Dagblaðið Vísir - DV - 29.10.1991, Blaðsíða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 29, OKTÓBER 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÚLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð i lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Þjóðin smíðar þröskuldana
Þrjú atriöi vega einna þyngst í áhyggjum manna af
gengi íslands í evrópsku efnahagssvæði. Öll varða þau
fullveldi þjóðarinnar og stöðu íslendinga sem sjálfstæðr-
ar þjóðar. Þessi þrjú atriði eru landakaup útlendinga,
aðflutningur vinnuafls og útlend lögsaga dómstóla.
íslenzk stjórnvöld geta, ef þau vilja, hagað málum á
þann veg, að tvö fyrri atriðin verði okkur ekki hættu-
leg. Síðasta atriðið er ekki eins áþreifanlegt, en ekki
síður brýnt skoðunarefni fj ölmiðlaumræðunnar og
þeirra, sem fahð er að annast málin af íslands hálfu.
íslenzka ríkið ver milljörðum á hverju ári til stuðn-
ings hefðbundnum landbúnaði. Ef stuðningnum eða
hluta hans væri breytt í landakaup, t.d. á þann hátt, að
ríkið tæki hlutabréf í jörðum fyrir framlagða peninga,
gæti það smám saman hindrað sölu þeirra til útlendinga.
Þar að auki gæti ríkið notað hluta af árlegum stuðn-
ingi sínum til að kaupa afréttarlönd, sem það á ekki nú
þegar, og jarðir á þeim stöðum, sem skipta mestu máli
fyrir ferðaþjónustu. Hætt er við, að fáir útlendingar
treysti sér til að keppa við ríkið á þessu sviði.
A síðustu árum er ríkið farið að kaupa af bændum
rétt þeirra til að framleiða hefðbundna búvöru. Ekki
er nema stutt skref frá slíkum réttindakaupum yfir í
kaup á landi til sameiginlegra afnota fyrir landsmenn
eða til framleigu með kvöðum af hálfu landeiganda.
Sem hver annar landeigandi gæti ríkið sett kvaðir,
sem eru strangari en þær, sem ríkið getur sett sem yfir-
vald í landinu. Sem landeigandi getur ríkið séð um, að
viðkomandi land renni ekki í leigu til annarra en þeirra,
sem eru og hafa lengi verið búsettir í landinu.
íslenzka ríkið hefur einnig leiðir til að hindra óhæfi-
lega mikinn straum erlends verkafólks til landsins. Rík-
ið getur beitt áhrifum sínum til þess, að settar verði
reglur um, að innlent og erlent starfsfólk þurfi að hafa
náð prófi í íslenzku hjá viðurkenndri skólastofnun.
Allir íslendingar hafa slíkt próf frá skólakerfmu. Út-
lendingar yrðu að taka ákvörðun um að hafa fyrir því
að taka slík próf, nema þeir fengju undanþágu í svipuðu
skyni og atvinnuleyfi hafa hingað til verið veitt útlend-
ingum til að leysa tímabundinn skort á vinnuafli.
Formlega séð væru allir jafnir fyrir slíkum lögum
um íslenzkukunnáttu, sem sett væru til að koma í veg
fyrir sambandserfiðleika milli fólks á vinnustöðum. Og
útlendingar, sem nenntu að komast yfir múrinn, væru
þrjózkunnar vegna vel tækir í samfélag íslendinga.
Reglunum verða að fylgja víðtækar undanþágur, svo
að erlent fólk geti unnið hér að sérstökum verkefnum
í atvinnulífmu, svo sem tímabundnum eða sérhæfðum.
Sennilega yrði nauðsynlegt að undanskilja starfsfólk
erlendra verktaka, sem taka að sér tímabundin verk.
Erlendir verktakar eru okkur nauðsynlegir til að ná
niður verðlagi, alveg eins og erlend flugfélög og trygg-
ingafélög. Þeir hafa líka þann kost, að verk þeirra eru
tímabundin, svo að starfsfólk þeirra kemur og fer, að
svo miklu leyti sem það er ekki hreiníega innlent.
Sennilega koma fleiri leiðir en þessar til greina, ef
þjóð og stjórnvöld telja nauðsynlegt að efla þröskulda
gegn þeim erlendum áhrifum, sem væru til þess fallin
að breyta þeim grundvallarforsendum þjóðfélagsins, að
ísland eigi að vera fyrir íslenzkumælandi íslendinga.
