Dagur - 20.12.1989, Qupperneq 9

Miðvikudagur 20. desember 1989 — DAGTJR,— 9
Jón Sveinsson, Nonni.
„Afneitar þú diöflinum?":
spyr presturinn.
Björg svarar já.
„Og öllum hans verkum?"
Enn svarar konan játandi.
í þessum dúr heldur skírnar-
athöfnin áfram og seinast er
barninu gefið nafnið Jón Stefán.
Sveinn hefur greinilega ekki vilj-
að láta konu sína alveg sjálfráða
um nafngiftina. Jónsnafnið er í
höfuðið á föður Sigríðar en Stefán
er eftir sáluðum bróður Sveins.
Síðar á Jón Stefán eftir að verða
heimsþekktur fyrir bækur sínar
og einn örfárra 19. aldar íslend-
inga er ganga kaþólskunni á
hönd. Þegar presturinn hefur
lokið skylduverki sínu er gestum
boðið upp á kaffi, romm og toddí.
Hinn fomi íjancíi
Möðmvalla
gerir vart við sig
Varla er fyrr búið að gefa Jóni
litla nafn en hann byrjar að
„óspekjast af egta klaufalegri
meðferð." Sigríður fer að róla á
fætur, er þó við rúmið og æði
stygg í skapi. Börnin eru sígrenj-
andi og Sveinn á í miklu stríði við
að halda sér að vinnu sem hann
stundar heimavið. Þann 27.
nóvember skrifar Sveinn: „[Kona
mín] klæddist fyrst reglulega í
dag." Sigríður er þó ekki orðin
hraust, kvartar um allskonar
vesöld og er ekki laust við að
hún reyni á þolrifin í eiginmanni
sínum.
Desember gengur í garð en lít-
ill jólahugur er enn í fólki. Það
hefur snjóað um sveitina og
ökkladjúpur jafnfallinn snjór
þekur jörðina. Hreppsnefndar-
menn fara um og setja á hey hjá
mönnum. Um aldir hafa íslenskir
bændur tekið þátt í vetrarlottó-
inu með guði alföður. í trausti
þess að veðrátta yrði góð hafa
þeir jafnan reynt að halda lífinu í
fleiri skepnum en færri yfir vet-
urinn. Þetta hefur ekki alltaf
hugnast yfirvöldunum og á önd-
verðri 19. öld eru þau í óða önn
að innprenta bændunum að það
sé betra að halda færra sauðfé
og gera betur við það en að hafa
ærnar fleiri og svelta þær.
Það dregur líka úr jólaspenn-
ingnum að skæður fjárkláði hef-
ur geisað fyrir sunnan og er nú á
leið norður yfir fjöll. Eyfirskir
bændur eru hræddir. Pétur Hav-
stein vill hefjast handa um
niðurskurð en landlæknir Jón
Hjaltalín þykist geta læknað
sauðfé. Á kontór sínum fylgist
Sveinn grannt með gangi mála,
fjárkláðinn á síðar eftir að auka
annríki hans um allan helming.
Það eina sem bendir til komu jól-
anna á heimili skrifarans eru
leiðbeiningar um ölbruggun sem
Sveinn sendir kunningja sínum.
Hver dagur líður öðrum líkur. Úti
hríðar og innandyra hamast
börnin og gera föður sínum lífið
leitt. Þann 8. desember, á Maríu-
messu, dregur óvænt til tíðinda
þegar hinn alræmdi vágestur
Möðruvalla, eldurinn, heimsækir
staðinn enn einu sinni.
Björg, móðir Sveins, hefur ver-
ið í heimili hjá honum síðan hún
og Þórarinn, eiginmaður hennar,
brugðu búi árið áður. Rétt fyrir
háttatíma þennan annan þriðju-
dag í desember 1857 gengur
gamla konan fram í matarbúr að
ná í vatnsfötu. Sigríður litla er
með henni og heldur á ljóstýr-
unni fyrir ömmu sína. Uppi á
baðstofuloftinu er Sveinn eitt-
hvað að sýsla. Leggur þá skyndi-
lega fyrir vit hans mikla reykjar-
sterkju. Hann fer ofan, rífur upp
hurðina að matarbúrinu og sam-
stundis fyllist baðstofan af reyk.
Sigríður verður skelfingu lostin,
þrífur Jón litla og hleypur með
hann suður í múrhúsið amt-
mannsins. Það hríðar. Hún bank-
ar á dyrnar sem eru læstar en
fólkið virðist gegnið til náða og
sofa fast. Að lokum er þó lokið
upp. Þegar Pétur amtmaður
heyrir vátíðindin hleyptur hann
með fólki sínu yfir að húsi Sveins
með vatn og snjó. Þegar hjálpin
berst hefur Sveini tekist að
hemja eldinn. Tekur hann nú
Ármann son sinn í fangið og ber
hann yfir í amtmannshúsið en
vinnukona heldur á Björgu litlu.
Morguninn eftir er tjónið metið.
Treyja af húsbóndanum og önn-
ur af húsmóðurinni eru brunnar;
einnig blússa og rauð yfirhöfn
sem Ármann átti, kjóll og önnur
föt af börnunum. Alls virðist
Sveini skaðinn hlaupa á 15 ríkis-
dölum sem er rúmlega jafnvirði
þriggja áa, loðinna og lembdra.
Annað virðist ekki hafa brunnið
og minnist Sveinn ekkert á föt-
urnar, sem móðir hans hafði ætl-
að að sækja, en eldurinn náði að
