Dagblaðið Vísir - DV - 21.08.1993, Síða 15

LAUGARDAGUR 21. ÁGÚST 1993
15
Loðnuafli umfram áætlanir bjargar miklu í ár. DV-mynd: Brynjar Gauti.
Hvað er hæft í krepputali?
„Kreppa" er stórt orð, sem marg-
ir nota um ástandið í efnahagsmál-
um um þessar mundir. Sumir,
einkum lærðir hagfræðingar, nota
frekar orðið „samdráttur". En hve
mikil er þessi „kreppa" og hve lengi
stendur hún - eða er hún kannski
búin? Veltum þessu fyrir okkur.
DV upplýsti í fyrradag, að engin
kreppa væri í ár, 1993, ef htið væri
á tölur um framleiðsluna í landinu.
Sjósóknarar hafa náð í miklu meiri
þorsk og loðnu en áætlanir gerðu
ráð fyrir. Því er staðan sú, aö
„landsframleiðslan", framleiðsla í
landinu, stendur í stað í ár en
minnkar að líkindum ekki eins og
reiknað var með í fyrri áætlunum.
Fallið frá fyrri spá
Þórður Friðjónsson, forstjóri
Þjóðhagsstofnunar, taldi í viðtali
við DV, að kreppa væri of stórt
orð. Vepjulega væri miðað við
landsframleiðslu, þegar fjallað
væri um hagvöxt eða samdrátt. Nú
yrði líklega enginn samdráttur á
framleiðslu í ár samanborið við síð-
asthðið ár. Þó mundu menn erlend-
is líklega kalla ástandið „re-
cession" upp á enska tungu, nokk-
urs konar lægð, þar sem fram-
leiðslan stæði nánast í stað en yk-
ist ekki um 2-3 prósent eins og eðh-
legast væri. Vissulega erum við í
efnahagslegri lægð, sem hefur stað-
ið síðan 1988.
Nýjustu tölur fyrir árið í ár eru
uppörvandi að þessu leyti, en
ástandið mun víst versna á kom-
andi ári. Nú í ár hefur það gerzt,
að þorskafhnn verður vafalaust
240-250 þúsund tonn í stað 225 þús-
und tonna, sem Þjóðhagsstofiiun
reiknaði með, þegar hún spáði fyrir
árið. Að sama skapi verður loðnu-
aflinn meiri, eða um ein mihjón
tonna í stað 800 þúsund tonna.
Þjóðhagsstofnun hafði spáð sam-
drætti upp á 0,8 prósent í ár, í lands-
framleiðslu. Stofnunin fehur nú frá
þeirri spá og telur breytingar frá
fyrra ár verða nánast engar. Þetta
ghdir ekki um svonefnda „þjóðar-
framleiðslu", þar sem reiknað er
með landsframleiðslunni og til við-
bótar viðskiptakjörum okkar við
útlönd. Um viðskiptakjörin í ár er
það helzt að segja, að olíuverð hefur
lækkað, okkur til góðs, en þyngra
vegur, að fiskverð á heimsmarkaði
hefur lækkað töluvert. Viðskipta-
kjörin hafa því versnað frá í fyrra,
og gert er ráð fyrir um 3 prósenta
samdrætti þjóðarframleiðslu
Hvers vegna er basl?
Menn munu reka upp stór augu
og spyija, hvers vegna viö eigum í
svo miklu bash, ef enginn sam-
dráttur landsframleiðslu verður í
ár.
Gjaldþrot fyrirtækja og heimha
halda áfram. Vissulega ber ástand-
ið ýmis kreppueinkenni.
Vandinn er sá, að hin efnahags-
lega lægð hefur staðið lengi. Við
höfum verið í henni síðan 1988.
Þanþol okkar hefur minnkað mik-
ið.
Við höfum á þessum tíma lent í
miklu basli. Skuldir heimhanna
hafa vaxið svo mikið, að meðalfjöl-
skyldan skuldar meira en hún hef-
ur í tekjur á hehu ári. Vegna lægð-
arinnar og aukinna skatta hafa
ráðstöfunartekjur heimhanna
minnkað geyshega. Ráðstöfunar-
tekjur minnka líklega um 6,7 pró-
sent nú í ár th viðbótar því, að þær
minnkuðu um 2 prósent í fyrra. Á
árimum 1992-1993 hafa ráðstöfun-
artekjur því minnkaö um 9 prósent.
Sverfur að meðaljóni
Þetta er há tala. Það hefur kreppt
að. Því minnkar innflutningur.
Heimilin þora ekki að taka lán að
sama skapi og áður. Hveijum
meðaijóni ef að verða ljóst, aö hann
getur ekki borgað lánin.
Ráðstöfunartekjumar höfðu
minnkað árið 1991. Á árabilinu
1988-1993 hafa þessar tekjur heimh-
anna í landinu þvi minnkað um 20
prósent. Þær eru 20 prósentum
minni en þær vom árið 1987. Að
þessu leyti. er ekki fráleitt að tala
um „kreppu“, með vissum fyrir-
vara.
Ef við htum á framleiðsluna í
landinu og athugum „hagvöxt",
kemur í ljós, að framleiðslan óx
árin 1980-1982 um þetta 2-6,3 pró-
sent á ári. Hún dróst saman 1983.
