Dagblaðið Vísir - DV - 20.10.1990, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 20. OKTÓBER 1990.
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Afsögn Magnúsar
Eðlilega hefur það vakið mikla athygli, að Magnús
Gunnarsson skyldi segja af sér stöðu framkvæmdastjóra
Sölusambands íslenzkra fiskframleiðenda. Hafm er
söfnun undirskrifta, þar sem skorað er á Magnús að
hætta við uppsögnina. Magnús Gunnarsson sagði upp
í kjölfar félagsfundar, þar sem meirihlutinn vildi leyfa
útflutning á flöttum ferskfiski á saltfiskmarkaði. Magn-
úsi mun hafa þótt, að um grundvallaratriði væri að
ræða og stefnu hans væri hafnað. Það var rétt mat.
Löngum hefur hlutverk hinna stóru sölusamtaka 1
fiskútflutningnum verið umdeilt. Kostir núverandi kerf-
is og gallar eru æ meira til umræðu. Um þessar mund-
ir ber mikið á straumum í átt til aukins markaðsbúskap-
ar, hvort sem fólk vill kalla það frjálshyggju eða eitt-
hvað annað. Flest okkar munu viðurkenna, að íslenzkt
þjóðfélag er þó bundið á klafa einokunar. Slíkt eru leif-
ar gamalla tíma, þegar færa mátti gild rök fyrir, að við
þörfnuðumst slíks kerfis. En tímarnir hafa breytzt.
Mönnum þykir ekki lengur jafnsjálfsagt, að til dæmis
fiskútflutningur sé bundinn við sölusamtök. Mönnum
þykir ekkert gefið, að einstök fyrirtæki megi ekki flytja
út flattan ferskfisk á erlenda saltfiskmarkaði. Þetta gild-
ir greinilega um sjálfa félagsmenn í SÍF.
Á móti gætir enn sjónarmiða þess efnis, að hætt sé
við, að gróðavonin beri fyrirhyggjuna ofurliði. Tals-
menn slíkra skoðana eru yfirleitt þeir, sem almennt
aðhyflast forsjárhyggjuna. Þeir trúa því, að hvarvetna
skuli einhverjir toppar hugsa fyrir aðra. Ella munum
við glata úármunum. Þvert gegn þessum kenningum
ber að ætla um þessar mundir, að frjálsræðið muni
skila okkur mestum hagnaði. Það gildi um einstök fyrir-
tæki, og það eigi við um þjóðarbúið allt. Því séu hin
stóru sölusamtök að verða sem risaeðlur.
Magnús Gunnarsson er tvímælalaust meðal hæfustu
manna í þjóðfélagi okkar. Hann hefur hvarvetna komið
sér vel. Undir hans stjórn nýtur SÍF mikils trausts er-
lendis, og viðskiptamönnum finnst nú þegar mikifl sjón-
arsviptir að Magnúsi Gunnarssyni. Vissulega skiptir
það þessi samtök miklu, að Magnús hætti við uppsögn.
En það breytir ekki þeirri skoðun, sem örugglega nýtur
vaxandi fylgis, að við búum enn við úrelt sölukerfi og
töpum á því.
Umræður um sölusamtökin leiða hugann að stöðu
mála á öðrum sviðum, þar sem gætir einokunar. Þar
má nefna vaxandi veldi Flugleiða og Eimskipafélagsins.
Þetta er auðvitað ekki alveg sambærilegt, en samanlagt
ætti öllum glöggum íslendingum að skiljast, að þjóð-
félagið er í ríkum mæli neglt í kerfi einokunar.
Það verður að afleggja þetta fyrirkomulag. Þvert gegn
vilja landsmanna hefur einokunin eflzt á ýmsum svið-
um, meðan verið er að vinda ofan ,af henni á öðrum.
Hið rétta væri að afleggja kerfi hinna voldugu sölusam-
taka, enda eru félagar þeirra samtaka margir hverjir
farnir að þekkja sinn vitjunartíma.
Mál Magnúsar Gunnarssonar snýst því um grund-
vaflaratriði. Skoðun utanríkisráðherra, að gefa eigi salt-
fisksöluna fijálsa, er rökrétt, þótt óttast verði, að sú
breyting verði ekki um sinn.
Tímarnir breytast. Afstaða SÍF-félaga til þessa máls
er eitt tákn tímanna.
Frjáls markaður er það, sem koma skal. Á því græða
menn, en gróðavonin, eða hagnaðarvonin öðrum orðum,
er aflvaki fyrir þjóðarbúið.
