn aukn-
um mæli í að lappa upp á þá sem
falla og falla og fara í meðferðina
sína aftur og aftur, af því bjórinn
er svo saklaus og veikur og hollur
eða bara eins og einn æðsti maður
þjóðarinnar sagði: Hann er svo góð-
ur að ég styð hann.
Það er nú máski hin hryggilega
staðreynd hversu skammt er hugs-
að og þegar svo afdrifarík ákvörð-
un er tekin.
Það er eins og áfram sé á það
treyst að áfengissýkin hafi vissa
samúð og vissan forgang og hvað
varðar menn um sparnað og aðhald
í heilbrigðiskerfinu þegar teknar
eru beinar ákvarðanir um hreina
útgjaldaaukningu eins og gerðist
um bjórinn.
Við höfum í sumar heyrt af því
hvernig deildum er lokað og gamla
fólkið sent heim og biðlistunum af
nær ósjálfbjarga fólki í heimahús-
um.
En það heyrðist ekkert um lokun
áfengismeöferðardeildanna, enda
ekki mín tillaga heldur, þegar
aukning aðsóknar er sem aldrei
fyrr.
En biturt er það og ömurlegt um
leið í ljósi þess sem hefur birst okk-
ur í sumar. Væri nú ekki ráð að
reyna að snúa af óheillabrautinni,
beita aðhaldi, t.d. við úthlutun
leyfa til bjórkráa, sem sprottið hafa
sem gorkúlur á haug um alla borg
og enn víðar?
Væri nú ekki ráð að reyna eitt-
hvaö fyrirbyggjandi, einhverja at-
lögu gegn áfengisneyslu í stað þess
aö gæla alltaf og alls staðar við
vímugjafann? Það er kvöð okkar
að sinna kalli dagsins, ópi sársauk-
ans og eymdarinnar. Sú kvöð knýr
á.
Helgi Seljan
„Það er eins og áfram sé á það treyst
að áfengissýkin hafi vissa samúð og
vissan forgang...“
Bréf til forseta Sameinaðs alþingis
Ég kemst ekki hjá því að skrifa
yður nokkrar línur vegna ummæla
yðar um umboðsmann alþingis í
DV 20. september. Þér segið:
„Þarna höfum viö afskaplega
hæfan mann og hvarvetna er
ábending umboðsmannsins næst-
um því sjálfgefin lagabreyting."
Ennfremur:
„Þaö er enginn vafi á því aö
ábendingar hans ber að taka alvar-
lega. Þetta embætti er trygging
borgaranna fyrir því að farið sé að
lögum og mönnum ekki mismun-
að.“
Þá takið þér mjög ákveðið undir
þá skoðun Leós Löves í DV19. sept-
ember að hundsun á úrskurði um-
boðsmanns sé „móðgun við al-
þingi.“
Sumarið 1988 fór ég fram á af-
hendingu sjúkraskráa er mig
varða. Þetta gerði ég á grundvelli
16. gr. læknalaga nr. 53/1988, en þar
er læknum gert skylt að aíhenda
slíkar skrár ef um er beðið.
Álit umboðsmanns alþingis
Viðkomandi yfirlæknar, Tómas
Helgason og Hannes Pétursson,
urðu ekki við þessari beiðni. Þeir
töldu að afhendingarskylda lækna
næði ekki til sjúkraskráa er færðar
voru fyrir gildistöku laga nr.
53/1988. Þann 19. janúar 1989 vísaði
ég málinu til umboðsmanns al-
þingis er 29. desember sama ár
felldi þennan úrskurð í lok rök-
studdrar greinargerðar:
„Það er því niðurstaða mín, að
fara beri með umrædda beiöni Sig-
urðar Þórs Guðjónssonar um af-
hendingu sjúkraskráa samkvæmt
fyrirmælum 1. og 2. mgr. 16. gr.
læknalaga nr. 53/1988. Eru það til-
mæli mín, að landlæknir og heil-
brigðis- og tryggingamálaráðu-
neytið sjái til þess að nefndum laga-
KjaHarirm
Sigurður Þór
Guðjónsson
rithöfundur
reglum verði fylgt að því er beiðni
Sigurðar varðar."
Niðurstaða umboðsmanns hafði
þó engin áhrif á yfirlæknana og
landlæknir og ráðherra beittu ekki
embættisvaldi sínu til að hún næði
fram að ganga.
í kvöldfréttum Ríkisútvarpsins
21. febrúar í vetur kynnti Guð-
mundur Bjarnason ráðherra frum-
varp er hann hugðist leggja fram á
þingi um ýmsar breytingar á
læknalögunum nr. 53/1988. Átti t.d.
að taka af öll tvímæli um það að
læknum væri skylt að afhenda
sjúkraskrár er gerðar voru fyrir
gildistöku þeirra laga.
Þetta var í samræmi við álit um-
boðsmanns alþingis, er kynnt hafði
verið ráðherra, en þar segir m.a.:
„Tel ég að fara beri með allar
beiðnir um afhendingu sjúkra-
skráa eftir ákvæðum 16. gr. lækna-
laga nr. 53/1988. Skiptir því ekki
máli hvort skrár hafi veriö færðar
fyrir eða eftir gildistöku læknalaga
nr. 53/1988. Er ég sömu skoðunar
og landlæknir og heilbrigöis- og
tryggingamálaráðuneytið um þetta
álitaefni."
