Dagblaðið Vísir - DV - 28.08.1991, Qupperneq 14

14
MIÐVIKUDAGUR 28. 'ÁGÚST 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN.R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SÍMI (91 >27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrót, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Upplausn Sovétríkjanna
Jafnvel Gorbatsjov, forseti Sovétríkjanna, sér, að ekk-
ert getur stöðvað upplausn Sovétríkjanna, úr því sem
komið er. Það hefur þó veitzt Gorbatsjov örðugt að gera
sér fulla grein fyrir raunveruleikanum, og í gær dró
hann enn í land og sagði, að halda þyrfti ríkjasam-
bandi. Þannig hélt hann því fram fyrir skömmu, að rangt
og óskynsamlegt væri af einstökum lýðveldum í Sovét-
ríkjunum að leita sjálfstæðis. Hann beitti sér af mikilli
hörku gegn sjálfstæðisviðleitni Eystrasaltsríkjanna fyr-
ir aðeins nokkrum mánuðum, eins og menn muna. Nú
var svo komið í fyrradag, að Gorbatsjov sagði á fundi
Æðsta ráðsins, að lýðveldin hefðu rétt til sjálfstæðis,
ef þau kysu það. Gorbatsjov reyndi að halda í kommúni-
staflokkinn, jafnvel eftir að harðlínumennirnir í flokkn-
um höfðu gert samsæri gegn honum. Gorbatsjov reyndi
eftir valdaránið að verja kommúnistaflokkinn, en gafst
síðan upp á þeirri afstöðu, þegar honum var ljóst, í
hvílíkri skömm kommúnistaflokkurinn var. Þá loks
sagði Gorbatsjov af sér sem aðalritari kommúnista-
flokksins, og hann er því fyrsti leiðtogi Sovétríkjanna,
sem ekki er jafnframt flokksleiðtogi.
Gorbatsjov hefur þannig ekki haft neitt frumkvæði í
þessari þróun heldur drattast með. Honum var greini-
lega býsna sárt um kommúnistaflokkinn. Hann hafði
skipað samverkamenn og aðstöðarmenn harðlínumann-
anna í stöður, að harðlínumönnunum gengnum, í trássi
við Jeltsín og hans menn. Gorbatsjov reyndi þannig að
viðhalda hinu gamla á öllum sviðum og gaf það ekki frá
sér, fyrr en það reyndist vonlaust. Vafalaust hefur vak-
að fyrir Gorbatsjov, að hættulegt kynni að vera að ganga
of hart gegn hinu gamla. En þróunin varð ekki stöðv-
uð. Kommúnistaflokkurinn er hruninn, og um leið
hrundi sjálft heimsveldi kommúnismans. Sú þróun
hafði staðið lengi, og misheppnað valdarán harðlínu-
manna herti á.
Spyrja má, hvað verði um Gorbatsjov. Sumir stjórn-
málaskýrendur telja hann klókan stjórnmálamann, sem
muni spjara sig. En vitað er, að Gorbatsjov er óvinsæll
í Sovétríkjunum. Honum hefur verið kennt um matar-
skortinn. Hann hefur verið sakaður um þann vanda,
sem frelsið hefur leitt til, svo sem meira áberandi upp-
lausn í samfélaginu, án þess að unnt hafi verið að bæta
efnahag almennings. Margir munu hafa nokkra samúð
með Gorbatsjov fyrir að hafa verið fangi valdaráns-
manna og þá vafalaust í lífshættu. En þetta dugir áreið-
anlega ekki til að eyða gagnrýninni á forseta Sovétríkj-
anna. Hins vegar nýtur Jeltsín, forseti Russlands, mik-
ils stuðnings og er tvímælalaust þjóðhetja um þessar
mundir. Engum blöðum er um það að fletta, hvor þess-
ara manna yrði sterkari, ef fólkið ræður ferðinni, sem
vonandi verður.
