Dagur - 10.05.1985, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - 10. maí 1985
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR:
STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 200 Á MÁNUDI
LAUSASÖLUVERÐ 28 KR.
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR:
HERMANN SVEINBJÖRNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: GÍSLI SIGURGEIRSSON
BLAÐAMENN:
EIRlKUR ST. EIRÍKSSON OG GYLFI KRISTJÁNSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI: 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Hin nýja
byggðastefha
Gengisskráningin er sá þátt-
ur í hinni almennu efnahags-
stefnu sem skiptir mestu
máli fyrir landsbyggðina.
Gengi krónunnar ræður verð-
hlutföllum á milli innlendrar
og erlendrar vöru og þjón-
ustu. Lágt gengi krónunnar
og hátt gengi á erlendum
gjaldmiðlum þýðir að hagur
útflutningsgreinanna og
samkeppnisgreinanna á
heimamarkaði vænkast. Hátt
gengi á krónunni og þar með
lágt verð á erlendum gjald-
miðlum þýðir hins vegar lak-
ari samkeppnisstöðu þessara
greina.
Þetta er kjarninn í þeirri
byggðastefnu sem nú er að
ryðja sér til rúms. Þessi hugs-
un hefur verið orðuð með
ýmsum hætti, en niðurstaðan
verður sú sama. Ofangreind
orð eru Vilhjálms Egilssonar,
hagfræðings hjá Vinnuveit-
endasambandinu. Valur Arn-
þórsson orðaði þetta á aðal-
fundi Kaupfélags Eyfirðinga
á þann hátt að gengisstefnan
í landinu virðist ekki miðast
við það að undirstöðuat-
vinnugreinarnar hefðu sæmi-
lega afkomu, heldur fremur
við það að gott væri að reka
þjónustu- og verslunarstarf-
semi í landinu og hann
greindi frá því hversu hrika-
legar afleiðingar þetta hefur
haft fyrir atvinnulíf út um
landið. Jón Sigurðarson, bæj-
arfulltrúi á Akureyri, hefur
sagt að byggðastefnuna þurfi
að skilgreina á nýjan leik,
ekki sem eyðslustefnu heldur
sem aflastefnu. Hinni nýju
aflastefnu verði að tryggja
framgang með raunhæfri
gengisskráningu, þannig að
hagnaðarvon verði í gjaldeyr-
isaflandi atvinnurekstri.
Öll bera þessi ummæli að
sama brunni. Gengisskrán-
ingin hefur verið röng mörg
undanfarin ár. Verðbólgan
hefur valdið miklu um það að
gengi krónunar hefur verið
skráð of hátt miðað við er-
lenda gjaldmiðla. Vilhjálmur
Egilsson segir í blaðagrein
nýlega:
„Þessi atriði varða hag
landsbyggðarinnar því að út-
flutningsgreinarnar eru að
miklum hluta staðsettar þar.
90% af sjávarvöruútflutn-
ingnum er af landsbyggðinni.
Þar er ennfremur stærsti hluti
skinnaiðnaðarins, kísiljárn-
verksmiðjan, kísilgúrverk-
smiðjan, hluti af ullariðnaðin-
um og ferðamannaiðnaðin-
um. Sé miðað við allan út-
flutning vöru og þjónustu að
undanskildum tekjum af
varnarliðinu, þá má notast
við þá þumalfingursreglu að
útflutningurinn skiptist 60%
á landsbyggðina en 40% á
höfuðborgarsvæðið. Fólkið
skiptist hins vegar 45% á
landsbyggðina og 55% á
höfuðborgarsvæðið. 45% af
fólkinu framleiða því 60% af
útflutningnum. Þessi hlutföU
sýna að hagur landsbyggðar-
innar og útflutningsstarfsem-
innar fara saman en hagur
innflutningsgreinanna og
höfuðborgarsvæðisins fara
saman. “
Vilhjálmur Egilsson segir
ennfremur: „Það er ekki
hægt að bjarga landsbyggð-
inni með erlendum lántökum.
Lánin fara alltaf á endanum í
að borga hækkaða reikninga
frá Reykjavík."
Sá skilningur og sú hugsun
sem hér hefur komið fram á
að vera grundvöllur byggða-.
stefnu framíðarinnar.