En í bréfi heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytisins til umboðs-
manns var þetta orðað svo.
„Ráðuneytiö telur óhjákvæmi-
legt að 16. gr. læknalaga verði aft-
urvirk og álítur að það hafi verið
vilji löggjafans."
í greinargerð umboðsmanns al-
þingis stendur einnig:
„Er það og álit mitt, að þegar fyr-
ir gildistöku læknalaga nr. 53/1988
hafi sú meginregla gilt, að einstakl-
ingar ættu rétt á að kynna sér þær
upplýsingar, sem stjórnvöld hefðu
skráð um einkahagi þeirra, nema
mikilvægir almannahagsmunir
eða hagsmunir einkaaðila mæltu
því í gegn, sbr. til hliðsjónar 10. gr.
laga nr. 30/1985 um kerfisbundna
skráningu á upplýsingum, er varða
einkamálefni."
Þá vitnar umboðsmaður enn-
fremur í greinargerð við frumvarp
til læknalaga frá 1986 þar sem segir
að ákvæðið um að láta af hendi
sjúkraskrár til skjúklinga eða for-
ráðamanna þeirra sé einungis ný-
mæli í lögum en „ekki í fram-
kvæmd.“
Og þess má hér geta að nokkrum
vikum eftir gildistöku laga nr.
53/1988 fékk ég mótstöðulaust af-
hentar sjúkraskrár frá árinu áður
á Landspítalanum.
Afgreiðsla alþingis
Guðmundur Bjarnason lagði svo
frumvarpiö fram á þingi 21. mars.
Því var vísað til heilbrigðis- og
tryggingamálanefndar er gerði þær
breytingar að afhendingarskylda
lækna gilti ekki um sjúkraskrár er
færðar voru fyrir gildistöku lækna-
laga nr. 53/1988.
Þannig var frumvarpið samþykkt
á alþingi 4. og 5. maí með sam-
hljóða atkvæðum. Það urðu lög nr.
50/1990. Og væntanlega hefur heil-
brigðisráðherrann, sem umboðs-
maður alþingis fól að fylgja eftir
áliti sínu um afhendingu sjúkra-
skráa, einnig samþykkt þessa kú-
vendingu á sínu eigin frumvarpi
frá 21. mars!
Þann 31. ágúst sagði umboðsmað-
ur alþingis í svarbréfi við fyrir-
spurnum mínum:
„Ég tek ... fram, að álit mitt frá
29. desember 1989 stendur óbreytt.
Lög nr. 50/1990 um breytingar á
læknalögum nr. 53/1988 valda því
hins vegar, að ég á þess ekki neinn
kost að fylgja áliti mínu eftir gagn-
vart stjórnvöldum." —
Alþingi hefur vissulega þótt álit
umboðsmanns um afhendingu
sjúkraskráa jafngilda lagabreyt-
ingu. Þó ekki til að það næði fram
að ganga, heldur til að það næði
ekki fram að ganga!
Hvaö gerðist eiginlega á þingi frá
því ráðherra lagði fram breytingar-
frumvarpið í mars þar til það var
samþykkt í maí? Þau sjónarmið,
þau rök, er liggja að baki þessari
lagasetningu, er gengur þvert á
rökstutt lögfræðilegt álit umboðs-
manns alþingis, hljóta að vera
geysimikilvæg úr því þingmenn
alUr sem einn stóðu hiklaust að
henni.
Þaú rök eru samt hvergi aðgengi-
leg fyrir almenning svo ég viti þó
málið varði allra hag. í prentuðum
þingskjölum og í Alþingistíðindum
finnast þau ekki. Ég óskaði eftirþví
við alþingi í sumar að fá að skyggn-
ast eftir þeim í gögnum heilbrigðis-
málanefnda. En því var hafnað.
Tværspurningar
Forseti sameinaðs alþingis! Þér
eruð eölilegur svaramaður alþingis
í þessu máli vegna embættis yðar
og ekki síður fyrir ummæli yöar í
DV 20. september sem tilfærð eru
hér að framan. Ég vil því leyfa mér
aö beina til yðar þessum spurning-
um:
1. Hversvegnabrutualliralþingis-
menn í bága við úrskurð um-
boðsmanns alþingis frá 29. des-
ember 1989 er þeir samþykktu í
vor lagabreytingar nr. 50/1990
viö læknalög nr. 53/1988 um af-
hendingu sjúkraskráa?
2. Teljið þér, með hliðsjón af um-
mælum yöar í DV 20. september,
aö þingmenn hafi við þessa laga-
setningu borið sæmilega virð-
ingu fyrir áliti umboðsmanns
alþingis, sem Leó Löve í DV 19.
september jafnar að fræðigildi
við niðurstöðu stjómsýsludóm-
ara?
Sigurður Þór Guðjónsson
„Hvað gerðist eiginlega á þingi frá því
ráðherra lagði fram breytingarfrum-
varpið 1 mars þar til það var samþykkt
í maí?“