Dagblaðið Vísir - DV - 10.09.1991, Blaðsíða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 10. SEPTEMBER 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JONAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JONSSON
Fréttastjóri: JÚNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVÍK.SÍMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerö:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð I lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Eigum frumkvæðið
íslendingar brutu ísinn með því að verða fyrstir þjóða
til að taka upp stjórnmálasamband við Eystrasaltsríkin.
Margir tóku eftir þessu frumkvæði íslendinga. Skilning-
ur og samúð íslendinga með sjálfstæðisbaráttu þessara
þjóða mæltist vel fyrir. Aðrar þjóðir fylgdu á eftir, og
staða Eystrasaltsþjóðanna styrktist.
Athyglin beinist nú að öðrum þjóðum, sem berjast
fyrir sjálfstæði. í Júgóslavíu hafa Slóvenía og Króatía
lýst yfir sjálfstæði. En það hefur ekki fengizt viður-
kennt. Daglega berast fréttir af mannfalli í Króatíu.
Milli þrjú og fjögur hundruð manna eru talin hafa látið
lífið í bardögum milli Króata og Serba. Gegn Króötum
standa skæruliðar Serba auk sambandshers Júgóslavíu,
sem er að mestu skipaður Serbum. Þannig er reynt að
kæfa sjálfstæðisvilja Króata, sem hafa átt við ofurefli
að etja.
Ríki Evrópubandalagsins reyna að bera klæði á vopn-
in og hafa sent eftirlitsmenn til Króatíu til þess að ganga
milli stríðandi fylkinga. En svokölluð friðarráðstefna
um málefni Júgóslavíu, sem var haldin um helgina í
Haag í Hollandi, fór út um þúfur. Fylkingarnar 1 Króa-
tíu hafa margsinnis rofið vopnahlé, sem lýst hefur verið
yfir. Jafnframt vex upplausn Júgóslavíu stig af stigi og
minnir á upplausn Sovétríkjanna.
Lýðveldið Makedónía lýsir yfir sjálfstæði, og er þá
þriðja júgóslavneska lýðveldið, sem það gerir. Sagt er
þó, að leiðtogar Makedóníu geri ekki ráð fyrir, að sam-
bandsherinn reyni að koma í veg fyrir sjálfstæði lýðveld-
isins, eins og gert hafi verið í Slóveníu og Króatíu. En
þeir sem fylgjast með fréttum hafa séð, að ekki er ástæða
til að reyna að halda öllu lengur í júgóslavneska ríkið.
Það er að sigla sinn sjó. Þessu ríki var haldið samein-
uðu eftir seinni heimsstyrjöldina í krafti einræðis
kommúnistaflokksins og Títós. Að Tító gengnum hófst
upplausn ríkisins, og eftir fall kommúnismans getur
ekkert haldið þessu ríki sameinuðu til lengdar. Ýmis
ríki, svo sem Þýzkaland og Austurríki, hafa gefið í skyn,
að þau kynnu brátt að viðurkenna Slóveníu og Króatíu
sem fullvalda ríki. En flest ríki hika við þá viðurkenn-
ingu af ótta við, að hún verði vatn á myllu ýmissa þjóðar-
brota, sem krefjast sjálfstæðis í öðrum ríkjum.
íslendingar eiga að hafa það að leiðarljósi í slíkum
málum, að þjóðir, hvort sem er Sovétríkjanna eða Júgó-
slavíu, hafa rétt til sjálfstæðis, enda standa þær á göml-
um merg. Okkur skiptir litlu, þótt leiðtogar annarra
ríkja hiki, heldur eigum við að ríða á vaðið, eins og við
gerðum eftirminnilega í málefnum Eystrasaltsríkjanna.
Króatar og Slóvenar eru í vanda, að þeim er sótt vegna
sjálfstæðisyfirlýsinga þeirra.
íslendingar geta nú byggt á reynslunni. Þeir sem
bezt þekkja til segja, að áhrif íslands í sjálfstæðisbar-
áttu Eystrasaltsríkjanna hafi verið mikil. ísland hafi
stöðugt haldið málinu vakandi á alþjóðavettvangi. Þegar
skriðan fór af stað, sýndu þessi ríki, hvers virði stuðn-
ingur íslendinga hafði verið þeim. íslendingar hafa öðl-
azt ævarandi vináttu Eystrasaltsþjóðanna. Innsiglun
stjórnmálasambands í Reykjavík markaði þáttaskil í
sögu þessara ríkja, sem ávallt verður minnzt. Nú þarfn-
ast Slóvenar og Króatar að sama skapi hjálpar. Einnig
í málefnum þeirra kemur að því, að skriða viðurkenn-
ingar fer af stað, en íslendingar gætu komið góðu til
leiðar með einarðri afstöðu, eins og þeir gerðu í málefn-
um Eystrasaltsríkjanna.
Haukur Helgason
eru fáein slík óspillt svæöi á Islandi og er verndun þeirra alvörumál
Línudeila 1991 og
Laxárdeilan 1970
Deilan sem nú stendur yflr um
lagningu raflínu um Ódáðahraun á
sér hliðstæðu. Rétt fyrir 1970 var
lagt til að byggð yrði um 60 metra
há stífla í LaxárdaJ í Suður-Þingeyj-
arsýslu. Fara átti að eins og hafði
verið gert til þess tíma: tilkynna
heimafólki um framkvæmdir þegar
áform voru komin á lokastig en
hvorki spyrja ráða né leita leyfa
eða athuga um umhverfisáhrif af
því að veita stórum vatnsfóllum úr
suðvestri í geysistórt uppistöðulón
í Laxárdal.
