Dagur - 12.12.1989, Blaðsíða 19

Þriðjudagur 12. desember 1989 - DAGUR - 19
t
Minning:
Þorsteinn Jónsson
bóndi Bjarnarstöðum í Bárðardal
Fæddur 1. maí 1901 - Dáinn 22. október 1989
Þorsteinn Jónsson var fæddur á
Bjarnarstöðum 1. maí 1901. Son-
ur hjónanna Jóns Marteinssonar
og Vigdísar Jónsdóttur, er
bjuggu á Bjarnarstöðum frá 1897
til æviloka. Þorsteinn var þriðji
elstur níu systkina. Hin voru
drengur fæddur 3. júlí 1898, lést
fimrn daga. Jón bóndi á Bjarnar-
stöðum f. 4. okt. 1899. Friðrika
er bjó með bræðrum sínum (og
systrum) á Bjarnarstöðum, f. 5.
sept. 1902, dáin 16. júlí 1989.
Marteinn f. 3. febr. 1904, dáinn
11. jan. 1935. Kristín f. 16. mars
1908, giftist Jóni Tryggvasyni
bónda á Einbúa, þau fluttu árið
1956 í Möðruvelli í Saurbæjar-
hreppi. Jón er látinn er Kristín
býr á Akureyri. Gústaf f. 20.
ágúst 1910, dáinn 28. júlí 1969,
kvæntist Jónínu Guðrúnu Egils-
dóttur frá Reykjahjáleigu í Olv-
usi. Þau bjuggu á Bjarnarstöðum
til 1959 að þau byggðu nýbýlið
Rauðafell í sama túni. Þuríður og
María tvíburar fæddar 2. ágúst
1915 búa enn heima á Bjarnar-
stöðum. Foreldrar hans tóku
einnig tvö fósturbörn, Yngva
Marinó Gunnarsson f. 23. júní
1915, er kvæntist Ástheiði Fjólu
Guðmundsdóttur frá Akureyri,
þau skyldu. Yngvi er nú búsettur
í Garðabæ og Hjördísi Kristjáns-
dóttur f. 28. febr. 1930, sem gift
er Sigurgeiri Sigurðssyni bónda á
Lundarbrekku.
Þorsteinn var mjög lítið í
skóla, nokkra mánuði í barna-
skóla hér heima í Bárðardal og
einn vetrarpart í „Þinghússkólan-
um“ á Breiðumýri, þar var þá
skólastjóri Guðmundur Ólafsson
frá Sörlastöðum, síðar lengi
kennari á Laugarvatni.
í æsku og á uppvaxtarárum
Þorsteins kom kaupafólk sunnan
af landi til starfa í Bárðardal, oft
vitnaði hann í þau kynni. Þannig
stækkaði sjóndeildarhringurinn á
þeim tíma.
Byggingar og ræktun áttu
öflugan liðsmann þar sem Þor-
steinn var. Hann vann við bygg-
ingu íbúðarhúss í Kaupangi vorið
1921, undir handleiðslu Jónasar
Snæbjörnssonar sent síðar var
þekktur brúarsmiður og veturinn
1929-1930 vann hann við múr-
verk á Akureyri. Þetta var hans
framhaldsskóli. Alla aðra tíma
var hann heima á Bjarnarstöð-
um, vann þar og nant í skóla
lífsins.
Hin fornu byggingarefni voru
ekki góð á Bjarnarstöðum, torfið
mjög sandborið og grjótið rúnað,
svo fátt var um góð grip. Hver
kynslóð hafði þurft að byggja yfir
sig, en nú var sement að byrja að
flytjast til landsins og hillti undir
varanlegri byggingar.
Hafin var bygging íbúðarhúss á
Bjarnarstöðum 1923 úr stein-
steypu, enn er búið í húsinu, það
hefur ekki bilað og staðist kröfur
tímans nokkuð vel. Byggt var við
húsið árið 1969, eldhús og snyrt-
ing sem áður voru í kjallara. Fjós
fyrir 5 kýr, hesthús fyrir sjö hross
og fjárhús fyrir 100 kindur ásamt
viðeigandi heygeymslum voru
byggð upp á árunum fyrir og um
1930, en svo þrengdi heims-
kreppan að, að Bjarnarstaða-
bændur endurbyggðu þá gömul
fjárhús úr torfi og grjóti og ekki
var hafist handa á ný fyrr en eftir
stríð. Árið 1945 var byggð
kartöflugeymsla, steypt í hólf og
gólf, falin í hól, kemst þar hvorki
að frost né mýs. Vorið 1947 var
byggð hlaða á grunni sem frá var
horfið í kreppunni, fjárhús fyrir
50 kindur og hesthús fyrir 5 hesta
voru byggð við hlöðuna árið
1953. Sumarið 1950 var gamla
fjósið og hesthúsið rifið og byggt
nýtt 12 kúa fjós á sama stað á
gamla haughúsinu og við hlöð-
una. Geymsluskúr var byggður á
kreppuárunum, 50 fermetrar,
hann var stækkaður um helnting
árið 1960. Árið 1966 var byggð
600 hesta hlaða og við hana 200
kinda fjárhús 1967. Reykhús úr
hlöðnum steini var byggt árið
1975, varanlegt hús með ábúend-
um í Rauðafelli.
