Dagur - 06.03.1990, Blaðsíða 14

14 - DAGUR - Þriðjudagur 6. mars 1990
Minning:
Jóhann Frímann
fyrrverandi skólastjóri
Fæddur 27. nóvember 1906 - Dáinn 28. febrúar 1990
Hann haföi ekki gert mikil boð á
undan sér, maðurinn með ljáinn,
þegar hann kvaddi dyra hjá
Jóhanni Frímann, fyrrum skóla-
stjóra, aðfaranótt öskudags. Að
vísu var aldur Jóhanns orðinn
nokkuð hár og því ailra veðra
von úr þessu, en heilsan bærileg
og andlegt fjör óskert með öllu.
Þess vegna kom andlátsfregn
hans óvænt. Banalegan var stutt,
aðeins ein næturvaka, og honum
var hlíft við langvinnum kvölum
eða kararlegu. Þetta mun hafa
verið honum mjög að skapi, að fá
að kveðja á þennan hátt, standa
uppréttur til síðasta dags. En
mikill er sjónarsviptirinn, mikill
er söknuður þeirra, sem eftir
standa á ströndinni og horfa á
eftir honum sigla þöndum seglum
út á djúpið mikla, sveipaður aft-
anbjarma, og taka örugga stefnu
á sólgylltar eilífðarlendur. Mikil
er aðdáun þeirra, því að hér fór
vaskur maður og vitur, og mikið
er þakklæti þeirra, því að þeir
kveðja nú góðan dreng og vin-
fastan með stórt og heitt hjarta.
Jóhann Frímann fæddist í
Hvammi í Langadal 27. nóvem-
ber 1906 og var Austur-Húnvetn-
ingur í báðar ættir. Foreldrar
hans voru Valgerður Guðmunds-
dóttir frá Sneis og Guðmundur
Frímann Björnsson frá Mjóadal.
Þau höfðu bæði verið gift áður og
misst maka sína, áður en þau
gengu saman í hjónaband, svo að
Jóhann átti fimm hálfsystkin
samfeðra, sem komust af barns-
aldri, og einn hálfbróður sam-
mæðra, en alsystkini hans voru
sex. Hann var yngstur þeirra og
kvaddi síðastur, en þó er ekki
nema um hálft ár, frá því er Guð-
mundur skáld, bróðir hans,
andaðist. Þeir bræður voru alla
tíð mjög samrýmdir og miklir
félagar, og skemmtilegt var að
heyra þá rifja upp saman ævintýri
æskudaganna heima í Langadal,
sem liðu með gný og galsa, ærsl-
um og yrkingum. A Hvamms-
heimilinu var mikið lesið af blöð-
um og góðum bókum, ekki síst
skáldsögur og ljóð, og Ijóðagerð
var þar einnig mikið um hönd
höfð. Hinum megin við fjallið
bjó Sveinn í Élivogum og fylgd-
ist með „Hvamms-strákunum"
álengdar.
Á unglingsaldri fór Jóhann í
Gagnfræðaskólann á Akureyri,
sem svo hét þá, og varð gagn-
fræðingur 1923. Veturinn
1924/1925 sat hann í 4. bekk
nýstofnaðrar menntadeildar
skólans, en hvarf þaðan undir vor
vegna mikils óyndis. Hins vegar
tók hann sig upp um sumarið og
hélt til Danmerkur, settist í lýð-
háskólann í Askov um haustið og
var þar í tvö ár. Hann fór víða
um Evrópu næstu sumur og
kynntist löndum og þjóðum sér
til menntunar, dvaldist t.a.m. í
klausturskólanum í Clervaux í
Luxemburg sumarið 1927. Á
næstu árum fór hann nokkrar
kynnisferðir til Evrópu, m.a. til
Sovétríkjanna árið 1933, en það
þótti tæpast heiglum hent á þeim
árum. Hann naut þess að láta
mennta- og menningarstrauma
samtímans leika um sig, haldinn
ríkri þrá eftir frjórri og heil-
brigðri lífsnautn. Hann var alla
tíð hrifnæmur og jákvæður gagn-
vart stefnum, hugmyndum og
hugsjónum, en beitti þó jafnan á
þær skarpri dómgreind sinni.
