Dagblaðið Vísir - DV - 17.01.1992, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 17. JANÚAR 1992.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGOLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLT111,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: Auglýsingar: (91 )626684
- aðrar deildir: (91 )27079
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Áskrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
FAX: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð i lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Bush skilur ekki útiönd
Saddam Hussein og flokkur hans eru enn við völd í
írak, þótt ár sé liðið frá gagnárás bandamanna í stríðinu
við Persaflóa. Sá maður, sem Bush Bandaríkjaforseti
kallaði Hitler nútímans, heldur um þessar mundir sigur-
hátíðir í Bagdad til að minnast sigurs 1 þessu stríði.
Þegar fyrri bandamenn hófu gagnárás gegn Hitler á
sínum tíma, hættu þeir ekki fyrr en þeir höfðu komið
honum frá völdum og tryggt lýðræðissinnum völd í
Þýzkalandi. Það land er nú orðið að þungamiðju í vest-
rænu samfélagi. En írak er verra en það var.
Það var persónuleg ákvörðun Bush Bandaríkjafor-
seta að stöðva gagnárásina á Saddam Hussein og flokk
hans. Hann gerði það gegn ráðum bandamanna og gegn
ráðum sinna eigin herstjóra. Hann ákvað að lýsa yfir
sigri, sem ekki var tímabær, og fara heim með hðið.
Það var líka persónuleg ákvörðun Bush Bandaríkja-
forseta að hvetja Kúrda til uppreisnar gegn Saddam.
Þeir fóru eftir því og reiknuðu með aðstoð hans. En þá
leyfði hann Saddam Hussein að halda landher sínum
og flugher undir vopnum til að reka Kúrda á flótta.
Hin ótímabæru stríðslok voru alvarleg mistök manns,
sem skortir skilning á alþjóðamálum. Að hann skyldi
þar á ofan verða upphafsmaður að nýjum harmleik
Kúrda er ekkert annað en stríðsglæpur, sem mannkyns-
sagan mun láta Bush standa reikningsskap fyrir.
Stríð Bush Bandaríkjaforseta við Persaflóa leysti ekki
pólitísk vandamál þar og allra sízt í Kúveit. Þar er aftur
komin til valda fádæma íhaldssöm furstaætt, sem ein-
beitir sér að því að brjóta niður lýðræðistilhneigingar,
er brutust út í andófinu gegn hemámi íraka.
Utanríkismál Bush eru raunar samfelld harmsaga.
Nýjasti ósigur hans var sneypufórin til Japan, þar sem
hann mætti með hð vælukjóa úr atvinnulífinu á borð
við Lee Iacoca og uppskar fyrirlitningu Japana, sem
vita, að vandræði Bandaríkjanna eru heimatilbúin.
í júní í fyrra æsti utanríkisráðherra Bandaríkjafor-
seta Serba til stríðs gegn Slóvenum og Króötum með
yfirlýsingu í Belgrad um, að varðveita bæri einingu
Júgóslavíu. Stjóm Bush hefur verið allra stjórna síðust
að átta sig á, að dagur sambandsríkja er liðinn.
í ágúst í fyrra lýsti Bush Bandaríkjaforseti því sjálfur
yfir í höfuðborg Úkraínu, að framtíð þess lands væri
falin í sovézka sambandinu, sem nú hefur verið afnum-
ið. Allt fram á síðasta dag hélt Bush dauðahaldi í það
póhtíska lík, sem Gorbatsjov hefur lengi verið.
Bush og ráðgjafar hans hundsuðu sjálfstæðisvilja
Eystrasaltsþjóða alveg eins og Úkraínumanna, Slóvena
og Króata. Hvarvetna í Austur-Evrópu hefur stjórn hans
verið síðust allra að átta sig á óumflýjanlegum breyting-
um. Hvergi hefur örlað á bandarískri fomstu.
Bush, ráðgjafar hans og landsmenn em haldnir þeirri
firrn, að hann sé hæfur í utanríkismálum. Svo langt
gengur auðnuleysi hans á því sviði, að hann hefur mis-
reiknað einmitt það land, sem hann ætti að þekkja bezt,
því að hann var sendiherra þar. Það er rauða Kína.