læsa sig í. Búrloftið hafði sviðnað
svolítið en skyr- og drykkjar-
tunnur eru óskemmdar.
Jólin og kirkjuleiðsla
Þegar búið er að þurrka upp
bleytu og hreinsa óþokka annan
eftir slökkvistarfið fellur allt í
sama farið og áður. Sveinn situr
við að færa inn í bækur og öðru
hvoru ríður hann eitthvað út
með Pétri amtmanni. Það gerir
hláku, snjóinn tekur upp og
veðurblíðan leikur við menn og
skepnur. 15. desember er lagt á
hesta og Sveinn, Pétur, Finsen
læknir og fleiri ríða að Skipalóni.
Húsbóndinn, Þorsteinn Daníels-
son, liggur með „þann rauða
skepta" og hefur í frammi mik-
inn harmagrát. Öðru hvoru vein-
ar Þorsteinn eftir þeim rauð-
skefta, en það er hnífur sem
hann á, og kveðst vilja binda
enda á sitt tímabundna líf, enda
sé lífshlaup hans misheppnað.
Þeim félögunum tekst að draga
Þorstein upp úr rúminu, skjóta
undir hann hrossi, og halda í
skemmtiferð til Akureyrar. En
Þorsteinn stórbóndi er ekki sá
eini sem á við vanheilsu að
stríða. Jón Stefán er óspakur,
„máske veikr með köflum" og
heldur vöku fyrir foreldrum sín-
um um nætur. Um þetta háttalag
sveinsins yrkir faðir hans:
„Stebbi letur mömmu mest,
margopt setur værð á írest. “
Það er greinilegt að Sveinn
tekur Stefáns-nafnið fram yfir
Jón og vill að sonur sinn noti það
er tímar líða.
Loks rennur aðfangadagur
jóla upp bjartur og fagur. Undan-
farna daga hefur kyngt niður
miklum snjó og sér hvergi í
dökkan díl. Fyrsta verk Sveins
um morguninn er að tappa víni á
flöskur fyrir amtmanninn sem
gefur honum tvær flöskur af
rommi, aðrar tvær af brennivíni
og „fullt heilanker af Bajersku
öli". Þetta kemur sér vel fyrir
skrifarann sem orðið hefur nokk-
uð seinn fyrir að draga drykkjar-
föng í búið fyrir jólin. Um miðjan
mánuðinn höfðu flestar guða-
veigar verið uppseldar hjá kaup-
mönnum á Akureyri og Sveinn
með naumindum getað útveg-
að sér brennivínspott. Um kvöld-
ið borðar skrifarinn með hús-
bónda sínum. Amtmannsfrúin,
Kristjana Gunnarsdóttir, systir
Tryggva Gunnarssonar, gefur
börnunum öskjur með leikföng-
um í. „Yfirhöfuð var lítið um
skemmtun;" skrifar Sveinn um
þennan fyrsta aðfangadag í lífi
Jóns Sveinssonar.
Daginn eftir er fólk árla á fót-
um og heldur í kirkju. Enda þótt
veðrið sé gott, logn og bjart, er
töluvert frost og kirkjugestum
kólnar að sitja undir orðum
prestsins í óupphitaðri kirkjunni.
Þegar messan er úti hlaupa allir
kunningjar Sveins, helkaldir, yfir
til hans og þiggja veitingar,
kaffi, romm og brennivín; koma
verður blóðinu á hreyfingu aftur.
En þetta er dýrt fyrir skrifarann,
stöðugur ágangur gesta er vafa-
laust eitt af því sem þyngir stöð-
ugt skuldabagga heimilisins.
Ein er þó sú sem ekki fer í
kirkju. Frá því Jón Stefán fæddist
hefur Sigríður, móðir hans, ekki
stigið fæti inn í guðshús. Þetta á
rætur að rekja til orðræðu er guð
almáttugur átti eitt sinn við
Móse um konur og frá greinir í
biblíunni. Himnafaðirinn er þar
að skýra frá því að konur verði
óhreinar við barnsburð, í 40
daga ef um sveinbarn er að
ræða, annars í 96 daga. Af þess-
um boðskap flaut svokölluð
kirkjuleiðsla kvenna, sem í
kaþólskum sið var ekkert annað
en hreinsun af djöflinum og
endurskírn til kristinnar kirkju. í
höndum mótmælenda breyttist
þessi siðvenja, að minnsta kosti
að forminu til, í þakkarávarp til
algjafans fyrir nýburann og
áminningu til móðurinnar um að
bera ekki aðeins umhyggju fyrir
líkamlegum þörfum barnsins
heldur einnig „þess sálarfóðri, af
hverju það fær uppalist til
himnaríkis".
Laugardaginn annan í jólum
er komið að því að leiða Sigríði í
kirkju. í sínum besta skrúða bíð-
ur hún þess fyrir utan kirkjudyr
að presturinn ljúki altarisþjón-
ustunni og komi fram í anddyrið
að leiða hana til sætis í kirkjunni.
Þegar athöfnin er afstaðin fyllist
heimili þeirra hjóna Sveins og
Sigríðar af gestum „og skenkti
eg upp öll mín vínföng". Má því
segja að bein eftirköst fæðingar
Jóns Sveinssonar hafi verið á
enda um leið og fyrsta jólahátíð-
in í lífi hans var að baki.
Höfundur er sagnfræðingur og
vinnur að ritun sögu Akureyr-
ar.

