Dagblaðið Vísir - DV - 13.04.1991, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 13. APRÍL 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÚNSSON
Fréttastjóri:*JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SÍMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Menn og hagsmunir
Stjórnmál snúast í stórum dráttum um þrennt, mál-
efni, menn og hagsmuni. Síðasta atriðið, hagsmunirnir,
skiptist svo aftur í stórum dráttum i þrennt, persónu-
lega hagsmuni, flokkshagsmuni og hagsmuni aðila úti
í bæ, aðallega fyrirtækja og samtaka af ýmsu tagi.
Málefni eru heldur léttvæg í baráttunni fyrir kosning-
arnar, sem verða eftir viku. Stærsti flokkurinn hefur
uppgötvað, að hann nálgast guðsríki að stærð og þarf
því margar vistarverur. Hann hefur því loðna stefnu-
skrá og minnist lítið á hana til að styggja engan.
Næststærsti flokkurinn beitir aðferðum Gorbatsjovs
og segir kosningarnar vera þjóðaratkvæði um aðild að
Evrópubandalaginu. Kjósendur eiga að telja sér trú um,
að þessi flokkur sé líklegri en aðrir til að hafna aðild
að Evrópubandalaginu, ef hún kemur síðar til álita.
Önnur málefni eru að mestu eins hjá flokkunum,
ekki aðeins hjá þeim, sem munu koma mönnum á þing,
heldur einnig hjá hinum, sem litla von hafa. Kvennalist-
inn er þó meira í mjúkum málum og í þvílíku afturhaldi
í hörðum málum, að fé mun ekki aflast í mjúk mál.
Það eru menn, en ekki málefni, sem eru á oddi kosn-
ingabaráttunnar. Stærsti flokkurinn býður loksins upp
á mann á móti manni næststærsta flokksins. Kosning-
arnar snúast í raun um þessa tvo menn og hvor þeirra
lendir í betri stjórnarmyndunarstöðu eftir kosningar.
Annaðhvort myndar Steingrímur Hermannsson svip-
aða stjórn og nú, án þátttöku Sjálfstæðisflokksins, en
með Kvennalista í stað Borgaraflokks, eða að Davíð
Oddsson myndar stjórn með einum litlu flokkanna, lík-
lega Alþýðuflokknum, sem er í þægilegri aðstöðu.
Erfitt er að hugsa sér, að rúm sé fyrir þessa menn
báða í sömu rikisstjórn, því að hvorugur þeirra getur
haft hinn sem forsætisráðherra fyrir ofan sig. Er þess
skemmst að minnast, hversu friðlaus Steingrímur var
með Þorstein sem forsætisráðherra fyrir þremur árum.
Þótt mennirnir séu hafðir á oddinum, leika hagsmun-
ir þó undir niðri stærra hlutverk í kosningabaráttunni.
Mikilvægastir eru þar persónulegir hagsmunir lands-
feðranna og helztu hirðmanna þeirra í ráðuneytunum.
Þeir þola ekki að missa beztu sætin við kjötkatlana.
Lífsstíll margra hangir á bláþræði í kosningunum.
Hirðmennska gefur mun meiri tekjur en fengjust á
vinnumarkaði, svo og aðstöðu til að hlutast til um hagi
aðila úti í bæ. Peningar og völd eru nautnalyf, sem ráð-
herrar og hirðmenn eiga erfitt með að venja sig af.
Þetta veldur því, að þeir, sem ræða stjórnarmyndun
eftir kosningar, hafa yfirþyrmandi hagsmuni af að kom-
ast að samkomulagi. Þess vegna munu þau málefni, sem
voru léttvæg fyrir kosningar, verða einskis virði, þegar
ráðherra- og hirðmannaefnin berjast um stólana.
Hagsmunir stjórnmálaflokka eru ekki eins áberandi,
en skipta þó máli og eru vaxandi þáttur stjórnmálanna,
ekki sízt eftir að ráðherrar Alþýðubandalagsins hafa
kynnt nýjar leiðir fyrir stjórnmálaflokka til að komast
yfir almannafé til útgáfu auglýsinga og bæklinga.
Ástandið er orðið svo spillt, að stjórnaraðilar ferðast
milli kosningafunda með dýrum hætti á kostnað al-
mennings, gefa út áróður sinn á kostnað almennings
og halda pólitíska fundi á kostnað almennings, en stjórn-
arandstæðingar verða að borga allt sitt sjálfir.