Bush lætur hina óvenjulega ógeðfehdu valdamenn í
Kína njóta beztu viðskiptakjara í Bandaríkjunum. Þeir
launa honum með því að gera ekki neitt af því, sem
hann mæhr með, og reyna fremur að ganga þvert á
ráðleggingar hans. Þeir hafa betur í þeirri skák.
Vesturlöndum kemur illa, að sjálft fomsturíki þeirra
skuh smám saman vera að afsala sér forustu með því
að vera kerfisbundið úti að aka í utanríkismálum.
Jónas Krisjánsson
Fyrir aöeins þremur árum var enn
aÚt í röð og reglu í heiminum,
Bandaríkin öðrum megin með sín-
um bandamönnum, hinum megin
Sovétríkin og þeirra bandamenn.
Þannig hafði þetta verið frá því upp
úr síöari heimsstyijöldinni. Á þess-
um 46 árum hefur heimurinn
skipst í tvennt, öll hin fyrri sam-
keppni ríkja innbyrðis, metingur
þeirra og fom fjandskapur sumra
var bældur niður í þágu hærra
markmiðs, að standa saman gegn
höfuðóvininum.
Það var hættan af Sovétríkjunum
sem framar öðru fékk Bandaríkin
til að byggja upp hinar sigruðu
þjóðir, Japan og Þýskaland, og gera
þær að bandamönnum sínum. Öll
þessi ár hafa Bandaríkin verið
óumdeilt foysturíki, þau voru rík-
ust og hemaðarlega voldugust, þau
voru fyrirmynd annarra um flest.
En nú er öldin önnur. Þetta gam-
alkunna, einfalda, einfaldaða og
ýkta ástand er ekki lengur fyrir
hendi. Heimurinn er að taka á sig
sína réttu mynd, eftir að hafa legið
í dvala kalda stríðsins öll þessi ár.
Hið eðlilega samhengi hlutanna og
valdahlutföll ríkja innbyrðis em
að koma í Ijós, ekkert ríki er lengur
í þeirri aðstöðu að beygja önnur
Ronald Reagan, fyrrv. forseti Bandaríkjanna. - Mestur uppgangur
Bandarikjanna kom á síðari hluta forsetatíma hans, segir Gunnar i grein
sinni.
Arfleifð
Ronalds Reagan
ríki undir vilja sinn í þágu sam-
eiginlegs málstaðar.
Sameiningartáknið er ekki leng-
ur til, kommúnisminn og þar með
ógnunin frá Sovétríkjunum er liðin
undir lok. Ætla mætti að þá fyrst
fæm Bandaríkin að blómstra þegar
stríðshættan og gjöreyðingarhætt-
an er úr sögimni úr þeirri átt að
minnsta kosti, en svo er ekki.
Hnignun
Bandaríkin eru á hraðri hnign-
unarbraut og sakna sáran óvinar í
stað. Mesti uppgangur Bandaríkj-
anna sem um getur kom á síðari
hluta forsetatíma Reagans þegar
efnahagurinn óx ár frá ári lengur
samfellt en dæmi vom til áður. Sá
efnahagsvöxtur stafaði fyrst og
fremst af ótrúlegri hemaðarupp-
byggingu, nær takmarkalausum
fjáraustri ríkisins til hermála,
ásamt skattalækkunum, sem örv-
aði allt efnahagslífið.
Allt var þetta fjármagnað með
hallarekstri ríkissjóðs, svo skipti
hundruðum milljarða dollara á ári.
Réttlætingin fyrir fjáraustrinum til
hermála var rauða hættan, stór-
kostlega ýktar hugmyndir um þá
hernaðarhættu sem stafaði af Sov-
étríkjunum. Jafnframt vora skatt-
ar lækkaðir og efnahagsstefna Re-
agans gekk í meginatriðum út á þaö
aö búa sem best að hinum ríku og
þeim sem áttu fjármagnið, sam-
kvæmt hans kenningum mundi
velmegun hinna ríku síast smám
saman niður á við um allt þjóðfé-
lagið. Ríkið átti að skipta sér sem
allra minnst af þjóðfélagsmálum,
þau mundu sjá um sig sjálf.
Skuldadagar
Nú er komið að skuldadögum.
Afleiðingamar af efnahagsstefnu
Reagans em sú arfleifð sem George
Bush verður að takast á við, en
hann sýnir engan áhuga á því.
