Dagblaðið Vísir - DV - 22.07.1992, Qupperneq 15

MIÐVIKUDAGUR 22. JÚLÍ 1992.
15
EES og umhverf ismálin
„Sigling eftir hefðbundnu spori, sem EES-samningurinn gerir ráð fyrir,
mun óhjákvæmilega magna þessi vandamál..." segir m.a. í greininni.
Efnahagsstarfsemi iðnríkja með
síaukinni framleiðslu, orkunotkun
og neyslu hefur leitt af sér um-
hverfisvandamál sem farin eru að
ógna tilvist lífs á jörðinni og setja
frekari efnahagsvexti skýr tak-
mörk. Sigling eftir hefðbundnu
spori, sem EES-samningminn ger-
ir ráð fyrir, mun óhjákvæmilega
magna þessi vandamál og það á
einnig við um hliðstæða þróun
annars staðar í heiminum.
Þróunin innan EB og myndun
EES eru liður í harðnandi sam-
keppni helstu viðskiptablokka í
heiminum. Aíleiðingar þeirra
átaka munu magna enn frekar and-
stæður milh ríkra þjóða og fátækra
(norðurs og suðurs). Litlar líkur
eru á að svonefndir GATT-samn-
ingar leiði til lausnar á því misrétti
og til þurfi að koma gjörbreyttar
samskiptareglur þar sem m.a.
verði tekið tillit til umhverfisþátta
með allt öðrum hætti en hingað til.
Umhverfismálin aukaatriði
„Fjórfrelsið", þ.e. óheftur mark-
aður án tillits til þjóðernis og
landamæra þjóðríkja í Vestur-
Evrópu, er grundvöllur EES-samn-
ingsins og kveðið er ákvarðandi á
um það í samningnum og bókunum
og viðaukum sem honum fylgja.
Ákvæði er varða umhverfismál er
að finna í fáeinum óskuldbindandi
yfirlýsingum í formála samnings-
ins og í ákvæðum samkvæmt
73.-75. grein og XX viðauka, sem
og takmörkuðum „öryggisráðstöf-
unum“ skv. 112.-114. grein. Mögu-
leikar fyrir framsækna stefnu í
umhverfismálum eru afar tak-
markaðir samkvæmt samningnum
og að sama skapi er þrengt að svig-
rúmi aðildarríkja til sjálfstæðrar
stefnumörkunar í umhverfismál-
um.
Kröfum EFTA-ríkjanna um var-
anlegar imdanþágur að því er
KjaHarinn
Hjörleifur Guttormsson
alþingismaður
snertir umhverfismál var nær öll-
um hafnað, eins og raunar kröfum
um undanþágur á öðrum sviðum.
Umhverfissjónarmiðum var líka í
afar takmörkuðum mæli haldið til
haga í samningaviðræðunum af
hálfu EFTA-ríkjanna þar sem efna-
hagslegir þættir sátu í fyrirrúmi.
Hin almenna stefna samkvæmt
EES-samningnum leiöir af sér vax-
andi orkunotkun, aukið álag á aðr-
ar náttúruauðlindir og vaxandi
notkun tilbúinna efna í fram-
leiðslu. Þá lögleiðir samningurinn
ákvæði EB á sviði líftækni, sem eru
afar umdeild, m.a. út frá siðrænum
viðhorfum og vegna ófyrirsjáan-
legra afleiðinga sem þau geta leitt
til í umhverfinu.
Vaxandi mengun vegna innri
markaðar
Útreikningar, sem gerðir hafa
verið, m.a. á vegum EB („Task
force 1989“), benda til aukinnar
mengunar af völdum innri mark-
aðar EB fram til ársins 2010 sem
nemur 12-14% af köfnunarefnisox-
íðum (NOx), 8-10% af brenni-
steinsdíoxíði (S02) og 20% af koldí-
oxíði (C02). EES-samningurinn,
sem bætir EFTA-ríkjunum við
innri markað EB, mun gera þessa
þróun enn óhagstæðari.
Þau svið þar sem innri markaður
EB og EES-samningurinn munu
hafa óhagstæð áhrif, aukna meng-
un og aðrar hættur fyrir umhverfið
í för með sér, eru m.a. eftirtalin:
- samgöngur, sbr. m.a. deilumar
um aukna umferð gegnum Alpana.