Við sendum okkar bestu
jóla- og nýárskveðjur
til viðskiptavina okkar og landsmanna.
Þökkum viðskiptin á árinu.
acohf
Skipholti 17, Reykjavík, sími 27333 k
/y^
*
y'y

Slippstöðin hf. Akureyri
sendir starfsfólki sínu og
viðskiptavinum
bestu óskir um gleðirík jól og
arsæld á komandi ári

mito
slippstödin
■P

/
%
Oskum viðskiptavinum okkar
gleðilegra jóla
og farsældar á komandi árí
cfo
David Pitt&CO.Hí
UMBOÐS-OC HEILDVERSLUN
Klapparstfgi6, Pósthólf 1297
121 Reykjavík, Simi 91-13333
J
e
m
\

Oskum viðskiptamönnum
og landsmönnum öllum
gleðUegra jóla
og gleðUegs nýárs
MYNDAMÓT HF.
Aðalstræti 6, Reykjavík, sími 91-17152 ^
—

GleðUeg jól
og farsælt komandi ár
Þökkum viðskiptin á árinu.
Kæliverk sf.
Frostagötu 3 b, Akureyri, sími 96-24036

+UOO ^
f\
n
Gleðileg jól
og farsœlt komandi ár
Þökkum viðskiptin á iiðnu ári
Skinnaiðnaður
Sambandsins,
Gleráreyrum, sími 21900