Dagblaðið Vísir - DV - 13.02.1993, Síða 15

LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 1993.
15
Ólíklegt er, að þetta handtak verði upphaf þjóðarsáttar.
DV-mynd GVA
Er j ar ðvegur fyrir
kröfugerðina?
Samtök launþega hafa sett fram
kröfur. Þær beinast einkum að rík-
isstjóminni og mundu, ef að líkum
lætur, þýða meiri halla á fjárlögum
og meiri skuldasöfnun. Þær mundu
leiða til þess, að slegin yrðu stór
erlend lán til að bera uppi lífskjör
okkar. Verði krafan um kaup-
hækkun sett á oddinn, fellur geng-
ið. Við skulum líta á, hve mikið
gengi krónunnar gæti þolað og
hversu mikla skuldasöfnun erlend-
is við gætum borið.
Tökum kröfur ASÍ sem dæmi.
Þar segir, aö kaupmáttarstig kom-
andi kjarasamninga skuli ekki
verða lakara en kaupmáttarstig
síðustu kjarasamninga í maí í
fyrra. Því verði meðal annars náð
með launahækkunum, svo og
breytingum á skattakerfinu, svo
sem lækkun á virðisaukaskatti á
matvörum, hækkun persónuaf-
sláttar og lækkun tekjuskatts.
Efnahagslegar forsendur kjara-
samnings verði stöðugt gengi, að-
hald í verðlagsmálum og veruleg
lækkun raunvaxta.
5-7 prósenta
kjaraskerðing
Hvað þýðir þetta? Benedikt Dav-
íðsson, forseti ASÍ, segir, að kjör
hafi nú þegar skerzt um 5 prósent
vegna aðgerða ríkisstjómarinnar í
haust. Menn sjá fram á tveggja pró-
senta kjaraskerðingu til viðbótar á
næstunni vegna þessara aðgerða.
ASÍ leggm- áherzlu á kröfur á
hendur ríkisstjóminni um kjara-
bætur, en kauphækkunin sjálf
verði „afgangsstærð", það er hún
komi til, fáist kjarabætumar ekki
öðmvísi. Eirþað gefur augaleið, að
ólíklegt er, að ríkissljómin bakki
með stefnu sína. Kannski er það
„hugsanlegt", en ella mun ASÍ
leggja þungann á kröfur um 5 pró-
senta kauphækkun. Sú kauphækk-
un leiddi til þess, að gengið félli,
svo að fráleitt væri að tala um
„stöðugt gengi sem forsendu
kjaraasamnings".
ASÍ vill, að dregið verði verulega
úr þeim álögum, sem settar hafa
• verið á almenning í heilbrigðismál-
um, svo sem í lyfjamálum og að því
er tekur til lækniskostnaðar og
tannlæknakostnaðar. Húshitunar-
kostnaður verði jafnaður um land-
ið. Biðtími faili út úr lögum um
atvinnuleysisbætur. Fallið verði
frá vaxtahækkun í félagslega kerf-
inu. Sfjómvöld „taki mið af þeim
tillögum, sem aðilar vinnumarkað-
arins hafa bent á, í fyrsta lagi með
því að leggja fram fjármuni vegna
bráðavanda og í öðm lagi verði
unnið að gerð langtímaáætlana í
atvinnuuppbyggingu í samráði við
aðila vinnumarkaðarins".
Hver maður sér, að ekki er lögð
til ný tekjuöflun fyrir ríkið til að
mæta auknum útgjöldum, sem
kröfugerðin felur í sér. Með öðrum
orðum: meiri halli - meiri erlend
lán.
Hvað þolir gengið?
Hve mikið þolir gengið? Skoðum
upplýsingar frá Seðlabankanum.
Gengi krónunnar var fellt um 6
prósent í lok nóvember eins og
menn muna. Gengisfellingin kom í
kjölfar mikils óróa á gjaldeyris-
mörkuðum. Hún var rökrétt.
Sænska krónan hafði fallið rétt
áður, svo og gjaldmiðlar Spánar og
Portúgals. Aður hafði brezka pund-
ið falliö, svo og finnska markið og
ítalska líran. Norska krónan stóð
þá daga tæpt og féll síðar um 5 pró-
sent.
Verðbólgan hér á landi var orðin
nær engin fyrir gengisfellinguna.
Hækkun framfærsluvísitölu und-
angengna 12 mánuði nam þá aðeins
0,9 prósentum. Þaö er minnsta
hækkun þessarar visitölu, minnsta
verðbólga, yfir 12 mánaða tímabil
síðan 1 nóvember áriö 1971.
Gengisfellingin í nóvember kom
verðlaginu af stað. Seðlabankinn
reiknar nú með því, aö verðbólgu-
hraðinn, miðað við 3 mánuði, kom-
ist hæst nú í febrúar, nálægt 10%,
en fari lækkandi eftir það. En þá
kemur spumingin um kjarasamn-
inga inn í dæmið.
Þegar athugað er, hvort gengi
krónunnar er skráð „of hátt“ eða
„of lágt“, er tekið mið af svonefndu
„raungengi“, „raunverulegu"
gengi, sem segir til um þróun geng-
is og verðlags eða launa hér á landi
og í helztu viðskiptalöndum. Þetta
segir okkur til um samkeppnis-
stöðu íslenzkra atvinnuvega miðað
við aðra eða hvort „þarf“ að fella
hið skráða gengi krónunnar.
Lágtraungengi
Fyrir gengisfellinguna í nóvemb-
er var „raungengið" miðað við
verðlag nánast hið sama og það var
Laugardags-
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
árið 1980, sem einnig var nálægt
meðaltali áranna 1980-91. Raun-
gengiö hafði í haust lækkað um 1,5
prósent frá því það náði hámarki í
árslok 1991.