Hann gleypti ekkert hrátt eða
heilt, játaði engu óséðu, heldur
lagði á það mat eigin skynsemi,
valdi síðan eða hafnaði.
Haustið 1927 kom Jóhann aft-
ur heim til íslands, og atvikin
höguðu því svo, að hann settist
að á Akureyri. Iðnaðarmenn á
Akureyri undir forystu eldhugans
Sveinbjarnar Jónssonar fengu
hann til liðs við sig með því að
gerast kennari við Iðnskóla
Akureyrar, en skólinn var um
þær mundir að flytjast af hrak-
hólum inn í nýtt hús, sem Iðnað-
armannafélagið hafði reist yfir
hann við Lundargötu. Næsta
haust, 1928, varð Jóhann svo
skólastjóri Iðnskólans og hélt
þeirri stöðu til 1955, að undan-
teknum tveimur árum, þegar
hann var skólastjóri Reykholts-
skóla í Borgarfirði, eða í aldar-
fjórðung. Hann kom á festu í
starfi Iðnskólans og hóf hann til
vegs og virðingar með víðsýni,
hjartahlýju og skörungsskap, til
ómældra hagsbóta fyrir iðnað og
iðnaðarmenn á Akureyri, hinum
hraðvaxandi iðnaðarbæ. Jafn-
framt vann hann mikið að stéttar-
legum málefnum iðnaðarmanna,
var t.a.m. kosinn í bæjarstjórn af
sérstökum lista þeirra árið 1934
og var bæjarfulltrúi til 1938. Iðn-
aðarmannafélag Akureyrar kaus
Jóhann heiðursfélaga sinn árið
1956.
Þegar Gagnfræðaskóli Akur-
eyrar var stofnaður árið 1930,
fékk hann húsnæði í húsi Iðnað-
armannafélagsins og nýtti
kennslustofur Iðnskólans á
daginn, en á þeim árum og lengi
síðan var Iðnskólinn kvöldskóli.
Skólarnir höfðu ekki aðeins sam-
eiginlegar kennslustofur og sam-
eiginlega kennarastofu, heldur
höfðu þeir að nokkru leyti sama
kennaralið. Hélst sú skipan á
Lundargötuárunum og lengi eftir
að skólarnir fluttust í nýreista hús
Gagnfræðaskólans við Laugar-
götu árið 1943. Jóhann Frímann
varð fyrsti fastakennari Gagn-
fræðaskólans við stofnun hans,
og nokkur fyrstu árin sá eini, og
þeirri stöðu hélt hann, þar til
hann tók þar við skólastjórn. Þó
ber þess að geta, að haustið 1939
bauðst honum skólastjórastaða
Héraðsskólans í Reykholti.
Hann tók því boði, en fékk stöðu
sína á Akureyri geymda, ef hann
kynni að vilja snúa þangað aftur,
sem varð haustið 1941.
Jóhann varð fyrsti yfirkennari
Gagnfræðaskóla Akureyrar 1952
og studdi skólastjóra sinn, Þor-
stein M. Jónsson, með ráðum og
dáð í þeirri miklu hagsmuna- og
réttindabaráttu, sem skólinn háði
á þeim árum. Það fengu margir
að reyna, eins og oft bæði fyrr og
síðar, bæði samherjar og and-
stæðingar, að það munaði um
stuðning og atfylgi Jóhanns, því
að hann var í senn fljúgandi
mælskur og ritfær baráttumaður
og hygginn og skapheitur mála-
fylgjumaður.
Kennslugreinar Jóhanns voru
einkum stærðfræði og danska, og
var hann jafnvígur á báðar og
þótt fleiri væru. Dönskunemend-
ur Jóhanns þóttu jafnan bera af
öðrum um kunnáttu, þegar þeir
komu í framhaldsskóla. Það var
engin tilviijun, því að Jóhann var
kennari af guðs náð, laginn og
skilningsríkur eða eftirgangssam-
ur og kröfuharður, allt eftir því,
hvernig í pottinn var búið hjá ein-
stökum nemendum. í kennslu-
stundum hans ríkti röð og regla,
vinnusemi og vinnugleði. Árang-
ur kennslu og náms varð líka eftir
því. Þó að sumum nemendum
stæði stuggur af honum við fyrstu
sýn, því að vissulega sópaði oft
að honum í kennslustofu, leið
ekki á löngu, þangað til þeim fór
að þykja innilega vænt um hann.