Loks lifa fyrirtæki og atvinnugreinar á, að ekki sé
raskað velferðarríki fyrirtækja, sem sýgur lífskjörin frá
fólki. Um slíka hagsmuni snúast kosningarnar líka.
Jónas Kristjánsson
Miðjumenn
ganga til liðs
við Jeltsin
Hvíta-Rússland er það lýðveldanna
í Evrópuhluta Sovétríkjanna sem
fram til þessa hefur verið tahð
rækilegast á valdi kommúnista-
flokksforustu af gamla skólanum.
Henni tókst að koma sínum mönn-
um að í flest sæti bæði á alríkis-
þingi og lýðveldisþingi eftir að
keppniskosningar komust á síð-
ustu árin.
Það sætir því miklum tíðindum
að allsherjarverkfall lamaði at-
vinnulíf X höfuðborginni Minsk á
miðvikudaginn. Manngrúi fyllti
aðaltorgið og þótt beint tilefni að-
gerðanna væri margfóldun verð-
lags á mörgum helstu nauðsynjum
voru meginkröfumar, sem fjölda-
fundurinn galt jáyrði, pólitískrar.
Verkalýður Minsk krefst þess að
lýðveldisstjórnin segi af sér hið
fyrsta og sömuleiðis alríkisstjórnin
í Moskvu. Þingin, sem nú sitja,
verði leyst upp og ný kosin þar sem
raunverulegt frelsi ríki til fram-
boða og í kosningabaráttu. Þegar
þetta er ritað sitja forustumenn úr
röðum almennings, sem skipu-
lögðu allsherjarverkfallið, á fundi
og ræða hversu þessum kröfum
verði best fylgt eftir.
Eins og er stefna Sovétríkin í
efnahagsöngþveiti og pólitíska
upplausn. Fjórðungur 1,2 milijóna
kolanámumanna í gjöfulustu nám-
um landsins hefur verið í verkfalli
í hálfan annan mánuð. Kolaskortur
er í þann veginn að stöðva helstu
stálbræðslur, sem yrði til þess að
bræðsluofnar eyðilegðust við að
kólna. Alríkisþingið hefur lagt
bann við verkfallinu en það er að
engu haft.
Sjálfhelda ríkir í sambúð alríkis-
stjómarinnar undir forustu Mik-
hails Gorbatsjovs og stjórna
margra lýðvelda, einkum Rúss-
lands, þess langstærsta, sem Boris
Jeltsin er leiðtogi fyrir. Lýðveldis-
stjómimar standa ekki skil á fjár-
framlögum í alríkissjóðinn svo
halh á honum fyrsta ársfjórðung
er kominn fram úr því sem gert var
ráð fyrir aö hann næmi út árið.
Það sem snýr að sovéskum al-
menningi er að alríkisstjórnin leit-
ast við að létta greiðslubyrði sína
með því að draga stórlega úr niður-
greiðslum á vöruverði. Frá og meö
2. apríl tvöfaldaðist mjólk í verði,
kjötverð þrefaldaðist og brauðverð
fjórfaldaðist. Th era vörar sem tí-
fólduðust í verði.
Einn yfirlýstur tilgangur verð-
hækkananna er að auka vörufram-
boð í verslunum með því að draga
þangað birgðir sem farið hafa á
svartan markað. Það sem við blasti,
þegar háa verðið gekk í gildi, var
búðarhillur jafnvel tómlegri en áð-
ur vegna þess að síðustu daga fyrir
hækkunina hamstraði hver sem
betur gat. Sumstaðar kom til
brauðskömmtunar ásamt fjórfold-
un verðsins.
Á móti veröhækkunum þessum
kemur launabót sem nemur 60
rúblna viðbót við 270 rúblna meðal-
laun á mánuði. Algengustu eftir-
laun tvöfaldast í 130 rúblur. En
nýja kjötverðið er átta rúblur á
kílóið, ostverðiö tæpar sjö rúblur
og tugur eggja fer upp í 2,6 rúblur.
Kjaraskerðing er því fyrirsjáanleg.
Um sama leyti og verðhækkan-
irnar komu til framkvæmda, náði
valdabaráttan milh Gorbatsjovs
Sovétforseta og Jeltsins Rússlands-
forseta hámarki í Moskvu. Stuðn-
ingsmenn Jeltsins í Æðsta ráði
Rússneska lýðveldisins og borgar-
stjóm Moskvu ákváðu aö efna til
fjöldafundar í hjarta höfuöborgar-
innar th að fylgja eftir kröfum hans
um afsögn Gorbatsjovs, myndun
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
þjóðstjómar og kjör Rússlands-
forseta í almennri kosningu. Gor-
batsjov gaf út tilskipun um bann
við slíkum fjöldaaðgerðum í borg-
inni og bauð út 50.000 manna hði
hers og sérsveita lögreglu til að
fylgja því eftir.