Það kann að virðast ákveðin skynsemi í tilraunum
Gorbatsjovs til að fara mjög hægt í allar breytingar, en
sú stefna fær þó ekki staðizt. Margir óttast, að harðlínu-
menn eigi enn eitthvert útspil. En þróunin verður ekki
stöðvuð, þróunin er geysihröð og verður það á næst-
unni. Hafi hægagangur Gorbatsjovs getað gengið fyrir
valdaránið, þá gengur hann ekki lengur.
Átta af lýðveldum Sovétríkjanna, meira en helming-
ur, hafa lýst yfir áhuga sínum á að segja skilið við ríkja-
sambandið eða eru þegar búin að rjúfa tengslin við
stjórnina í Moskvu. Sovétríkin eru öll. Þetta eru mikil
tíðindi, svo mikil, að við höfum tæplega séð þau meiri.
Haukur Helgason
s £ '
„Lýðveldisstjórnarskrá Islendinga var af nær öllum atkvæðisbærum Islendingum samþykki með 95% at-
kvæða árið 1944.“
Vaki þér
íslendingar vitna gjarnan í sögu
landsins, enda sagt aö sagan endur-
taki sig.
Á næsta þingi eftir Kópavogs-
fundinn sagöi Árni Oddsson af sér
lögmannsstarfi og \iðhafði eftir-
tektarverð áminningarorð tii Þing-
heims: „Kostið því vakandi að vera
alla tíma og biðja svo þér mættuð
verðugir vera að umflýja allt þetta,
hvað eftir komandi er. Hvað ég segi
yður segi ég öllum: Vaki þé'r.“
íslánd var í raun eitt sjálfstæð-
asta ríki í Danaveldi þegar einveldi
var þröngvað upp á þjóðina 1662.
Talið var að í Danmörku og Noregi
hefði borgarastéttin fagnað breyt-
ingunni vegna mikils ofríkis aðaís-
ins. Slík stjórnarfarsbreyting var
okkur til mikils skaðræðis og með
öllu ástæðulaus því að hér var lít-
ill stéttamunur.
íslendingar tregðuðust við að
skrifa undir einveldisskuldbind-
inguna og settu sem skilyrði aö
þeir fengju að halda fomum ríkis-
rétti landsins og voru skilyrðin
send í bréfum til konungs. Öll
munnleg fyrirheit Henriks Bjelke
höfuðmanns voru svikin en þau
réðu mestu að um Árni Oddsson
skrifaði að lokum síðastur grátandi
undir skjalið.
Gamli sáttmálinn
ísland var ríki með fullveldi í öll-
um sínum málum frá því allsherj-
arríkið hófs 930 til 1262 þegar viö
samþykktum Gamla sáttmálann.
Fjölmargar ástæður voru fyrir
þessari breytingu á stjórnskipun-
inni. Framkvæmdavald í landinu
var ekkert, völdin voru í höndum
fárra goða og þeir vom í stöðugum
innbyrðis deilum. Einnig ríkti hér
mikil siðspilling á nær öllum svið-
um.
Ekki er hægt að neita því að
ýmis efnisatriði Gamla sáttmálans
tóku á þessum vanda, svo sem að
utanstefnur voru bannaðar, sex
hafskip skyldu sigla árlega til
landsins og konungur hét þjóðinni
langþráðum friði. Gegn þessu
gengumst við undir að gjalda kon-
ungi skatt. Að lokum var heitið
gagnkvæmum trúnaði en báðir
lausir ef rofnar væru sættargerðir,
að bestu manna yfirsýn. Hér var
því ekki ríkjasamband heldur per-
sónusamband viö konung einan.
Leitast var við að fá sáttmálann
samþykktan á fjölmennum fund-
umm í öllum landshlutum.
Af hverju þjóðar-
atkvæðagreiðsla?