Haukur Helgason
Afleiðingar
hagkukls Reag-
ans lenda á Bush
Tvívegis á hálfum mánuði hefur
George Bush Bandaríkjaforseti
hótað að beita neitunarvaldi gegn
íjáraukalögum frá þinginu og
stöðva þar með alla ríkisstarfsemi
sem ekki telst lífsnauðsynleg vegna
öryggis einstakhnga og ríkis. Um
fyrri helgi gerði hann alvöru úr
hótuninni, en þá var löng fríhelgi,
svo lokun ríkisstofnana bitnaði
fyrst og fremst á ferðafólki sem
hugðist heimsækja þjóðgarða, söfn
og minnismerki.
Fjárlagaár Bandaríkjanna rann
út um síðustu mánaðamót án þess
að þingið hefði afgreitt fjárlög.
Ríkiskerfið verður meðan svo
stendur að reka samkvæmt
greiðsluheimildum til takmarkaðs
tíma. Með hótuninni um lokun vill
forsetinn þrýsta á þingheim að
ganga eins og honum líkar frá áætl-
un til fimm ára um lækkun
greiðsluhalla ríkisins sem nemur
500 milljörðum dollara á tímabil-
inu, ella skuh vofa yfir þingmönn-
um reiði almennings vegna
ómældra óþæginda og jafnvel tjóns
af lokun ríkisstofnana en þing-
kosningar til allrar Fuhtrúadehdar
og þriðjungs Öldungadehdar eru
framundan 6. nóvember.
Frá því í vor hafa staðið yfir
fundahöld fulltrúa þingsins annars
vegar og forsetans hins vegar um
að ráðast loks af einhverri alvöru
gegn fjárlagahahanum sem á kom-
andi fjárhagsári er áætlaður 254
mihjarðar dollara og fer yfir 300
mhljarða sé ekki talinn með
greiðsluafgangur aimaxmatrygg-
ingakerfisins. Samkomulag náðist
um síðustu mánaðamót en þegar
th átti að taka var það fellt í Fuh-
trúadehd með 254 atkvæðum gegn
179. Mestu réð um ósigur málstaðar
forsetans og forustu meirihluta
demókrata í báðum þingdehdum
að næstráðandi í þingflokki repú-
blikana í dehdinni og flokksbróðir
Bush, íhaidsmaðurinn Newt
Gingrich, lagðist gegn samkomu-
laginu og þegar svo fór héldu engin
bönd óbreyttum þingmönnum
demókrata.
Margar ástæður leggjast á eitt að
reka á eftir Bandaríkjaforseta og
þingforustunni að sýna nú loks að
reynt sé að takast á af alvöru við
hallarekstur ríkissjóös. Harðast
knýr á yfirlýsing Alans Greenspan,
formanns stjómar Federal Re-
serve, seðlabanka Bandaríkjanna,
að skhyrði fyrir frekari lækkun
vaxta af hans hálfu sé trúverðugt
átak th að lækka ríkishahann.
Samdráttar er tekið að gæta í
bandarísku atvinnulífi og vaxta-
lækkun ætti að vinna gegn honum.
Enn alvarlegra getur þó reynst
að þess sjást veruleg merki að
lánstraust Bandaríkjanna á alþjóð-
legum fjármagnsmarkaði fer
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
þverrandi. Undanfarinn áratug, frá
því Ronald Reagan, fyrirrennari
Bush, tók að reka ríkissjóð með
methaha, hafa Bandaríkjamenn lif-
að um efni fram á kostnað um-
heimsins. Viðskiptahahi og ríkis-
sjóðshalh hafa verið jafnaðir með
innflutningi fjármagns frá
greiðsluafgangslöndum eins og
Japan og Vestur-Þýskalandi, bæði
í formi fjárfestingar og stórfelldra
kaupa á bandarískum ríkisskulda-
bréfum.
Fjárfestingarfyrirtækið Salomon
Brothers í Wah Street hefur reikn-
að út að í fyrra hafi erlendir aðhar
fjárfest beint í Bandaríkjunum fyr-
ir 72,3 milljarða dollara. Eftir áætl-
un, byggðri á reynslu fyrra misser-
is þessa árs, verður útstreymi sem
nemur 22 mihjörðum. Þá losa jap-
önsk fjármálafyrirtæki fé sitt úr
bandarískum ríkisskuldabréfum
vegna þess að þau þurfa að efla
stöðu sína heima fyrir eftir stór-
feht verðfah á japönskum hluta-
bréfamarkaði.
