Dagblaðið Vísir - DV - 19.09.1992, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 19. SEPTEMBER 1992.
15
Foringjakreppan mikla
Kreppan mikla á millistríðsárun-
um féU með ógnvænlegum þunga á
almenning víða um heim fyrst og
fremst vegna rangra ákvarðana og
stefnuleysis kjörinna forystu-
manna sem höíðu engar lausnir,
engin ráð, og gátu ekki einu sinni
leynt ráðleysi sínu fyrir almenn-
ingi.
Núverandi forystumenn ríkis-
stjóma í Ameríku og Evrópu eru
af sama tagi. Þeir vita ekki sitt
rjúkandi ráð á meðan Róm brenn-
ur; standa máttvana frammi fyrir
öflugri röst fjármálalegra hremm-
inga sem geta fyrr en varir steypt
heiminum í efnahagslegt og stjórn-
málalegt öngþveiti. Og öllum al-
menningi á Vesturlöndum er orðið
Ijóst að foringjarnir eru klæðalaus-
ir.
Vandamálin í fjármálum og efna-
hagsmálum eru mikil og erfið. En
sem stendur er foringjakreppan
mikla þó alvarlegasta ógnimin við
framfarir og stöðugleika í heimin-
um. Þeir sem nú standa við stjórn-
völinn eru nefnilega af því tagi, svo
notast sé við lýsingu spaks manns
nýverið á Helmut Kohl, kanslara
Þýskalands, að þeir geta tekist á
við allt nema það sem skiptir máli
- það er að segja vandamálin.
Lifir Saddam Bush?
Vestur í Bandaríkjunum, eina
risaveldi heimsins nú sem stendur,
hefur forystuleysið í innanlands-
málum verið aigjört, enda virðast
kjósendur jafnvel á þeim buxunum
að henda Bush út úr Hvita húsinu
í refsingarskyni. Fari svo sest hann
á bekk með Herbert Hoover sem
horfði úrræðalaus á kreppuna
miklu gera verulegan hluta Banda-
ríkjamanna að fátækiingum.
Bush er að mörgu leyti forseti af
sama taginu og Hoover - maður
sem hefur slíkt ofnæmi fyrir ríkis-
afskiptum í efnahagsmálum að
hann getur hvorki hreyft hönd né
fót þegar virkilega er þörf fyrir
nánast fóðurlega leiðsögn tfl að
skapa traust og vekja með'þjóðinni
von um betri tíð. Franklin Roose-
velt, sem felldi Hoover í kosningum
árið 1932, gaf almenningi slika von.
Það er ekkert að óttast nema óttann
sjálfan sagði hann og gaf þjóðinni
trú á að hægt væri að sigrast á
vandamálunum. Slíkt er Bush gjör-
samlega inn megn.
Á ferli sínum sem forseti hefur
Bush fyrst og fremst afrekað að
skapa samstöðu um stríðsaðgerðir
gegn slátraranum í Bagdad, Sadd-
am Hussein. En honum tókst jafn-
vel að klúðra þvi máli á endasprett-
inum. Saddam er því tryggur í sessi
sem blóði drifinn einræðisherra og
getur í friði kálað andstæðingum
sínum. Kannski verður hann leng-
ur á valdastóli en Bush sem hikaði
á örlagastundu. Það yrði kald-
hæðni aldarinnar.
Thatcher saknað
Margt má segja misjafnt um rík-
isstjórn Margrétar Thatcher en eitt
er þó víst: Síðan nánustu sam-
staiifsmenn hennar sviku hana í
sígildum Brútusstíl og hröktu úr
embætti hefur Bretland verið án
leiðtoga.
Súkkulaðidrengirnir, sem tóku
við af henni, hafa haldið dauða-
haldi í ruglað kerfi evrópsks fast-
gengis sem Thatcher hafði fyrir
löngu sýnt fram á að væri sem lam-
andi spennitreyja fyrir breskt efna-
hagslíf. Fyrir aðeins örfáum dögum
kallaði John Major skoðanabræður
hennar í þessu efni „skottulækna"
og hélt fast við stefnu sem hefur
haft í for með sér stöðnun og sam-
drátt í bresku efnahagslífi og
óbærflega aukningu atvinnuleysis
og þeirrar eymdar sem því fylgir.
Nú hefur hann sjálfur neyðst tfl
aö grípa tfl skottulækninganna og
tekið pundið út úr evrópska mynt-
bandalaginu. En þótt stefna hans
sé í rúst eftir að hafa lamað efna-
hagslífið lætur hann opinberlega
eins og hann hafi einungis verið
að skipta um skyrtu og telur fárán-
legt aö hann eigi að segja af sér.
Bretar sigla því enn um sinn þjóð-
arskútunni leiðtogalausir.
Meginland
í uppnámi
Á meginlandinu horfir Kohl
kanslari sem dáleiddur á vaxandi
upplausn í sameinuðu Þýskalandi
og Francois Mitterrand forseti á
víðtæka andstöðu franskra kjós-
enda við Evrópusamrunann og
andúð á þjösnaskap Þjóðverja í
fjármálum. Og Giuliano Amato, ít-
alski forsætisráðherrann, er svo
máttvana gagnvart gífurlegum
efnahagsvanda að hann falast eftir
að fá að stjóma með tilskipunum í
Laugardags-
pistill
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
nokkur ár - sem í reynd þýðir að
lýðræðið sé lagt tfl hiiðar.