Hann varð nefnilega fljótt vinur
nemenda sinna og þeir hans.
Kunnátta hans og tök á námsefn-
inu, góð yfirsýn og glögg fram-
setning hans vöktu líka traust
nemenda á kennaranum og sjálf-
um sér um leið.
Skólaárið 1953/1954 var Jó-
hann í ársleyfi frá skólunum og
fór þá námsferð til Bandaríkj-
anna. Þar stundaði hann m.a.
nám í ensku og uppeidis- og sál-
fræði við háskólana í Syracuse og
Washington D.C., auk þess sem
hann kynnti sér skóla og skóla-
rekstur á ýmsum stöðum vestra.
Þegar Þorsteinn M. Jónsson lét
af skólastjórn fyrir aldurs sakir
haustið 1955, var Jóhann Frí-
mann sjálfkjörinn og óumdeildur
eftirmaður hans. Hann var rögg-
samur og réttlátur skólastjórn-
andi, virtur og dáður af nemend-
um og kennurum. Nemendum
fjölgaði ört á skólastjórnarárum
hans, og húsnæðisþörf skólans óx
að sama skapi. Hann sá allra
manna best, hvar skórinn
kreppti, og hóf strax baráttu fyrir
stækkun skólahússins, svo að um
munaði. Með hyggindum, þolin-
mæði og snerpu tókst honum að
tvöfalda húsnæði skólans og vel
það í linnulausri höggorrustu við
fjárveitingavald og skrifstofu-
vald. Þetta var ef tii vill stærsti
sigur Jóhanns f þágu Gagnfræða-
skóla Akureyrar, enda býr skól-
inn enn að þeim sigri. Án þessara
bættu og stækkuðu húsakynna
hefði skólinn verið alls ófær um
að sinna skyldum sínum við
nemendur sína og bráða hags-
muni þeirra. Jóhann lét af skóla-
stjórn vegna heilsubrests haustið
1963.
Jóhann Frímann var víðlesinn
og vel heima í íslenskum bók-
menntum, fornum og nýjum, og
bókmenntum frændþjóða okkar
og hafði tilvitnanir í þær á hrað-
bergi. Hann var ritsnjall og flug-
mælskur, og það gustaði af hon-
um í ræðustól. Ef til vill verður
hann nemendum sínum og okkur
samkennurum hans minnisstæð-
astur, þegar hann talaði blaðlaust
af hita andagiftar og innblásturs.
Hann fór þá oftar en ekki á kost-
um myndauðugs og glæsilegs
máls og hreif þá áheyrendur sína
með sér á fluginu yfir heim og
himin.
Ekki varð hjá því komist, að
slíkur maður yrði kallaður til
ýmissa trúnaðarstarfa auk þeirra,
sem áður voru nefnd. Til dæmis
sat hann lengi í skólanefnd
Húsmæðraskóla Akureyrar,
stjórn Sjúkrasamlags Akureyrar,
Sparisjóðs Akureyrar og Fram-
sóknarfélags Akureyrar. Þá var
hann ritstjóri Dags á Akureyri í
tæp 3 ár 1941-1943 og skrifaði
mikið í það blað árum saman.
Jóhann var skáld gott, þótt
hann sinnti því ekki sem skyldi
og léti önnur verk sitja fyrir
lengst af. Tvær Ijóðabækur sendi
hann þó frá sér, Mansöngva til
miðalda (1929) og Nökkva og ný
skip (1934). Sæg söngtexta samdi
hann við kórlög. Leikrit hans,
Fróðá, kom út 1938, en það var
sýnt á sviði bæði hjá Leikfélagi
Ákureyrar og Leikfélagi Reykja-
víkur og var þar að auki flutt í
útvarp. Þá fékkst Jóhann nokkuð
við þýðingar á sögum og ljóðum
úr erlendum málum.