Fréttamaður Washington Post í
fjármálamiðstöðinni London,
Glenn Frankel hefur svo eftir fjár-
málamönnum þar að um meira sé
að ræða en skyndisveiflur í fjár-
magnssteymi. Líklegra sé að fram-
búðarbreytingar á grundvahar-
trausti og mati á ábatahorfum séu
að eiga sér stað. Annars vegar bein-
ir tilkoma evrópska markaðarins
1992 augum fjármagnseigenda í
vaxandi mæh til Evrópu. Hins veg-
ar hafa nýjar uppákomur vakið
efasemdir um styrk máttarviðanna
í bandarískum fjármálum og
stjórnarfari. >
Þar ber hæst hrun bandaríska
sparisjóðakerfisins sem kosta mun
bandariska skattgreiðendur aht að
500 mhljarða dohara. Þar fékk allt
að vaða á súðum á Reagansárun-
um. Nú varar ríkisábyrgðastofnun
við að ýmsir bandarískir bankar
standi tæpt. Fasteignamarkaður og
verðbréfamarkaður eru á niður-
leið. Þegar svo er komið hrýs
mönnum hugur við ringulreiðinni
á æðstu stöðum í Washington síð-
ustu vikur þar sem þó er ekki við
að fást nema lítinn anga af vandan-
um.
Bandaríkjamenn sjálfir hafa hka
óspart látið í ljós að þeir eru allt
annað en ánægðir með frammi-
stöðu þings og forseta við með-
ferðina á fimm ára áætluninni. Um
þverbak keyrði þegar Bush fór fiór-
um sinnum í gegnum sjálfan sig á
þrem dögum varðandi afstöðu th
skattaákvæða eftir því hvernig
þrýstingur stóð á hann í hvert
skipti frá demókrötum og repúblik-
önum á þingi. Svo svaraði hann
fréttamönnum skætingi þegar þeir
komust að honum á einum golf-
velhnum. „Read my hips“ (lesið
mjaðmir mínar) hreytti hann í þá
og rímaði við „Read my hps“ (lesið
varir mínar) frá því hann var að
herða á fyrirheiti um engar skatta-
hækkanir í kosningabaráttunni.
Megintekjuöflunarhðir í upphaf-
legri fimm ára áætlun þingforustu
og forseta voru um neysluskatt,
einkum bensínskatt, sem verið hef-
ur afar lágur í Bandaríkjunum.
Eftir að Fuhtrúadeild felldi thlög-
una var um tíma þingaö um það
milli forustu demókrata og Bush
að hækka tekjuskatt hátekjufólks
en lækka í staðinn skatt á gróða
af eignaaukningu. Repúblikanar á
þingi fengu forsetann th að snúa
við blaðinu í því máh.
Þegar þetta er ritað standa mál
þannig að Fulltrúadehdin hefur
samþykkt stefnu demókrata að
hækka skatt á hátekjufólki úr 28 í
33 af hundraði. Öldungadehdin hef-
ur fellt þá thlögu en horfið aftur th
tekjuöflunar með þrepahækkun
bensínskatts fyrst og fremst. Fram-
undan er meðferð málsins í nefnd
fuhtrúa beggja deilda. Verði þar
ekki niðurstaða sem Bush telur sig
geta fahist á blasir viö önnur lokun
ríkisstofnana.
Trausti Bandaríkjamanna á for-
seta sínum hefur hrakað í þessum
sviptingum aht að tvo tugi hundr-
aðshluta, segja skoðanakannanir.
Repúblikanar á þingi óttast um
sinn hlut í kosningum eftir rúman
hálfan mánuð.
Niðurstaðan af stjómarárum
Reagans er að rauntekjur þeirra
fimm prósenta Bandaríkjamanna,
sem efst tróna í tekjustiganum,
hafa aukist um rúmlega fimmtung
frá 1988 en tekjur fátæklinganna,
sem skipa lægsta fimmtung tekju-
stigans, hafa að meðaltah skerst
um einn tuttugasta. Bush var bú-
inn að skíra efnahagsstefnu Reag-
ans „woodoo economics" (hagkukl)
áður en hann gerðist varaforseta-
efni hans. Nú fær hann að fást við
afleiðingar kuklsins.
Magnús Torfi Ólafsson
George Bush (t.v.) á einum fundinum um fjárlagahallann með Bill Archer, fulltrúa repúblikana I fjárhags-
nefnd Fulltrúadeildarinnar. Símamynd Reuter