- orkumál, þar sem ný EB-löggjöf
er í undirbúningi og ráðgert er að
skilgreina orku sem vöru og opna
fyrir óhefta samkeppni. Þetta getur
m.a. ýtt undir kjamorku sem orku-
gjafa í mun ríkara mæli.
- úrgangur, m.a. hættulegra efna
og umbúða, sem tilhneiging er til
að skilgreina sem vöru og þannig
er opnað fyrir óhefta flutninga milli
landa, sbr. nýfallinn dóm EB-
dómstólsins gegn Belgum. Þetta
getur m.a. átt við um geislavirkan
úrgang.
- aukefni í matvæli og tilbúin efni
þar sem skilgreiningar og kröfur
EB eru til muna veikari en t.d. í
Noregi, þar á meðal varðandi efni
sem talin eru geta valdið krabba-
meini.
Áhrifin á eignarráð á landi og
landgæðum em svo kafli út af fyrir
sig en ljóst er að í þeim efnum gjör-
breytir samningurinn aöstæðum
hérlendis að því er rétt útlendinga
varðar.
Yfirborðsleg umfjöllun
Umfjöllun íslenskra stjórnvalda,
að því er varðar áhrif EES-samn-
ingsins á umhverfi, hefur verið
handahófskennd og yfirborðsleg.
Af skýrslum og greinargerðum
umhverfisráðuneytis mætti ætla
að áhrifin væru að flestu leyti hag-
stæð. Þar er hins vegar lítið sem
ekkert fjallað um spuminguna um
yfirráð yfir landi og landgæðum og
öðmm náttúruauðlindum.
Ljóst er að á nokkmm sviðum
þyrfti að setja ný lög og endurskoða
íslensk lagaákvæði til að uppfylla
ákvæði EES-samningsins og væm
sumar þessara breytinga jákvæð-
ar. Hins vegar hafa íslensk stjórn-
völd knúið á um og fengið tíma-
bundnar undanþágur frá nokkrum
ákvæðum EB-laga á þessu sviði,
m.a. að því er varðar mengun og
förgun úrgangs. Þá ber einnig að
hafa í huga að kostnaður vegna
aðgerða í umhverfismálum, sem
kveðið er á um í samningnum, fell-
ur samkvæmt núverandi verka-
skiptingu í mörgum tilvikum á
sveitarfélög en ekki á ríkið.
í umhverfismálum, sem á öðrum
sviðum, getum við íslendingar leit-
að fordæma erlendis og lögleitt þær
breytingar hér á landi sem við telj-
um til heilla horfa. Við þurfum því
ekki aðild að EES til að ná þeim
fram. Að hinu leytinu takmarkar
samningurinn svigrúm þjóðarinn-
ar til sjálfstæðra ákvarðana í um-
hverfismálum eins og á fiölmörg-
-um öðrum sviðum.
Hjörleifur Guttormsson
„I umhverfismálum, sem á öðrum svið-
um, getum við Islendingar leitað for-
dæma erlendis og lögleitt þær breyting-
ar hér á landi sem við teljum til heilla
horfa. Við þurfum því ekki aðild að
EES til að ná þeim fram.“
Kjaradómur sér
sig um hönd
Með tveimur úrskurðum meiri-
hluta Kjaradóms, dags. 26. júní sl,
var ýmsum æðri embættismönn-
um ríkisins svo og prestum þjóð-
kirkjunnar ákvörðuð laun. Dómar
þessir; sem voru af sumum nefndir
sprengja, voru gerðir óvirkir sem
slíkir með útgáfu bráðabirgðalaga
hinn 3. júlí sl. eftir að þrír lögmenn
höföu lýst því yfir að þeir teldu
skilyrði til útgáfu bráðabirgðalaga
ekki vera fyrir hendi.
Heimiid til útgáfu bráðabirgða-
laga er í sfiómarskránni og henni
hefir oft verið beitt hér á undan-
fömum árrnn og áratugum og laga-
lega er þetta víst í lagi en þetta
sfiómtæki mun að mestu óþekkt
annars staðar en hér.
Aðstæður í þjóðfélaginu
Hinn 12. júlí sl. kvað Kjaradómur
upp nýja úrskurði eins og kunnugt
er. Þar var öllum sem undir dóminn
heyra úrskurðuð 1,7% hækkun
launa frá 1. ágúst nk. Dómurinn túlk-
ar bráðabirgðalögin þannig að að-
stæður í þjóðfélaginu nú leyfi ekki
meira en 1,7% hækkun á launum
þeirra sem undir Kjaradómsákvarð-
anir heyra. Bráðabirgðalöggjafinn
hefir þó varla ætlast til þess því þá
hefði hann eins getað ákveðið 1,7%
launahækkvm í lögunum sjálfum.
