Dagblaðið Vísir - DV - 25.02.1991, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 25. FEBRÚAR 1991.
15
Af málefnum geðsjúkra:
Miskunnarleysi
samfélagsins
í desember 1987 bar ég fram fyr-
irspum á Alþingi til Guðmundar
Bjarnasonar heilbrigðisráðherra
um vistun geösjúkra aíbrota-
manna. Fyrirspumin var svohljóð-
andi:
1. Telur ráðherrann það samrým-
ast lögum um heilbrigðisþjón-
ustu, nr. 59/1983, að geðsjúkt fólk
sé vistað í fangelsum eins og
tíðkað er?
2. Hve margir geðsjúkir einstakl-
ingar eru nú vistaðir í fangelsum
þó að þeir hafl verið úrskurðaðir
ósakhæfir vegna geðveiki?
3. Em einhverjar aðgerðir fyrir-
hugaðar til þess að geðsjúkir
einstaklingar, sem gerast brot-
legir við lög vegna sjúkdóms
síns, fái nauðsynlega læknis-
meðferð?
Ekkert varð
af framkvæmdum
Á þinginu 1979/80 hafði Helgi Selj-
an þáverandi alþingismaður flutt
tillögu til þingsályktunar um úr-
bætur í geðheilbrigðismálum og
m.a. í málefnum geðsjúkra afbrota-
manna. Tillagan, sem var í mörg-
um liðum, var samþykkt svo breytt
að skipuð skyldi nefnd til að gera
tillögur til úrbóta.
Sú nefnd var skipuð en Svavar
Gestsson þáverandi heiibrigðisráð-
herra skipaði einnig sérstaka nefnd
sem gera skyldi tillögur um úrbæt-
ur á málefnum geðsjúkra afbrota-
manna og veittar voru 2 milljónir
króna í því skyni. Nefndin, sem
Ingvar Kristjánsson læknir var for-
maður fyrir, vann verk sitt vel og
Kjallariim
Guðrún Helgadóttir
alþingismaður
tillögum var skilað árið 1982. Lagt
var til að stofna bæri réttargeðdeild
ríkisins undir stjórn yfirlæknis
sem væri starfsmaður dómsmála-
ráðuneytisins en sú tiUaga er í
rauninni í samræmi viö 3. gr. laga
um fangelsi og vinnuhæli nr.
38/1973.
Ekkert varð hins vegar af fram-
kvæmdum, e.t.v. fyrst og fremst
vegna þess að lög um heilbrigðis-
þjónustu kváðu ekki á um skyldu
heUbrigðiskerfisins tU að annast
geðsjúka afbrotamenn sem þörfn-
uðust ekki einungis læknismeð-
ferðar heldur einnig öryggisgæslu.
í svari sínu við fyrirspurn minni
taldi heUbrigðisráðherra málið
tæpast í verkahring heilbrigðis-
þjónustunnar samkvæmt lögum
heldur heyrði það undir málefni
dómsmálaráðherra.
Eftir sitja aðstendendur...
Jón Sigurðsson þáverandi dóms-
málaráðherra var á annarri skoð-
un. Hann taldi þessi málefni heyra
undir heilbrigðisþjónustuna og það
yrði tryggt með lagafrumvarpi til
nýrra fangelsislaga sem hann
hygðist leggja fram. Það frumvarp
varð að lögum sem tóku gildi 1.
janúar 1988.
Ekki voru þau lög skýrari en svo
að eftir samþykkt þeirra áttu ráðu-
neytin tvö fundi um málið og enn
var skipuð nefnd til þess að gera
tUlögur um fyrirkomulag réttar-
geðlækninga hér á landi og með
hvaða hætti geðsjúkir afbrotamenn
skyldu vistaðir. ÓskUjanlegt er
‘raunar hvers vegna hinni fyrri
nefnd, sem unnið hafði lengi og vel
að tUlögum, var ekki fahð það verk-
efni en þess í stað skipuð ný nefnd.
„Örvinglaðir aðstandendur geðsjúkl-
inga eiga enga aðra að en okkur sem á
Alþingi sitjum og ábyrgðin er okkar.“
Lög
um fangelsi og fangavist.
Handhafar valds forseta Íslands
samkvæmt 8. gr. stjómarskrárinnar
forsætisráðherra, forseti sameinaðs Alþingis og forseti Hæstaréttar,
gjöra kunnugt: Alþingi hefur fallist á lög þessi og vér staðfest þau með samþykki voru:
I. KAFLI
Stjórn og skipulag.
1. gr.
Ríkið skal eiga og reka öll fangelsi hér á landi. Dómsmálaráðherra fer með yf.rstjorn
fangelsismála.
2- gr-
Starfrækja skal sérstaka stofnun, fangelsismálastofnun, til þess:
1. Að annast daglega yfirstjórn á rekstri fangelsa.
2. Að sjá um fullnustu refsidóma. .. , , ..A (.
3. Að annast eftirlit með þeim sem frestað er ákteru gegn, dæmdtr eru skilorðsbundið. fa
skilorðsbundna reynslulausn, náðun eða frestun afplánunar.