Þegar faðir Þorsteins hóf
búskap á Bjarnarstöðum herjaði
uppblástur mjög á lönd jarðar-
innar, meðal annars var túnið í
hættu. Það tókst að bjarga því,
en svo var lífsbaráttan hörð að
dæmi voru þess að heyskapur var
sóttur suður í íshól, eyðibýli við
suðvesturhorn íshólsvatns og
austur í Krákárbakka, eyðibýli
suður af Mývatnssveit. En rækt-
unarstarfið var hafið og nú er all-
ur heyskapur tekinn af ræktuðu
landi. Brotin hafa verið rofabörð
og ræstar fram mýrar. Túnin á
Bjarnarstöðum og í Rauðafelli
eru nú á milli 50 og 60 ha. sem í
upphafi aldar gáfu eitt kýrfóður.
Þorsteinn hafði mikla trú á
steinsteypu, steypti hann glugga í
útihús sem dugað hafa vel.
Einnig steypti hann girðingar-
staura sem staðið hafa í yfir 50 ár
og ekki bilað nema þeir hafi orð-
ið fyrir áföllum.
Sandgræðslugirðing var byggð
á Bjarnarstöðum um 1930 er hún
löngu uppgróin. Fyrir nokkrum
árum girti hann stóra girðingu á
melunum ofan við Bjarnarstaði
sem hann hafði mikinn hug á að
græða upp. Einn sinn síðasta dag
ræddi hann við Þorstein Tómas-
son, Tryggvasonar frá Engidal
um sterkar jurtir til uppgræðslu.
Hann hafði um árabil reynt að
hlú að lúpínu en náði ekki þar
þeim árangri, sem hann vænti,
vildi því leita annarra sterkari
plantna.
Þegar Bjarni Runólfsson frá
Hólmi í Landbroti fór um sveitir
og virkjaði bæjarlækina kom
hann við á Bjarnarstöðum.
Aðstæður þar voru ekki ákjósan-
legar, tveir staðir komu til greina,
lítil lind sem mest gat gefið 2 kw
og að taka kvísl úr Svartá, þar
var fallið mjög lítið eða 2-3 metr-
ar en ineiri möguleikar til orku-
vinnslu. Ráðist var í virkjun árið
1929 við Svartána. Rafstöð geng-
ur enn á Bjarnarstöðum, hún
hefur tvisvar verið endurbyggð,
síðast 1965, og skilar nú um 20
kw. Miklir örðugleikar voru á
rekstri stöðvarinnar fyrstu 20-30
árin vegna ís og krapatruflana en
reynslan kenndi mönnum að sigr-
ast á þeim og nú gengur stöðin
vel.
Vörubíll var keyptur í Bjarn-
arstaði 1929, ók Marteinn bróðir
Þorsteins honum, sá bíll var seld-
ur og Marteinn andaðist í blóma
lífsins. Aftur var keyptur bíll
1935, ók Þorsteinn honum. Fáir
bílar voru til á þessum árum og
bílstjórarnir voru tengiliðir milli
sveitarinnar og fólksins í þéttbýl-
inu, margt þurfti að flytja og
margir að fá far með „pela“ en
svo var bíllinn nefndur. Hann var
af ópel gerð með tvöföldu húsi.
Þorsteinn átti og ók bíl án veru-
legra áfalla til 87 ára aldurs.