Úrskurðir Kjaradóms frá 26. júní
sl. hafa ekki að ófyrirsytfiu verið
nefndir sprengja. í fyrsta lagi komu
KjaUarinn
Ólafur Stefánsson
viðskiptafræðingur
þeir forsætisráðehrra algjörlega á
óvart að hans sögn enda þótt bæði
fiármála- og félagsmálaráðuneyti
tilnefni menn til setu í Kjaradómi.
í öðm lagi er í gildi sátt á almenn-
um vinnumarkaði um 1,7% kaup-
hækkun sem var í engu samræmi
við úrskurði Kjaradóms. í þriðja
lagi era afkomuhorfur þjóðarbús-
ins þannig að grundvöllur er vart
fyrir meiri kauphækkun á almenn-
um vinnumarkaði. Á hinn bóginn
hafði það ákvæði að taka tillit til
afkomuhorfa þjóðarbúsins verið
fellt niður úr lögunum um Kjara-
dóm árið 1986. Það má því til sanns
vegar færa að úrskurðir Kjara-
dóms hinn 26. júní sl. hafi verið
Alþingi sjálfu að kenna og Kjara-
dómur ekki gert annað en ákvarða
laun í samræmi við þau lög sem
hann starfaði eför. Ljóst er að þau
lög þarfnast endurskoðunar og hef-
ir fiármálaráðherra þegar hafist
handa um málið.
Gildandi lög
Samkvæmt 6. gr. laga nr. 92/1986
um Kjaradóm skal dómurinn gæta
innbyrðis samræmis í launum
„Líklegt er að það ýti undir ójöfnun
tekjuskiptingar ef laun æðstu embætt-
ismanna eru látin elta laun þeirra sem
mest bera úr býtum 1 einkageiranum.“
„Ljóst er að tekjuskiptingin hefir orðið ójafnari á undanförnum árum .. “
- Úr fréttabréfi Þjóðhagsstofnunar frá 25. júni sl.
þeim sem hann ákveður og að þau
séu á hveijum tíma í samræmi við
laun í þjóðfélaginu hjá þeim sem
sambærilegir geta talist með tilliti
til starfa og ábyrgðar. Með bráða-
birgðalögunum var 2. og 3. mgr.
bætt við svohljóðandi:
„Ennfremur skal Kjaradómur við
úrlausn mála taka tillit til stöðu og
þróunar kjaramála á vinnumark-
aði, svo og efnahagslegrar stöðu
þjóðarbúsins og afkomuhorfa þess.
Telji Kjaradómur ástæðu til að
gera sérstakar breytingar á kjöram
einstakra embættismanna eða
hópa skal þess gætt að það valdi
sem minnstri röskun á vinnumark-
aði.“
í forsendum síðari úrskurða
Kjaradóms er bent á að ósamræmi
felist í þessum ákvæðum.
Lög til frambúðar
Fljótt á litið virðist eðlilegt að
laun æðstu embættismanna séu í
samræmi við laun í þjóðfélaginu
hjá þeim sem sambærilegir geta
tahst með tilliti til starfa og ábyrgð-
ar, eins og segir í lögunum, en fleira
kemur til. Þannig virðist óhjá-
kvæmilegt að við ákvörðun launa
samkvæmt Kjaradómi sé höfð hlið-
sjón af launum annarra ríkisstarfs-
manna en þeirra sem Kjaradómur
tekur til. Auk þess verður að taka
tillit til aðstöðu ríkisstarfsmanna,
svo sem varðandi starfsöryggi og
lífeyrisréttindi.
Ljóst er að tekjuskiptingin hefir
orðið ójafnari á undanfömum
árum, sbr. m.a. athugun Þjóðhags-
stófnunar á dreifingu atvinnu-
tekna 1986 og 1990, sem nýlega var
birt.
Sú athugun nær reyndar ekki til
eignatekna en hver getur sagt sér
sjálfur hvaða áhrif háir vextir hafa
á tekjuskiptinguna. Líklegt er að
það ýti undir ójöfnun tekjuskipt-
ingar ef laun æðstu embættis-
manna era látin elta laun þeirra
sem mest bera úr býtum í einka-
geiranum.
Ólafur Stefánsson