í langri og strangri sjálfstæðis-
baráttu okkar við Dani var lögð
KjaUarinn
Sigurður Helgason
viðskipta- og lögfræðingur
áhersla á að Gamli sáttmálinn væri
enn við lýði. Aðalástæðan var aö
afsal landsréttinda væri alls ekki
löglegt nema það hefði verið gert á
líkan hátt og við samþykkt Gamla
sáttmálans, sem í raun var orðinn
ígildi grundvallarlaga. Allt öðru-
vísi var staðið að málum á Kópa-
vogsfundinum eins og greint hefur
verið frá hér að framan. - Hefur
þessi samanburður einhverja þýð-
ingu í dag?
Mikið er rættt um það þessa dag-
ana aö knýjandi nauðsyn sé að
ganga endanlega frá EES-sam-
komulagi í september nk. Drög að
þessu samkomulagi eru þegar fyrir
hendi og hafa verið rækilega kynnt
í greinaflokki mínum að undan-
fórnu. Við athugun hefur komið í
ljós að löggjafarvaldinu verður
skorinn þröngur stakkur, dóms-
vald í þýðingarmiklum málum
verður framselt til EES-dómstóls-
ins og mikilvæg verkefni, sem í dag
tilheyra framkvæmdavaldinu,
verða flutt til eftirlitsnefndar.
Lýðveldisstjórnarskrá íslands
var af nær öllum atkvæðisbærum
íslendingum samþykkt með 95%
atkvæða árið 1944. Skerðingu á
undirstöðum lýðveldisins er ekki
hægt að samþykkja á Alþingi með
almennri lagasetningu. Ég vil
þessu sjónarmiði til stuðnings vísa
til tveggja mjög virtra fræðimanna.
í bókinni Ríkisréttindi íslands eftir
Einar Arnórsson segir hann það
algilda reglu að það vald eitt sem
gefi eða setji lög geti breytt þeim
lögum eða afnumið þau.
I bókinni „Statsforfatningen í
Norge" eða Stjórnskipan Noregs
eftir Johs. Andenæs er fjallað um
þetta sama efni, þegar hann ræðir
ástæður fyrir setningu 93. gr. í
stjórnarskrá l^oregs. Samkvæmt
henni þarf % hluta Stórþingsins til
þess að samþykkja alþjóðasamn-
inga sem hafa í fór með sér afsal
valds til yfirþjóðlegra stofnana en
að öðrum kosti yrði að fara fram
þjóðaratkvæðagreiðsla. Ekki er um
það deilt í Noregi að væntanlegur
EES-samningur fellur undir þetta
ákvæði. Andenæs er talinn einn
mesti fræðimaður á þessu sviði á
Noröurlöndum.
Bækurum
utanríkismál
Ég hefl í greinum mínum aflað
heimilda í fjölda bóka, rita og
greina um þetta efni, sem ekki
verður nú rakiö nánar. Ég vil þó
vekja athygli á ritinu Evrópumark-
aðshyggjan eftir Hannes Jónsson,
fyrrv. sendiherra. Hann hefur og
ritað gagnmerkar bækur um utan-
ríkismál auk flölda greina um þetta
málefni.
Athyglisvert er og ritið íslenskur
sjávarútvegur og Evrópubandalag-
ið eftir Magnús Gunnarsson. Að
lokum vil ég benda á fróðlega bók,
Evrópurétt, eftir Stefán Má Stef-
ánsson prófessor en þar er að finna
ítarlegar upplýsingar um helstu
réttarreglur og stofnanir EB.
Greinum mínum hefur verið ætl-
að að vekja málefnalegar umræöur
og stuðla að aukinni þekkingu. Ég
fagna því alveg sérstaklega að hafa
fundið að áhugi á máhnu hefur far-
ið vaxandi.
Sigurður Helgason
„Mikið er rætt um það þessa dagana
að knýjandi nauðsyn sé að ganga end-
anlega frá EES-samkomulagi 1 sept-
ember nk. Drög að þessu samkomulagi
eru þegar fyrir hendi... “