Örlög Mitterrands, slægasta
stjómmálarefs álfunnar, ráðast
væntanlega nú um helgina þegar
Frakkar greiða atkvæði um Maas-
tricht-sáttmálann. Það má segja
honum tfl hróss að efdr að Danir
höfnuðu þessum sáttmála, sem
franskir Kjósendur hafa reyndar
komist að raun um að er gjörsam-
lega óskiljanlegur, ákvað hann ótfl-
neyddur að leggja málið undir dóm
þjóðarinnar. Aðrir foringjar í Evr-
ópu eru svo hræddir viö óvinsældir
eigin stefnu að þeir þora ekki einu
sinni að spyija almenning álits -
frekar en íslenskir ráðamenn í
EES-málinu.
Mitterrand er sá eini evrópskra
leiðtoga sem er svo sannfærður um
réttmæti stefnu sinnar að hann
trúip því að honum takist að sann-
færa meirihluta landsmanna um
að fylgja sér. Takist það hefur Mitt-
errand unnið meiri háttar afrek,
líklega það síðasta á ferli sínum,
því hann er sjúkur maður og há-
aldraður.
Pólitískt hugleysi
Mitterrand sýnir í það minnsta
pólitískt hugrekki sem er af skorn-
um skammti í Evrópu um þessar
mundir. Lítið fer til dæmis fyrir
slíku í Þýskalandi þar sem Kohi og
Bundesbank senda reikninginn
vegna skyndisameiningar þýsku
ríkjanna til annarra landa í stað
þess að greiða hann sjálfir með
hækkun skatta. Þetta pólitíska
hugleysi kemur fram í hávaxta-
stefnu sem valdiö hefur eymd og
volæði í þeim nágrannalöndum þar
sem forystumenn hafa ríghaldið í
fastgengisstefnuna.
Það er alltaf óráðlegt að horfa
blint á söguna og gera ráð fyrir að
hún endurtaki sig. Hins vegar verð-
ur að læra af mistökum fyrri tíma.
Foringjakreppan nú er nánast
spegflmynd þess leiðtogaleysis og
pólitíska hugleysis sem átti svo
mikinn þátt í að hrinda af staö og
magna heimskreppuna. Það er þvi
ljóslega mikfl hætta á ferðum.
Dýr andlitslyfting
Talandi um leiðtogakreppu.
Það virðist skammt í sólsetur hjá
Sambandi íslenskra samvinnufé-
laga.
Samvinnuhreyfingin hófst hér á
landi sem tilraun fátækra bænda
tfl að kaupa nauðsynjar á lægra
verði en kaupmenn buðu og selja
afurðir sínar á hærra verði. Hún
festi hér rætur vegna þess að þetta
ætlunarverk tókst. Það tókst fyrir
framgöngu frumherja sem lögðu
allt í sölumar. Manna eins og Jak-
obs Hálfdánarsonar sem í vetrar-
kuldum afgreiddi vörur tfl bænda
úr moldargryfju og skúrræksni
sem ekki var einu sinni fokhelt en
varið gegn veðri og vindum með
dúkum úr messuljaldi Bárðdæl-
inga.
Slíkur hugsjónaeldur knúði for-
ingja og sjálfboðaliða áfram víða
um land fram eftir öldinni. En það
er fyrir löngu búiö að slökkva á
síðasta loga hugsjónanna í aðal-
stöðvum Sambandsins. Þar á bæ
hefur því lengi verið haldið fram
að Sambandið sé og eigi að vera í
viðskiptum en ekki hugsjónastarfi.
Sem væri út af fyrir sig í góðu
lagi ef þeir gætu sýnt árangur af
viðskiptastarfi sínu - þ.e. lægra
vöruverð til neytenda og hagnað.
En það er nú öðru nær.
Bullandi tap alls staðar, líka í
greinum þar sem aðrir skila hagn-
aði, og oft hærra vöruverö en hjá
samkeppnisaðilum.
Fyrirtæki, sem eitt sinn hafði um
þriðjung alls innflutnings til lands-
ins, tókst að stórtapa á þeim við-
skiptum. Hagkaup veitti hins vegar
landsmönnum hagkvæmara verð -
og græddi vel á því. Einstaklingur
fór af stað með eina Bónusverslun,
bauð neytendum enn lægra vöru-
verð en Hagkaup og gerði verslanir
sínar að stórveldi á fáeinum miss-
erum.
Forystumenn Sambandsins
höíðu hins vegar forystu á ýmsum
sviðum. Þeir mokuðu tfl dæmis
meiri peningum í óhæfa stjórnend-
ur en dæmi voru til um í íslands-
sögunni. Og það stjórnendur sem
voru haldnir slíkri veruleikafirr-
ingu að þegar mest lá við að draga
úr skuldasöfnun og óþarfa fjárfest-
ingum fannst þeim mestu máli
skipta að Sambandshúsið gamla,
höfuöstöðvar samvinnuhreyfing-
arinnar mestan hluta aldarinnar,
væri ekki nógu „glæsilegt andlit"
fyrir stórveldið sem þeir héldu sig
stjórna. Þess vegna byggðu þeir
höll fyrir hátt í einn milljarö króna.
Þaö er langur vegur frá moldar-
gryfiu Jakobs Hálfdánarsonar á
Húsavík tfl hallarinnar á Kirkju-
sandi. Gryíjan kom fátækum
bændum að góðum notum á sínum
tíma. Höllin hlýtur hins vegar þau
örlög ein að verða grafhýsi Sam-
bandsins.
En það hlýtur auðvitað að muna
miklu að geta dáið drottni sínum
með fint andlit.
Elías Snæland Jónsson