Ekki er víst, að shkir þröskuldar séu heppilegir. En
velji þjóðin þröskulda, getur samningurinn um evrópskt
efnahagssvæði ekki hindrað hana í að smíða þá.
Jónas Kristjánsson
„...þeir sem gátu ekki hugsað sér, sálrænt séð, að Tjörnin yrði „eyðilögð“, vildu ekki vera án hornsins síns
með fuglaskitnum og fjöðrunum.11
Mannvirki
rísa í borgum
Í þeim deilum sem hafa staðið
um Perluna og Ráðhús Reykjavík-
ur er miklu fremur verið að vaða
elg en að ræöa kjarna málsins.
Hvað varðar þessi mannvirki er
ekki það, hvort hafi verið farið
fram úr kostnaðaráætlun við gerð
þeirra, heldur hitt, að með þeim er
Reykjavík ekki lengur þorp eða
bær; hún er með sanni orðin að
stórborg. Þess vegna eru ekki bara
reist í henni íbúðarhús og svo-
nefndar byggingar, heldur líka
mannvirki.
Perlan og Ráöhúsið eru mann-
virki í ætt við hallir, með öllum
sínum fáránleika og þeim lítt skil-
greinanlega glæsibrag sem á frem-
ur eftir að erta fegurðarskyn
manna en fullnægja því. Ef vel
tekst til er þetta það sem einkennir
mannvirki og varanleg listaverk.
Þau eru jafnan reist í borgum en
ekki úti á víðavangi eða í þorpum
og bæjum.
„Peningavaðair
Mörgum gæti orðið andleg og
jafnvel pólitísk og félagsleg næring
í því að gera sér grein fyrir jafn
einfóldu atriði.
Þegar staðið er í byggingu stórra
mannvirkja geta nýliðar á þvi sviði
óft ekki reiknað nákvæmlega út
kostnaöarhliöina við gerð þeirra.
Sá hæfiléiki kemur með tímanum
- eða aldrei - ef um stórbrotin lista-
verk er að ræða: þau eru óborgan-
leg. Enn erum viö íslendingar
fremur sveitalegir í öllu reiknings-
haldi eða útreikningi, það -er að
segja: búralegir á fé, nískir í eðli
okkar, en eigum það til aö vera
með útsláttarsemi. Við hirðum eyr-
inn, köstum krónunni og hefjum
síðan óskaplegan „peningavaðal“
sem gengur lon og don manna á
milli uns enginn veit hvernig hann
hófst. Að lokum lognast hann útaf
eða gleymist, þegar „ný hugsjón"
kemur fram á sjónarsviöið í líki
offors með átaki og nýjum vaðli.
Að sjálfsögðu er hægt að reikna
út kostnað við næstum allt sem
maður tekur sér fyrir hendi. Hjá
öðrum þjóðum gerir verktaki
kostnaöaráætlun um hvaðeina.
Gluggi er meira að segja ekki látinn
í hús án þess að sá sem hyggst
vinna verkið komi með sundurlið-
aða áætlun til húseigandans. Þettá
er óhugsandi hér. Við „treystum"
manninum, að minnsta kosti áður
en hann vinnur verkið. Þótt verk
kosti meira en það sem við „héld-
um“ af óbrigðulu hyggjuviti, þá
borgum við reyndar, en greiðum
okkur svo sjálf úr orðabelgnum
dálaglegar skaðabætur, til þess að
ná okkur niðri á refnum með því
að rægja, segja að hann sé lygari,
svikari og fúskari.
Perlan og Ráðhúsið
Þama kemur sveitamaðurinn
Kjallarmn
Guðbergur Bergsson
rithöfundur
úru - hún var það ekki lengur í
dæminu um Tjörnina, heldur nið-
urnídd - og náttúru sem er skipu-
lögð af manninum. í horninu þar
sem Ráðhúsið rís var niðurnídd
náttúra, en fulltrúar þorpsins í
borginni, þeir sem gátu ekki hugs-
að sér, sálrænt séð, að Tjörnin yrði
„eyöilögð", vildu ekki vera án
hornsins síns með fuglaskítnum og
fjöörunum. Óneitanlega höfðaði
það til manna sem elskuðu hið
hálfkaraða, dálítið niðurnídda, eins
og flest var hér á meðan hús og
byggingar voru ófrágengin árum
saman og mótavírarnir stóðu út úr
veggjunum, mönnum til hneyksl-
unar en líka góðrar skemmtunar.