Síðan kom hagvaxtarskeið, sem
stóð th 1987. Aukning framleiðsl-
Laugardags-
pistill
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
unnar var þá 3,6-8,8 prósent á
hveiju ári..Síðan tók stöðnunin viö.
Framleiðslan minnkaði um 0,4 pró-
sent 1988 og næstu árin var aukn-
ingin ekki að neinu marki yfir
núlh. Síðan skah verulegur sam-
dráttur á í fyrra og nam hann 3,7
prósentum.
Hagfræðingar mundu undir
venjulegum kringumstæðum ekki
kaha þetta „kreppu“. En það reynir
á þolrifin.
4,5prósenta
atvinnuleysi
Erfiö staða sjávarútvegs, vaxandi
atvinnuleysi og halh á ríkissjóði
eru helztu vandamáhn í ár.
Alhr vita, að aflinn hefur verið
skorinn niður. Meiri loðnu- og
þorskafh í ár en gert var ráð fyrir
bætir úr skák. Útflutningsverð-
mæti sjávarafuröa minnkar
kannski ekkert í ár samanborið við
síðasthðið ár. Útflutningsfram-
leiðslan í hehd eykst eitthvað, en
eldri spár höfðu gert ráð fyrir, að
hún yrði óbreytt. Þjóðhagsstofnun
reiknaði í maí með því, að tekjur
af vamarhðinu minnkuðu en á
móti ykjust tekjur af erlendum
ferðamönnum.
Þá var reiknað með því, að verð
á sjávarafurðum erlendis yrði í ár
8 prósentum lægra en í fyrra. Þessi
lækkun virðist jafnvel ætla að
verða meiri.
Reiknað var með því, að notkun
vinnuafls í landinu minnkaði um
1,5-2 prósent. Samdráttur í launa-
kostnaði yröi minni en samdráttur
í veltu, svo að afkoma fyrirtækj-
anna rýmaði. Hahi atvinnurekstr-
arins gæti orðið 1-1,5 prósent af
veltu, sem er rösklega prósentu-
stigi lakari niðurstaða en áætlanir
sýndu í fyrra. Þetta er því mun lak-
ari niðurstaða en í fyrra. Síðustu
upplýsingar leiða th þess, að spáð
er heldur minna atvinnuleysi að
meðaltah á árinu en spáð hafði
verið í vor. Atvinnuleysið gæti orð-
ið 4,5 prósent í stað 5 prósenta.
Þetta hefur verið mikh talna-
runa, sem gæti ruglað marga. En
útkoman er sú, að við erum í lægð-
inni, hvað sem hún kahast annars.
Við þreyjmn þorrann og bíðum
betri daga. Hér em engar patent-
lausnir á ferðinni.
Ef við htum á það, sem áður var
sagt, að helztu vandamálin væm
erfið staða sjávarútvegs, atvinnu-
leysi og hahi á ríkissjóði, sést, að
þar hefur htið batnað.
Gengisfelhng var gerð í sumar th
að hjálpa útveginum. Hún lagaði
stöðuna lítillega í bih, en eftir
stendur það langtímavandamál, að
meðalfyrirtækið í sjávarútvegi fær
ekki staðizt.
Atvinnuleysið verður örlítið
minna en spáð var en samt miklu
meira en við getum sætt okkur við.
Nú stefnir í aö minnsta kosti 14
milljarða króna halla á ríkissjóði í
ár. Ráðherrar rembast eins og ijúp-
an við staurinn við að koma fyrir-
sjáanlegum halla á næsta ári niður
í 8-9 mihjarða. Reynslan segir okk-
ur, að hallinn verði á næsta ári
miklu meiri en þetta.
Horfur á næstu árum
En getum viö þá ekki gert okkur
góðar vonir um næstu árin þar á
eftir? Svo er ekki. Við gætum orðið
í efnahagslegri lægð um nokkurra
ára skeið enn.
Því meiri þorskur, sem veiðist í
ár, þeim mun minna getum við
veitt á næsta ári samkvæmt kvóta-
reglunum. Útkoman er sú, að nú
er spáð 2 prósenta samdrætti árið
1994. Það er lakari spá en áður hafði
verið gerð fyrir það ár. Ekki er lík-
legt, aö hagvöxtur glæðist á árinu
1995 nema framkvæmdir hefjist við
orkuver í tengslum við nýja stór-
iðju, að sögn Þjóðhagsstofnunar.
Ólíklegt er, að við getum aukið
aflann á næstu 3-4 árum. Þjóðhags-
stofnun telur ósennhegt, að ný
stóriðja komist í gagnið hér á næst-
unni. Stofnunin reiknar ekki með
nýju álveri næstu 5 árin.
Því varð th sú bitra útkoma Þjóð-
hagsstofnunar, að hagvöxtur verði
að jafnaði nánast enginn næstu 2-3
árin.
Þrátt fyrir töluverðan niður-
skurö á þorskveiðum er sókn í
þorskstofninn enn töluvert um-
fram það, sem vísindamenn hafa
tahð ráðlegt th að líkur yrðu á vexti
stofnsins og góðri nýhðun í fram-
haldi af því.
Haukur Helgason.