Hinn 27. júlí 1929 gekk Jóhann
að eiga tvítuga stúlku, Sigurjónu
Pálsdóttur, f. 17. júní 1909, sem
var ein hinna glæsilegu og list-
hneigðu Staðarhólssystkina á
Akureyri. Foreldrar hennar voru
Guðlaug Þórðardóttir frá Hnjúki
og Páll Jónsson, trésmiður og
bóndi. Þau Sigurjóna og Jóhann
bjuggu árum saman í húsinu nr. 6
við Hamarsstíg í nábýli við systur
Sigurjónu, Lovísu, og mann
hennar Kristin Þorsteinsson,
deildarstjóra hjá KEA og annál-
aðan söngmann. Mikil vinátta
var jafnan milli heimilanna. En
1957-1958 byggðu Sigurjóna og
Jóhann sér einbýlishús við
Ásveg, einmitt þar sem æsku-
heimili Sigurjónu, Staðarhóll,
hafði staðið. Þar áttu þau heima,
þar til Sigurjóna féll frá, en hún
andaðist 24. maí 1981. Börn
þeirra eru þrjú: Valgarður
Frímann, rafvirkjameistari, f.
1930, var kvæntur Kolbrúnu
Ásgeirsdóttur, sem nú er látin,
Guðlaug Sigyn Frfmann, f. 1934,
gift Gunnari Randverssyni, lög-
regluvarðstjóra, og Bergljót Sif
Frfmann, f. 1944, gift Þorsteini
Gunnarssyni, klæðskerameist-
ara.
Eftir lát Sigurjónu fluttist
Jóhann í Kristneshæli, þar sem
hann dvaldist eftir það við góða
aðhlynningu og gott atlæti.
„Blessuð sykursýkin, ég á það
henni að þakka, að ég fæ að vera
hér,“ sagði hann í gamni við okk-
ur hjónin í haust, því að hann
kunni ágæta vel að gera að gamni
sínu og koma auga á skástu hlið-
ar allra mála. En þarna fékk
hann að vera sér í herbergi með
myndum sínum og minjum frá
góðum gömlum dögum og með
bókum sínum, sem honum þótti
vænt um og átti að hljóðlátum,
ófrömum, en nærtækum sálu-
félögum. Hann átti úrvalsbækur
einar og umgekkst þær með var-
færnum höndum og umhyggju
eins og aðra vini sína.
Jóhann Frímann var hávaxinn
maður og svaraði sér vel, svip-
mikill og sviphreinn. Það var eftir
honum tekið, hvar sem hann fór
eða kom á mannamót. Hann var
snemma bráðger og sennilega
aldrei unglingslegur, en hann
varð heldur aldrei ellilegur.
Hann var listahagur, eins og
hann átti kyn til, og rithönd hans
var forkunnarfögur. Hann hafði
gáman af góðum pennum rétt
eins og hestamaður af gæðingum.
En það verður manngerðin og
manngildið, sem við vinir hans og
samverkamenn munum best,
virðum mest og þykir vænst um.
Vinátta hans var föst og einlæg
og entist ófölskvuð ævilangt.
Hann var óvenju-hlýr maður og
hjartagóður, hugsanlega ekki
fjarska fljóttekinn, en trölltrygg-
ur þeim, sem hann batt vináttu
við. Það getur gamli hópurinn af
kennarastofu G.A. vottað.
Handtak hans var hlýtt og fast.
Hann var skapheitur, skapríkur
og tilfinningaríkur, hrifnæmur og
hugsær eins og allir góðir lista-
menn, því að hann var einn
þeirra. Þó að hann væri í aðra
röndina alvörumaður, sem sótti
fast eftir svörum við æðstu ráð-
gátum, var hann í hina kátur og
glaður í góðra vina hópi, gerði þá
að gamni sínu, hló og lék á als
oddi. Spaugyrði flugu, og gamlar
gamansögur og fyndnar lausavís-
ur spruttu fram, ekki síst úr átt-
högunum. En eftirlætisumræðu-
efni hans voru þó bókmenntir,
ekki síst ljóð góðskálda, kveðin
af list og gegnheil að efni og
formi. Þá fór hann ekki leynt
með aðdáun sína, en lét sér fátt
um finnast óljóð og efnisleysur.