Um tíma ríkti ótti við að til átaka
kæmi með ófyrirsjáanlegum aíleið-
ingum. En forsprakkar fundarins
brýndu fyrir sínu fólki að halda ró
sinni, og Sovétstjórnin féhst á að
láta við það sitja að meina fundar-
mönnum aðgang að Rauða torgi og
Manesh torgi undir veggjum
Kremlar svo komið var saman á
Arbat og Majakovski torgi nokkru
fjær stjórnarsetrinu. Þar söfnuðust
saman á að giska 100.000 manns og
ríkjandi var í hópnum, að sögn
fréttamanna, stolt yfir að Sovét-
borgarar skyldu unnvörpum sýna
að þeir óttuðust ekki lengur hótan-
ir yfirvalda.
Nokkru síðar kom Gorbatsjov á
fund kommúnista úr herfor-
ustunni þar sem harðhnumenn
hvöttu rétt einu sinni til „aðgerða
sem ráða úrslitum" til að ná tökum
á ástandinu. Sovétforsetinn svar-
aði aö ef með því væri átt við kúgun
og ofbeldi þá skyldu herforingj-
arnir vita að hann gripi ekki th
slíkra ráða.
Það sem hæst ber af atburðum
síðustu vikna í Sovétríkjunum og
getur orðið afdrifaríkt fyrir stjórn-
málaþróunina fyrst um sinn er
yfirburðasigur Jeltsins á harðlínu-
mönnum á aukafundi fulltrúaþings
Rússlands. Harðlínumenn á þing-
inu fengu því framgengt að auka-
fundurinn var haldinn að undirlagi
forustu Kommúnistaflokksins, í
því skyni að hrekja Jeltsin úr for-
setaembættinu, sem hann var kjör-
inn th í fyrra með einungis fjögurra
atkvæða meirihluta.
Strax á fyrsta degi aukaþingsins
urðu harðlínumenn að hverfa frá
þessu markmiði og fluttu ekki einu
sinni vantrauststillöguna form-
lega. Jeltsin var þá ekki seinn á sér
að snúa vöm í sókn. Hann óskaði
umboðs til að stjórna með fyrir-
mælum í ríkjandi ófremdarástandi.
Sömuleiðis lagði hann th að þingið
framfylgdi yfirgnæfandi þjóðar-
vilja í allsherjaratkvæðagreiðslu
fyrir skömmu að kjósa forseta
Rússneska lýðveldisins almennri
kosningu.
í fyrstu áttu báðar thlögur erfitt
uppdráttar, við fyrstu umræðu var
til að mynda fellt að boða til for-
setakjörs og. samþykkt að taka
málið í staðinn th nánari athugun-
ar. En eftir því sem leið á hálfs
mánaðar þinghald ehdist staða
Jeltsins og hans manna jafnt og
þétt.
Að lokum vann Rússlandsforseti
fuhan sigur. Bæði fékk hann aukin
völd, og ákveðið var með 607 at-
kvæðum gegn 228 að lýðveldið
eignaðist þjóðkjörinn forseta, kos-
inn beinni kosningu í forsetakosn-
ingum 12. júní í sumar. Það sem
úrshtum réð var að harðlínumenn
einangruðust frá öðrum þing-
mönnum flokksbundnum í Komm-
únistaflokknum. Miðjumenn stofn-
uðu nýjan þingflokk Lýðræðissinn-
aöra kommúnista og snerust á sveif
með Jeltsin við afgreiðslu mála.
Að unnum sigri rétti svo Rúss-
landsforseti Sovétforsetanum
sáttahönd. í stað þess að endurtaka
áskorun á Gorbatsjov að segja af
sér eða boða á ný „pólitískt stríð“
gegn alríkisstjórninni, hét hann að
gera sitt th að koma á „skipulegu
samstarfi milh alríkisforustunnar
og rússnesku forustunnar“ á
grundvehi einbeittrar viðleitni til
að koma á markaðsbúskap og virð-
ingar fyrir fullveldi lýðveldanna.
Magnús Torfi Ólafsson
Boris Jeltsin ávarpar aukafund fulltrúaþings Rússneska lýðveldisins.
Símamynd Reuter