„Vegir liggja til allra átta.“ Svo
mælti Svarthöfði á sínum tíma við
bara þó nokkrar vinsældir. Og um
þessar mundir er víst óhætt að segja
að vegirnir liggi í ýmsar áttir, þó
einkum frá suðri til norðurs, já eða
þá frá norðri til suðurs ef menn
vilja hafa það þannig. Menn hafa
nefnilega allt í einu uppgötvað það
að enn á eftir að teppaleggja nærri
tvö hundruð kílómetra af veginum
milli Akureyrar og Reykjavíkur,
þýðingarmesta þjóðvegi landsins,
og í þokkabót var ekki gert ráð fyr-
ir því að þessari teppalagningu yrði
lokið fyrr en eftir níu ár.
Teppi á tilboðsverði
Tilboð verktakasamsteypunnar
Hagvirkis, að gera veginn milli
Reykjavíkur og Akureyrar nokk-
urn veginn eins og vegir eru í út-
landinu, féll eins og sprengja á
skrifborð útgerðarmannsins að
vestan og samgönguráðherrans
Matthíasar. Það var nefnilega búið
að leggja fram svo pottþétta vega-
áætlun. Auðvitað gat það ekki stað-
ist að hægt væri að vinna verk þetta
fljótar, hvað þá ódýrar. Og svo
komu einhverjir labbakútar að
norðan og fóru að halda því blákalt
fram að hægt væri að vinna verkið
jafnvel enn ódýrar en hið reykvíska
verktakafyrirtæki hafði boðið.
Þarna hlaut auðvitað að vera maðk-
ur í mysunni. Þar að auki voru
þessir menn svo óskammfeilnir að
halda því fram að verkið mætti fjár-
magna innanlands. Vissu aumingja
mennirnir ekki að nú á að fara að
nota allt fjármagn þjóðarinnar í
kauphallarviðskipti á erlendri
grund. Það eru engir peningar til í
vitleysu eins og það að teppaleggja
vegi úti á íslandi, jafnvel þó á til-
boðsverði sé.
Teppum tengjum
byggðir
Fordœmið er til
Sem kunnugt er, mun Hagvirki
hafa ákveðið að leggja fram tilboð
sitt vegna samdráttar sem fyrirsjá-
anlegur er í virkjunarframkvæmd-
um næstu árin, meðal annars vegna
minnkandi orkusölu. Telja margir
að nú sé endanlega lokið hinu stór-
kostlega „orkusöluævintýri" okkar
íslendinga, en aðrir, og þar á meðal
þeir Hagvirkismenn, telja hér að-
eins vera um tímabundið ástand að
ræða. Orka íslenskra fallvatna mun
á ný verða eftirsótt og dýr þegar
olíulindir Arabanna fara að þorna
fyrir alvöru, eða bara þegar þá
vantar næst peninga fyrir skrið-
drekum og eldflaugum í öll heilögu
stríðin sín. Þess vegna sé óráð að
fara að selja úr landi öll dýru vinnu-
tækin sem notuð eru við virkjana-
framkvæmdirnar.
Hér skal enginn dómur lagður á
þetta tilboð Hagvirkis eða önnur
slík í þessa teppalagningu. Þar ber
eflaust margt að athuga, meðal
annars hagsmuni verktaka heima í
héraði, og þá hvort eða hvernig
þeir gætu hugsanlega komið inn í
verkið ásamt hinum stóru sem
undirverktakar, eða þá fengið
önnur verkefni sem unnin yrðu fyr-
ir það fé sem sparaðist. Það er víst
af nógu að taka í íslenskri vega-
gerð. Líklega væri bara best að
bjóða allt heila klabbið út á einu
bretti og sjá hver árangurinn yrði.
En í allri umhyggju sinni fyrir
litlu verktökunum úti á landi hafa
menn alveg steingleymt því að það
er til fordæmi fyrir því að hjálpa
verktakafyrirtæki í kröggum sem
tímabundnar voru, með því að færa
því verkefni í vegagerð á silfurfati.