Aðstandendur virkjunarinnar
misreiknuðu sig pólitískt. Þingey-
ingar og náttúruverndarsinnar
bundust höndum saman og neyddu
þá til að semja við sig. En það var
þó ekki fyrr en eftir róttækar að-
gerðir bænda og náttúruverndar-
sinna, sem m.a. komu saman að
kvöldi 26. ágúst 1970 og eyðilögðu
stíflu við Mývatn, að aðstandendur
virkjunar skildu alvöru málsins.
Vitundarvakning og lög um
verndun Mývatns og Laxár
í tengslum við þessar aögerðir
varð heilmikil vakning hér á landi
um gildi náttúruverndar. Náttúru-
vernd varð gild viðbára í umræð-
um um hagvöxt og framfarir. Ný
lög um náttúruvernd voru sett 1971
og sérstök lög um verndun Mý-
vatns og Laxársvæðisins, allt frá
Skjálfandaflóa til Vatnajökuls,
voru samþykkt á Alþingi 1974. Þau
lög fela m.a. i sér friðun Ódáða-
hrauns.
Einnig urðu breytingar á sam-
skiptum bænda og virkjunaraðila.
Húnvetnskir bændur fengu t.d.
stórar fjárupphæðir í bætur fyrir
land sem spilltist vegna Blöndu-
virkjunar, einkum gróið land sem
fór undir vatn. Eru Húnvetningar
að sjálfsögöu vel að því komnir að
njóta þannig ávaxta af baráttu
Þingeyinga!
Fleira er náttúra
en gróið land
Samningar virkjunaraðila og
bænda um bætur byggjast að sjálf-
sögðu á þeirri hugmynd nútíma-
fólks að ekkert séu verðmæti nema
aö hægt sé aö meta til fjár. Varð-
andi hugsanlegt línustæði um
Ódáðahraun gætir þeirra skoðunar
að lína, iínuvegur og aukin umferð
KjaUarinn
Ingólfur Á. Jóhannesson
uppeldisfræðingur og fyrrv.
landvörður í Mývatnssveit
skemmi ekki gróöur og þar af leið-
andi sé þetta línustæði ekki svo
slæmt. Auk þess getur enginn af
eigendum Ódáðahrauns með sann-
gjörnum hætti haldið því fram að
hann eða hún verði fyrir tjóni af
línunni. Sumir bænda horfa jafnvel
fram á línuveg með glampa í aug-
um þar sem hann muni auðvelda
smalamennsku.
Landverðir, sem best þekkja til
hegöunar ferðafólks, óttast að
bílaumferð um Ódáðahraun muni
stóraukast og þá ekki einungis um
mjóan veg meðfram línunni. Línu-
vegur myndi auðvelda mjög um-
ferð inn á viðkvæm svæði og víðátt-
ur sem hingað til hafa verið friðuð
fyrir ágangi, aðallega vegna þess
hversu erfitt er að komast þangað
öðruvísi en gangandi eða á hestum.
Slík er reynslan hvarvetna þar sem
slíkir vegir hafa verið lagöir um
áður.
Þá er full ástæða til að vara við
því raski sem yrði viö lagningu
sjálfrar línunnar og ekki síður
umferð við að kanna línustæðið.
Ekki er nokkur leið önnur en að
skemma mikið með umferð vinnu-
véla og engin sérstök ástæða er til
að treysta starfsfólki Landsvirkj-
unar til aö meta rétt hvar helst má
skemma. Það eina sem gæti í raun-
inni haldið aftur af utanvega akstri
virkjunarmanna er almenningsálit
og fjölmiölar.
Ódáðahraun er óspilltur blettur,
einn af þeim síðustu í Evrópu, og
gagnstætt gróðri sem oft er hægt
að bæta er með engu móti hægt aö
fá klettana aftur né stemmninguna
sem óhljóðmengað umhverfl
Ódáðahrauns býður upp á. Eins og
bent er á í þingsályktunartillögu
kvennalistakvenna frá sl. vetri um
friðun Hvítár og Jökulsár á Fjöll-
um eru fáein slík óspillt svæði á
íslandi og er verndun þeirra al-
vörumál eins og verndun þjóðernis
og þjóðtungu Eystrasaltsþjóðanna,
Eista, Letta og Litháa, sem íslensk
stjórnvöld hafa látið sig nokkru
varða á síðustu mánuðum. Raflina
og önnur landspjöll í Ódáðahrauni
eru í rauninni ekki einkamál ís-
lendinga - og allra síst einkamál
Landsvirkjunar.
Ný vakning
Vonandi er að Línudeila 1991
megi marka þáttaskil í þróun til
nýrrar vitundarvakningar. DV og
fleiri fjölmiðlar hafa gert þessu
máli og máli austurríska grjótsafn-
arans (í líki „fararstjóra") góð skil
og þurfa að halda því áfram. Land-
verðir hafa og orðið varir við áhuga
og þakklæti almennings sem er
þreyttur á aö jarðfræðingar og
gæðingar Landsvirkjunar og Orku-
stofnunar megi aka þar sem þeim
sýnist á svæðum sem eru lokuð
almenningi og yflrhöfuð gera það
sem þeim sýnist - og það í kyrrþey!
Ingólfur Á. Jóhannesson
„Raflína og önnur landspjöll í Ódáða-
hrauni eru 1 rauninni ekki einkamál
Islendinga - og allra síst einkamál
Landsvirkj unar;“