Þorsteinn var mjög virkur í
félagsmálum. Hann var formaður
Búnaðarfélags Bárðdæla frá
1932-1972, beitti sér þar fyrir
stofnun Ræktunarsambandsins
Þorgeirsgarðs og var lengi stjórn-
arformaður þess. Hann sat í
sveitarstjórn eitt kjörtímabil og
kom einnig þar inn sem varamað-
ur. Hann var í sýslunefnd um
árabil. Hann starfaði mikið með
Ungmennafélaginu Einingunni
og var heiðursfélagi. Hann var
deildarstjóri Bárðdæladeildar
Kaupfélags Eyfirðinga lengi, var
meðal annars þar á vettvangi
með Vilhjálmi Þór. Fiskirækt og
fiskvegagerð í Svartá og Skjálf-
andafljóti voru meðal hans hug-
sjónamála. Hann sat lengi í
stjórn Veiðifélagsins, voru hon-
um mikil vonbrigði hversu litlum
árangri tókst að ná þar. Mætti
hann einn örfárra á aðalfundum
þess síðast liðið vor.
Þorsteinn stóð fyrir byggingu
Þinghússins í Sandvík árið 1927
með Hermanni Guðnasyni á
Hvarfi og var í Byggingarnefnd
barnaskóla Bárðdæla sem byggð-
ur var árið 1958-1962. Hann var í
sóknarnefnd Lundarbrekkukirkju
í mörg ár og vann að viðhaldi og
endurbótum á kirkjunni, tálgaði
til dæmis ásamt öðrum velunnur-
um hennar stjörnurnar í kirkju-
hvelfingunni, úr íslensku birki
með vasahníf.
Mæðiveiki kom í fjárstofn
Bárðdælinga um 1940. Gerði hún
miklar búsifjar. Fjárskipti voru
1945-1946 og tókust þau vel.
Veruleg skerðing varð þó á fjár-
stofninum um tíma. Það var þá
sem Smjörsamlag Bárðdæla var
stofnað. Starf þess fór þannig
fram að smjöri var safnað saman á
Bjarnarstöðum af nokkrum bæj-
um sunnan til í dalnum, þar sem
það var hnoðað og mótað í kg
stk. Önnuðust systurnar pökkun-
ina en Þorsteinn smíðaði utan um
það trékassa og sá um flutninga
og sölu. Smjörið var að mestu
selt á vegum Kaupfélags Eyfirð-
inga, Smörsamlagið starfaði fram
um 1960, þegar mjólkurflutning-
ar komust á allt árið.
Eins og áður hefur komið fram
bjuggu systkinin 5 saman á
Bjarnarstöðum. Þau studdu for-
eldra sína meðan þau bjuggu og
tóku að fullu við búinu þegar
þrek þeirra þraut. Vigdís dó 1953
og Jón 1961 hafði þá verið
alblindur heima í 15 ár. Tvö fóst-
urbörn tóku systkinin Þuríður og
Þorsteinn, 7 og 9 ára, árið 1960.
Guðmund Þór Ásmundsson nú
ftr. á Akureyri kvæntur Berg-
hildi Valdemarsdóttur og Huldu
Guðnýju Ásmundsdóttur nú hús-
móður í Kópavogi gift Kristni
Baldurssyni. Mörg börn og ungl-
ingar voru í sveit á Bjarnarstöð-
um, sumir allt að 10 sumur,
mynduðust þar varanleg vináttu-
tengsl eins og glöggt mátti sjá við
útför Þorsteins. Systkini stóðu
fyrir búi á Bjarnarstöðum til
vorsins 1980 að þangað fluttu
hjónin Ólafur Ólafsson úr
Reykjavík og Friðrika Sigur-
geirsdóttir frá Lundarbrekku,
dóttir Hjördísar fóstursystur
þeirra. Gerðust þau fljótt með-
eigendur í búinu og hafa nú eign-
ast jörðina og búið að miklu leyti
Þau hafa byggt sér nýtt íbúðar-
hús. Rættust þar vonir Þorsteins
að tryggja áframhaldandi búskap
á Bjarnarstöðum.
Er um hægðist í búskapnum,
þegar aðrir tóku við honum að
hluta leitaði hann sér annarra
verkefna til að svala athafna-
þránni. Vorið 1981 fór hann á
útskurðarnámskeið til Sigurðar
Jakobssonar frá Þórshöfn. Skar
hann eftir það út marga kassa úr
tré, lakkaði þá og gekk frá iöm-
um og læsingum af smekkvísi.
Vorið 1987 byggði hann gróður-
hús þar sem hann ræktaði mat-
jurtir þrjú síðustu árin, sem hann
hafði gaman af að rétta fólki.
Hann lést að loknum vinnu-
degi heima á Bjarnarstöðum 21.
okt. síðast liðinn og var lagður til
hinstu hvíldar 4. nóvember í
heimagrafreit, að lokinni kveðju-
athöfn í Lundarbrekkukirkju.