Hægt var að hæðast að „hirðuleys-
inu“; það hefur veitt mörgum
ánægju.
„Veruleiki Reykjavíkur er hins vegar
sá, að þegar Davíð varð borgarstjóri
voru Reykvíkingar orðnir meiri borg-
arbúar en þeir höfðu áður verið.“
fram í okkur - eða bara hin ósköp
venjulega gunga: hún er í byrjun
talhlýðin og „treystir", en um-
hverfist, tryllist og vinnur jafnvel
„hetjudáðir" í ósköpunum, þegar
hún heldur að það hafi verið „leik-
ið á hana“.
Dæmið um Perluna og Ráðhúsið
er eitthvað í þessum dúr: Allt er
skrifaö á reikning Davíðs Oddsson-
ar. í því kemur glöggt fram, að við
lifum í návígi við menn og forð-
umst hugmyndir. Okkur hættir til
að vera uppljómaðir í barnalegri
persónudýrkun eða útskúfa mönn-
um í fárviðri brjóstvitsins. Veru-
leiki Reykjavíkur er hins vegar sá,
að þegar Davið varð borgarstjóri
voru Reykvíkingar orðnir meiri
borgarbúar en þeir höfðu áður ver-
ið. Þau einkenni sáust glöggt í
framkvæmdum á vegum þeirra
sem sátu í borgarstjórn hans.
Þegar menn vita að þeir eru borg-
arbúar fara að rísa mannvirki í
kringum þá; ekki fyrr.
Þetta er eðlilegt, en engin höfuð-
borg má sölsa undir sig alla íbúa
landsins; þá hættir þjóðin að vera
þjóð. Og í nútímasamfélagi rísa
ekki upp borgríki, eins og foröum,
heldur leysir ofurvaid höfuðborgar
upp skapgerð þjóðarinnar. Hún
glatar einkennum sínum og íbú-
arnir fá skapgerð sem hægt er að
kenna við þjónustulund. Menn
verða að eins konar nýlendubúum
í fóðurlandi sínu. Það ættum við
að reyna að forðast.
Deilan um fyrrgreind mannvirki
hefur leitt í ljós önnur félagsleg ein-
kenni: átök á milli óbrotinnar nátt-
Hornið við Tjörnina var tákn um
eitthvaö á mörkum óbrotinnar
náttúru og niðurníddrar náttúru,
eitthvað á mörkum sveitar, bæjar
og borgar.
Handunnin hraun
Þótt Ráðhúsið hafi verið reist í
nútímastíl hefur það ekki losnað
algerlega við þörf aðstandenda þess
fyrir óbrotna náttúru. Hún er ekki
óbrotin á eðlilegan hátt, heldur
skilst mér að þaö eigi að gera hana
„óbrotna" með tilkostnaði og vís-
indalegum tilraunum: reynt er að
klæða suma veggi hússins með
mosa.
Þetta er í sjálfu sér ekkert eins-
dæmi í þjóðlífi okkar eða „lands-
lagsarkitektúr": Fyrst er hraunið
jafnað við jörðu eða landið flatt út
með jarðýtum, sem kostar mikið fé,
en síðan er búið til „handunnið
hraun“ eða „handunnir hólar“ fyr-
ir of fjár af sprenglærðu fólki. Hól-
arnir líkjast þá gjarna myndum af
japönskum hólum eða japönskum
„hraungörðum" í listaverkabók-
um.
Við gerð þannig „landslags"
ruglar bjánalega lært fólk á sviði
hsta saman tilgerð og tilfmningu
fyrir fegurð. Þessi hvimleiða tilgerð
er hin hliðin á þeim ruddaskap of-
forsins, að ryðja burt jörð, hrauni
og hólum með ærnum tilkostnaði,
að eyðileggja allt sem guð gaf nátt-
úru þessa lands, þjóðinni að kostn-
aðarlausu.
Guðbergur Bergsson