4 Að annast félagslega þjónustu við fanga og þá sem taldir eru upp t 3. lið.
5. Að sjá um að í fangclsum sé veitt sérhæfð þjónusta, svo sem heilbrigðisþjonusta,
prestsþjónusta o.s.frv.
----------(.....1,,..,. a-f.I vRia há sem dæmdir eru i fangelsi, vatöhald og^þá sem
Með nýjum fangelsislögum frá 1. jan. 1988 átti að tryggja málefni geð-
sjúkra afbrotamanna.
Hefur það tafið málið til muna og
vandamálið er óleyst.
Fyrirspurn mín var á sínum tíma
fram komin vegna þess að vitað var
að alvarlega geðsjúkir einstakling-
ar höfðu dvahst árum saman í
fangelsum landsins við litla sem
enga læknisþjónustu.
Hinn 8. nóv. sl. bar Karl Steinar
Guðnason alþingismaður fram fyr-
irspurn um hvað heilbrigðisráðu-
neytið hefði aðhafst í málefnum
geðsjúkra afbrotamanna. Heil-
brigðisráðherra vitnaði í störf áð-
urnefndrar nefndar og viö það sit-
ur.
Nú hafa þeir atburðir gerst sem
öllum eru kunnugir. Tveir fársjúk-
ir einstaklingar og einn þroska-
heftur eru, þegar þetta er skrifað,
í gæsluvarðhaldi þó að slíkt varð-
hald sé fyrst og fremst til þess ætl-
að að auðvelda rannsókn mála sak-
hæfs fólks. Þessi átakanlegu mál
eru upplýst hvað varðar þá sem af
sér brutu og öllum er ljóst að þeir
þarfnast fyrst og fremst hjálpar og
öryggisgæslu en ekki refsingar.
Vitað var um a.m.k. einn þessara
einstaklinga að hann var hættuleg-
ur umhverfi sínu, en samt fór sem
fór. Eftir sitja aðstandendur allra
aðila með sorg sem okkur hinum
sýnist nær óbærileg. Væntanlega
geta alhr sett sig í spor þeirra.
Samúðin nægir ekki
En samúð okkar nægir ekki. Ang-
ist aðstandenda þessa fólks verður
ekki með orðum lýst og miskunn-
arleysi samfélagsins sýnist á
stundum algert, samanber vinsælt
fréttaefni sumarsins af íþróttavöll-
um borgarinnar. Á æskustöðvum
mínum heföu það ekki þótt góðir
siðir að skopast að sjúklingum. Þar
komum við hvert öðru við. Ör-
vinglaðir aðstandendur geðsjúkl-
inga eiga enga aðra að en okkur
sem á Alþingi sitjum og ábyrgðin
er okkar. En viö höfum einfaldlega
brugðist með þeim skelfllegu af-
leiðingum sem nú blasa við og geð-
sjúkir fangar hafa liðið fyrir árum
saman.
Áðurnefndir atburðir ættu að
nægja th að gera okkur sem telj-
umst með fullu viti ljósa þá ábyrgð
sem við berum á þeim sem sjúk-
dómar hafa svipt ráði og rænu.
Þeir fjármunir, sem til þarf svo að
þessir einstaklingar sem bágast
eiga allra í samfélaginu fái notið
þeirrar þjónustu sem unnt er að
veita þeim, eru hégóminn einn í
sameiginlegum sjóði einnar rík-
ustu þjóðar heims. Þessi mál þola
enga bið. Það hlýtur að vera krafa
hvers einasta íslendings að sú
þjónusta fáist strax. Núna.
Guðrún Helgadóttir
Atvinnuleysi og þjóðarsátt
„Atvinna handa öllum var markmið sem var hreinlega keypt með verð-
bolgu," segir meðal annars í grein Brynjóifs.
Lesandi góður. Á síðustu misser-
um hafa orðið margvíslegar breyt-
ingar á íslensku efnahagslífi. Þess-
ar breytingar hafa þegar haft mikil
áhrif á líf hvers einasta manns og
eiga eftir að hafa mikil áhrif á líf
okkar allra á næstu árum.
Ein stærsta breytingin, sem átt
hefur sér stað, er hin svokallaða
þjóðarsátt, sem gerð var fyrir
nokkru að frumkvæði aðha vinnu-
markaðarins, og hjöðnun verð-
bólgu í kjölfar hennar.
Fylgikvilli þjóðarsáttar
En samfara þjóðarsáttinni hefur
verið innleitt atvinnuleysi hér á
íslandi. Margt bendir th þess að það
atvinnuleysi sé komið th aö vera.
Það er þekkt lögmál úr smiðju hag-
fræðinnar að mikh verðbólga og
hátt atvinnustig eiga samleið. Og
líka að lítil verðbólga og atvinnu-
leysi eiga samleið - því miður.