Hann segir þvert á móti að allt sé
í himnalagi, allt muxú lagast af
sjálfu sér, aðeins ef kerfið er látið
í friði. En þetta kerfi er nú á góðri
leið með að kollkeyra Bandaríkin,
við blasir alvarlegasta efnahags-
kreppa sem sést hefur þar í landi
um áratuga skeið.
Sigur Bandaríkjahers í Persaflóa-
stríðinu sýndi fram á að fyrir alla
milljarðana og jafnvel billjónimar,
sem safnast höföu saman í skuldir
ríkissjóðs, hafði tekist að setja sam-
an hemaðarvél sem vann sitt verk
KjaHariim
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
afburðavel. En annað og ekki síður
mikilvægt atriði hefur legið í lág-
inni: Bandaríkin höfðu ekki efni á
Persaflóastríðinu, sá tími er liðinn.
Stríðið var fjármagnað með sam-
skotum, niðurstaðan varð sú að
olíuríkin, Evrópubandalagsríkin
og Japan borguöu allan herkostn-
aðinn gegn írak, að frátöldum
fastakostnaði Bandaríkjahers.
Bandaríkjaher var í hlutverki
málaliða, leigður af olíuríkjunum
með styrk annars staðar frá. Risa-
veldi, sem hefur ekki efni á hemaö-
aríhlutun heldur verður að ganga
um með betlistaf, er aðeins risa-
veldi á yfirborðinu, hina efnahags-
legu undirstöðu vantar.
Ný stórveldi
Sá er einmitt vandi Bandaríkj-
anna nú, þau eru hemaðarlegt
risaveldi en efnahagslega em þau
að dragast aftur úr. Nú er fyrirsjá-
anlegt að Japan mun fara fram úr
Bandaríkjunum sem mesta efna-
hagsveldi heims á næstu tveimur
til þremur áratugum. Þjóðverjar
em ekki langt á eftir, og Evrópu-
bandalagið í heild hefur þegar
meira _efnahag_s]egt__bqlmagn_ en
Bandaríkin.
Forysta Bandaríkjanna á póli-
tíska sviðinu er undir því komin
að staða þeirra sjálfra heima fyrir
sé traust, en því fer fjarri. Nú lítur
út fyrir samdrátt í þjóðarfram-
leiðslu Bandaríkjanna, í fyrsta sinn
frá stríðslokum, vaxandi atvinnu-
leysi, vaxandi fátækt og örbirgð
stórs hluta, allt að þriðjungs al-
mennings, minnkandi félagslega
þjónustu, afturför í menntakerf-
inu, hnignun og afturför á ótal svið-
um, á sama tíma og Japan og
Þýskaland eru að koma fram á
sjónarsviðið sem hin raunverulegu
efnahagslegu risaveldi, þótt þau
séu enn póhtískir dvergar.
Á sama tíma eru Bandaríkin
skuldugasta land veraldar og safna
enn á annað hundrað milljarða
skuldum á ári hverju. Hjá því mun
ekki fara aö hinn efnahagslegi
raunveruleiki komi niður á póli-
tískri forystustöðu þeirra, nú þegar
ekki er lengur þörf á hemaðar-
mætti þeirra gegn Sovétríkjunum.
Samkeppni
Alþjóðapólitík er nú eftir hrun
kommúnismans að taka á sig fyrri
mynd, stórveldasamkeppni á póli-
tísku, viðskiptalegu og efnahags-
legu sviði, þar sem pólamir em
ekki lengur tveir, austur og vestur,
heldur margir. í þessum heimi em
Bandaríkin illa í stakk búin til að
standast samkeppni meö sinn eigin
efnahag í djúpri kreppu.
Hemaðamppbygging Reagans
átti sinn þátt í að sliga Sovétríkin,
þau gátu ekki fylgst með. En í leið-
inni kann Reagan að hafa shgað
Bandaríkin sjálf, kostnaöurinn
varð meiri en jafnvel þau þoldu og
uppbyggingin var fjármögnuð með
skuldasöfnun. Þetta er sú arfleifð
sem kom í hlut George Bush og sá
raunveruleiki sem hann neitar að
horfast í augu við.
( 7, :. í Gunnar Eyþórsson
„Hernaðaruppbygging Reagans átti
sinn þátt í að sliga Sovétríkin, þau gátu
ekki fylgst með. En í leiðinni kann
Reagan að hafa sligað Bandaríkin
sjálf... “