Þegar Jóhann varð áttræður,
var honum boðið í morgunkaffi á
kennarastofu Gagnfræðaskólans.
Þar flutti hann yfir borðum eina
af sínum glæsilegu tækifærisræð-
um, leiftrandi af mannviti,
mælsku og andagift, og hún verð-
ur lengi í minnum höfð þeirra, er
á hlýddu. Álengdar fylgdist hann
alltaf af áhuga með málefnuin
skólans og skólastarfinu í stórum
dráttum, og ævinlega sótti hann
árshátíðir hans, þegar hann fékk
því við komið.
Oft nutum við hjónin góðra
stunda á heimili Sigurjónu og
Jóhanns og eftir lát hennar heima
hjá dætrum hans og tengdason-
um. Öll börn hans, tengda- og
barnabörn létu sér mjög annt um
hann, svo að til fagurrar fyrir-
myndar var, enda kunni hann vel
að meta það og þakka.
Síðasta endurminning okkar
Ellenar um Jóhann vin okkar er
frá heiðríkum sunnudegi
snemma á þessum vetri, þegar
hann gerði okkur þá ánægju að
koma með okkur í ökuferð um
framsveitir Eyjafjarðar. Sólin
skein á fannhvíta jörðina, og
brött og sviptigin fjöllin luktu um
héraðið eins og óvinnandi
kastalaveggir. Loftið var hreint
og tært í frostkyrrunni, og landið
var blikandi fagurt. Og við hrif-
umst öll af þessari kyrru fegurð
undir lækkandi nóvembersól og
nutum hennar í sameiningu.
Þannig er gott að minnast góðs
vinar, sem aldrei sýndi okkur
annað en hlýju, vinarþel og
elskusemi, föðurlega og bróður-
lega í senn, svo að hvergi ber
skugga á eftir rúmlega fjögurra
áratuga kynni.
Svo vildi til, að fyrstu kennslu-
stund mína í því skólahúsi, sem
síðan hefir verið vinnustaður
minn, kenndi ég í Iðnskóla Akur-
eyrar. Þá var Jóhann skólastjóri
þar. Við höfðum ekki hist áður.
Hann beið mín efst í stiganum
framan við kennarastofuna,
þrýsti hönd mína þétt, fagnaði
mér innilega og bauð mig vel-
kominn til starfa. Feimnum og
hikandi byrjanda þótti vænt um
þessar viðtökur, og þær gáfu hon-
um kjark og styrk, sem entust
lengi.
Hver veit, nema Jóhann bíði
mín aftur á skörinni, þegar ég
kem lallandi upp stigann á nýjum
og ókunnum vinnustað einhvern
tíma seinna? Sverrir Pálsson.
í dag verður Jóhann Frímann f.v.
skólastjóri jarðsettur. Hann
starfaði að uppeldis- og kennslu-
málum öll sín manndómsár. Það
er mikið happ fyrir hvert byggð-
arlag að fá til starfa fullhuga eins
og Jóhann, sem var mikill að
hverju sem hann gekk.
Árið 1928 var Jóhann ráðinn
skólastjóri Iðnskólans á Akureyri
en þar sem sá skóli starfaði aðal-
lega á kvöldin réðst Jóhann einnig
að Gagnfræðaskóla Akureyrar
sem fyrsti og raunar eini fastráðni
kennarinn fyrsta árið. Það var
haustið 1930 en þá hófst starf-
semi Gagnfræðaskólans undir
stjórn Sigfúsar Halldórs frá
Höfnum. Ugglaust hefur þessi
tími verið erfiður starfsmönnum
skólans því þá var mikið atvinnu-
leysi á Ákureyri og kreppa í öllu
mannlífi. Það hefur því verið
ærinn starfi að vinna skólanum
tilverurétt en það tókst með elju
og þrautseigju.
Arið 1939-1941 var Jóhann
Frímann skólastjóri héraðsskól-
i