Gengisfellingin var til komin
vegna óróans á erlendum gjaldeyr-
ismörkuðum. Raungengið hafði
hins vegar verið okkur hagstætt.
Gengisfellingin flýtti þeirri þróun,
að raungengið lækkaði. Gert er ráð
fyrir, að raungengið lækki áfram
um 4,5 prósent frá þriðja ársfjórð-
ungi í fyrra fram á fyrsta fjórðung
þessa árs. Þetta hefur komið fram.
Gangi spá Seðlabankans eftir,
verður raungengi krónunnar mið-
að við launaþróun orðið 7 prósent-
um lægra en meðaltal áranna
1980-1991. Raungengið verður þá
orðið 4 prósentum lægra en það var
þessi ár, ef miðað er við þróun
verðlags í þessum ríkjum. Þetta er
kannski flókið mál, en nægir að
segja, að gengi krónunnar stendur
tiltölulega sterkt um þessar mund-
ir eftir gengisfellinguna.
Samkepppnisstaða íslenzkra at-
vinnuvega gagnvart umheiminum
er því tiltölulega traust. Seðlabank-
inn reiknar svonefnda „vísitölu
samkeppnisstöðu" til að meta
þetta. Hann segir, að sjávarútveg-
urinn búi nú nánast við meðalskil-
yrði að þessu leyti, eða 3 prósentum
betri skilyrði en var að meðaltali
árabilið 1979-1991. Erfið rekstrar-
staða sjávarútvegsins skrifast því
algerlega á reikning kvótaskerð-
ingar og aölögunarvanda útvegs-
ins, og róðurinn verður þungur hjá
mörgum fyrirtækjum í sjávarút-
vegi.
Samkeppnisiðnaðurinn styrkti
stöðu sína gagnvart útlöndum árin
1989 og 1990, miðað við áðumefnda
vísitölu. Staðan versnaði nokkuð
árið 1991, en breyttist lítið í fyrra.
Þótt gengi krónunnar standi til-
tölulega sterkt og samkeppnisstað-
an sé þannig þolanleg, eru menn á
því, að gengið þoh ekki teljandi
kauphækkanir.
7-8 prósenta
verðbólga
Líklegt væri til dæmis, að 5 pró-
senta almenn kauphækkun mundi
leiða til svo sem tveggja prósenta
gengisfellingar.
Tímaritiö Vísbending nefnir í
dæmi, að verði kauphækkun 3,5
prósent 1. maí, 2 prósent 1. ágúst
og 1 prósent 1. nóvember, gæti
gengisfelling orðið 3 prósent 1. nóv-
ember. Þetta tekur nokkurt mið af
kröfum Kennarasambandsins, sem
hefur eins og BSRB meiri kaup-
hækkun en ASÍ á kröfulista sínum.
Fimm prósenta kauphækkun
mundi líklega leiða til þess, að
verðbólgan yrði 7-8 prósent í ár.
Þetta yrði útkoman, ef ASÍ fengi
ekki framgengt kröfum sínum
gagnvart ríkisstjóminni, svo að
áherzlan yrði lögð á hækkun
kaupsins og kauphækkunin næði
fram að ganga
Ríkisstjómin gæti orðið við
mörgum kröfum launþegasamtak-
anna - ef hún vildi. Fyrst og fremst
mætti skera niður ríkisútgjöld með
því að leggja af hinar fjölmörgu
sporslur til gæðinga flokkanna,
sem ríkisvaldið greiðir. Mikið
mætti skera niður framlög til land-
búnaðarmála, svo að dæmi sé
nefnt. Hugsanlegt væri að taka upp
skatt á íjármagnstekjur, og leggja
mætti á frekari hátekjuskatt. En
jafnllklegt er, að ekki verði sam-
staða í ríkisstjóm um mikið af
þessu.
Vissulega er fjárhagsstaða ríkis-
ins slæm. Halli hefur látlaust verið
■ á fjárlögum síöan 1985. Hallinn hef-
ur numið 1,3-3,3 prósentum af
framleiðslu í landinu, sem er geysi-
mikið. Hallinn hefur yfirleitt farið
jafnt og þétt vaxandi en var þó
mestur árið 1991. Nú í ár er gert
ráð fyrir 10 milljarða halla á ríkis-
sjóði og ekki á það bætandi.
Enn nýtt skuldamet
Hallareksturinn er hættuleg
stefna, og skuldir hlaðast upp.
Landsmenn verða stöðugt skidd-
ugri gagnvart útlöndum. Erlendar
skuldir era komnar í 900 þúsund
krónur á hvert mannsbam.
Skuldahlutfallið hefur stöðugt
farið vaxandi frá árinu 1987, enda
hefur verið stöðugur halli á við-
skiptum við útlönd allt þetta tíma-
bil, sem hefur verið fjármagnaöur
með erlendum lánum.
Skuldahlutfalliö nálgaðist 50 pró-
sent af landsframleiðslunni í fýrra
og verður í ár líklega 52 prósent
hið minnsta. Jafnframt hefur
„greiðslubyrðin" farið vaxandi, af-
borganir og vextir af lánum sem
hlutfall af tekjum okkar af útflutn-
ingi.
Greiðslubyrðin varð 25 prósent
af útflutningstekjum í fyrra og
verður 30 prósent í ár.
Allt þetta er eitthvað skárra en
er hjá Færeyingum, en svona var
staðan hjá þeim frændum okkar
fyrir nokkrum árum.
Haukur Helgason