í þessurn hugleiðingum um
Þorstcin föðurbróður minn látinn
hefur verið rakin saga uppbygg-
ingar á Bjarnarstöðum, sem er
samtvinnuð æviferli hans. Hann
hafði forgönguna, honum fylgdu
systkinin og fjölskyldan, hefði
samstaðan ekki verið til staðar
hefði árangurinn ekki orðið sá
sem hér hefur verið rakið. Hann
hafði gott lag á því að fá menn til
samstarfs, þótt aldursmunur og
uppeldis væri mikill, er mér þar
sérstaklega hugsað til Reykvík-
ingsins unga sem gekk inn í búið
hjá systkinunum, hve gott sam-
starfið var. „Steini" breyttist
furðulítið þau 45 ár sem ég man
hann, alltaf sívinnandi, alltaf
sami áhuginn fyrir öllu sem til
umbóta horfði, hvort sem það
var hér heima eða á öðrurn vett-
vangi.
Blessuð sé minning hans.
Egill Gústafsson.
Náttúruverndarráð:
Sendir áskorun til fjár-
veitinganefndar Alþingis
A fundi Náttúruverndarráðs
fyrir skömmu var samþykkt
að skora á fjárveitingancfnd
Alþingis að standa við það
ákvæði laga um ferðamál frá
árinu 1985, að veita 10% af
vörusölu Fríhafnarinnar til
starfsemi Ferðamálaráðs þann-
ig að ráðinu verði gert kleift að
sinna lögbundnum verkefnum
á sviði umhverfismála. Eins og
staðan er nú stefnir ekki í ann-
að en loka þurfi á næstu árum
nokkrum fjölsóttum ferða-
mannastöðum vegna álags á
landið.
í greinargerð með áskoruninni
segir m.a.:
„Eins og alkunna er hefur
fjöldi ferðamanna, sem ísland
sækir heim vaxið gífurlega á allra
síðustu árum. Þannig hefur aukn-
ingin numið um 60% síðustu
fimm árin, og er því spáð að
áframhaldandi aukning verði um
7% á ári. Þá hafa kannanir enn-
fremur sýnt að þessi aukning er
að langmestu leyti í þeim hópi
ferðafólks, sem ferðast um
óbyggðir landsins og sækist yfir-
leitt eftir lágmarksþjónustu.
Á sama tíma hafa fjárveitingar
til uppbyggingar á aðstöðu fyrir
ferðafólk og til bættrar móttöku
þeirra stórlega dregist saman.
Samkvæmt lögum um ferðamál
frá árinu 1985 var Fríhöfninni í
Keflavík gert að leggja 10% gjald
á alla vörusölu og að gjald þetta
skyldi greitt til Ferðamálaráðs,
m.a. til fyrrnefndrar uppbygging-
ar og til að koma í veg fyrir land-
spjöll af ágangi ferðamanna. Hér
er um verulegar fjárhæðir að
ræða, þannig mun t.d. þessi upp-
hæð í ár vera um 140 millj.
króna.
Þetta fjármagn hefur hins veg-
ar aldrei skilað sér því allar götur
síðan lögin voru sett hefur ríkis-
valdið einungis látið hluta þessa
fjármagns renna til Ferðamála-
ráðs. Afgangurinn hefur verið
notaður til annarra óskyldra
verkefna. Hefur það hlutfall sem
runnið hefur til Ferðamálaráðs
farið lækkandi hin síðari ár og er
nú svo komið að það fær einungis
tæp 20% af umræddu gjaldi.
Þetta ástand hefur leitt til þess,
að nánast ekkert hefur verið hægt
að gera á undanförnum árum til
að bæta aðstöðuna á fjölmörgum
eftirsóttum ferðamannastöðum
og er nú svo komið, að mati
Náttúruverndarráðs, að lokun
nokkurra staða er óumflýjanleg á
næstu árum, verði ekki kippt í
taumana af myndarlegum hætti.
í ljósi þessa skorar Náttúru-
verndarráð því á fjárveitinga-
valdið að endurskoða nú afstöðu
sína til þessa vörugjalds og að því
verði varið til þeirra verkefna
sem því var ætlað í upphafi, þ.e.
að bæta aðstöðu á fjölsóttum
ferðamannastöðum og koma
þannig í veg fyrir að þeim verði
að loka vegna örtraðar og land-
skemmda.“
dagblaðið á
landsbyggðinni