Fyrir þjóðarsátt var efnahags-
stefna íslenskra stjómvalda sú að
viðhalda fullri atvinnu í landinu
með sem minnstri verðbólgu. At-
vinna handa öllum var markmið
sem var hreinlega keypt með verð-
bólgu. Hlutverk ríkisstjórnar undir
þessum kringumstæðum var að
halda verðbólgu niðri með öllum
thtækum ráðum.
Svo komust menn að þeirri nið-
urstöðu að verðbólguþjóðfélagið
fengi ekki staðist til frambúðar.
Það varð að koma verðbólgu á ís-
landi niður á sama stig og gerist í
nágrannalöndum okkar. Það tókst
með þjóðarsáttinni.
Öðruvísi efnahagsvandi
En þar með geta stjórnvöld ekki
Kjallariim
Brynjólfur Jónsson
hagfræðingur
lagt árar í bát og gortað af því að
búið sé að leysa efnahagsvandann,
eins og gert hefur verið. Sannleik-
urinn er sá að það er búið að breyta
efnahagsvandanum úr verðbólgu-
vanda í atvinnuleysisvanda.
Það er hreinn barnaskapur að
ætla að viö íslendingar getum lifað
við álíka lága verðbólgu og gerist í
nágrannalöndum okkar án þess að
það hafi verulega slæm áhrif á at-
vinnuástandið í landinu, nema
gerðar séu sérstakar og róttækar
ráðstafanir í atvinnumálum þjóð-
arinnar.
Öll sú orka, sem áöur fór í það
að berjast gegn verðbólgu, verður
nú að fara í það að berjast gegn
atvinnuleysi og því böh sem það
mun halda áfram að leiða yfir okk-
ur íslendinga á næstunni ef ekki
verður gripið th viðeigandi ráðstaf-
ana. En það bólar hvergi á slíkum
ráðstöfunum.
Ef þær væntingar, sem menn
höfðu um byggingu álvers, hefðu
veriö raunhæfar og þær fram-
kvæmdir væru að fara í gang á
næstu vikum og mánuðum hefði
ekki þurft að hafa áhyggjur af at-
vinnuástandinu á næstunni. En
hvað á að gera í atvinnumálum
þjóöarinnar nú, þegar álfram-
kvæmdir frestast, eða ef ekkert
verður af þeim???
Atvinnuleysið nú
Það ríkir mikið atvinnuleysi á
íslandi nú. Miklu meira en opin-
berar tölur gefa til kynna. Fjöldi
landsmanna á ekki rétt á atvinnu-
leysisbótum af ýmsum ástæðum og
thkynnir sig því ekki á atvinnu-
leysisskrá. Fjöldi fólks lítur svo á
að það sé niðurlægjandi að vera
atvinnulaus. Sá hópur er ótrúlega
stór og hann skilar sér hla á at-
vinnuleysisskrá. Fjöldi heimavinn-
andi húsmæðra gæti vel þegið
vinnu hálfan daginn en fær ekki -
þær eru hvergi skráðar atvinnu-
lausar.
Svo eru fjöldamargir landsmenn
í vinnu en eiga ekki lengur kost á
yfirvinnu og ýmsum aukatekjum
sem þeir höfðu áður. Sá hópur hef-
ur í raun misst vinnu sína að hiuta
th. Svo situr fjöldi manns á skóla-
bekk en væri ekki í námi heldur
vinnu ef atvinnuástand væri með
eðlilegum hætti. Og þannig mætti
áfram telja.
Atvinnuleysi samkvæmt opin-
berri mælingu mæhr aðeins topp-
inn á ísjakanum. Vandinn er miklu
stærri en opinberar tölur gefa th
kynna. Hið dulda atvinniheysi má
ekki vanmeta í stöðunni því það
er stórt þótt það mælist ekki á opin-
berum mælikvarða. Ástandið í at-
vinnumálum þjóðarinnar eins og
nú er komið málum er í einu orði
sagt óviðunandi. Og úthtið er ekki
bjart fram undan.
Nýtt hlutverk stjórnvalda
Lesandi góður. Hlutverk ríkis-
stjórnar undir þeim kringumstæð-
um, sem hér ríktu í efnahagsmál-
um, var að halda verðbólgu niðri
með öhum tiltækum ráðum, við
hátt atvinnustig. Sá tími er liðinn!
Hlutverk ríkisstjórnar undir
þeim kringumstæðum, sem nú
ríkja hér í efnahagsmálum, ér að
halda atvinnuleysi niðri með öhum
tiltækum ráðum, við lága verð-
bólgu. Því hlutverki er ekki sinnt.
Það kann ekki góðri lukku að stýra.
Brynjólfur Jónsson
„Hlutverk ríkisstjórnar undir þeim
kringumstæðum, sem nú ríkja hér í
efnahagsmálum, er að halda atvinnu-
leysi níðri með öllum tiltækum ráðum,
við lága verðbólgu.“