Fyrir um það bil tuttugu árum dróg-
ust tímabundið saman framkvæmd-
ir á vegum bandaríska hersins á
Keflavíkurflugvelli. Var því brugð-
ið á það ráð að láta Aðalverktaka
teppaleggja Reykjanesbrautina á
meðan, að því er ég best held, án
þess menn væru nokkuð að hafa
fyrir því að bjóða verkið út eða
vera eitthvað að fetta fingur út í
það þó að fresta þyrfti einhverjum
öðrum framkvæmdum. En Aðal-
verktakar eru heldur ekkert venju-
legt verktakafyrirtæki. Skyssan sem
þeir Hagvirkismenn gerðu var sú að
hafa ekki reynt að fá Aðalverktaka
til að standa á bak við tilboðið í
Norðurveginn. Hann Geiri í Skelj-
ungi, Árvakri og Ræsi sem einnig á
hlut í Aðalverktökum, og þar með
í sjálfu íslandi hf. voldugasta
auðhring landsins, svo voldugum
reyndar að jafnvel SÍS verður að
ómerkilegu bílskúrsfyrirtæki í
samanburði við það, enda þótt það
sé hvergi á firmaskrá, hefði vafa-
laust sannfært Matta. útgerðar-
mann.
Ný viðhorf
Sú stefna hefur verið ráðandi í vega-
málum hin síðari ár, að jafna
verkefnunum milli kjördæma
landsins, og hvað bundið slitlag
varðar sérstaklega, þá hefur verið
lögð áhersla á að tengja þéttbýlis-
staði innan afmarkaðra svæða, hef-
ur þar verið miðað við kjördæmin
einnig þó menn hafi nú stundum
neyðst til að laumast yfir kjör-
dæmamörk þegar tengja hefur
þurft saman þéttbýlisstaði, jafnvel
nálæga. En tilboðið í teppið milli
Reykjavíkur og Akureyrar er að
því leyti nýstárlegt að þar er gert
ráð fyrir löngum vegi milli lands-
hluta, vegi sem liggur í gegnum ein
fjögur eða fimm kjördæmi, þar af
þrjú þau fjölmennustu í landinu.
Ætti því vegagerð þessi að vera
mikið kappsmál æði margra þing-
manna í atkvæðisleit, bara ef þeir
ná að átta sig á hinum nýju viðhorf-
um.
En það er ekki bara á sviði vega-
mála sem teppalögnin verkar bylt-
ingarkennt. Þetta mál kallar á alveg
ný viðhorf í byggðamálum. Það
kemur nefnilega í ljós, að í landinu
er engin stofnun fyrir hendi sem
getur lagt hlutlægt mat á þetta mál
og önnur mál er varða byggðaþró-
un í landinu, einfaldlega vegna þess
að menn hafa enga heildaryfirsýn
yfir hlutina á landsvísu. Allt er mið-
að út frá þessari skiptingu í átta
umdæmi, skiptingu sem einhverjir
karlar á skrifstofu í Reykjavík
bjuggu á sínum tíma til, rétt eins og
þjóðhöfðingjar Evrópu gerðu við
Afríku á síðustu öld, með því að
draga línur á kort. Þessa dagana
minnumst við þess að tvö hundruð
ár eru síðan kóngur einn í út-
löndum fór að skipta sér af byggða-
málum á íslandi, hvaðan sem hon-
um kom nú þekking til slíks og
flutti biskupssetur landsins til
Reykjavíkur, af öllum stöðum, en
þetta er af mörgum talin stærsta
niðurlæging íslandssögunnar. Það
væri verðugt verkefni fyrir þjóðina
að minnast þessa afmælis með því
að sýna fram á að hún sé eitthvað
klárari í byggðamálunum en
kóngsi. Eitt fyrsta skrefið í þá átt
gæti verið að gjörbylta framkomnu
stjórnarfrumvarpi um Byggðastofn-
un, velja henni stað á Akureyri eins
og hugmyndir hafa komið fram um,
og gera hana umfram allt að hlut-
lausri, vísindalegri stofnun á sviði
byggðaskipulags þar sem jafnvel
gæti farið fram háskólakennsla í
þeirri grein. Einhvers konar fylkja-
skipting og landshlutabankar gætu
hæglega fylgt í kjölfarið. Akureyr-
ingar hafa með RÚVAK náð ótví-
ræðri forustu í útvarpsmálum hér-
lendis, og enginn vafi er á því að
þeir eru færir um að móta nýja,
ferska stefnu í byggðamálum einnig
fái þeir til þess færi. Og fyrr en varir
munu þá teppin mjúku tengja sam-
an byggðir þessa lands. Nýsköpun-
in verður meira en orðin tóm, sjóð-
irnir annað en umbúðir.