Dagur - 27.11.1990, Blaðsíða 4

OI IO AO
/\nr\ ►
í' >m mr>kMÍ4íirl
a
4 - DAGUR - Þriðjudagur 27. nóvember 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR, 1000 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 725 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON
BLAÐAMENN:
JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþróttir),
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauöárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓLI G. JÓHANNSSON,
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, STEFÁN SÆMUNDSSON,
ÞÓRÐUR INGIMARSSON, LJÓSMYNDARI: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON, ÞRÖSTUR HARALDSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRiMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
INGVELDUR JÓNSDÓTTIR, HEIMASÍMI 22791
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Afstaðan til EB
stærsta kosningamálið
Þegar umræðan um stöðu íslands í sameinuðu evrópsku
efnahagssvæði hófst hér á landi kom fljótlega í ljós, að því
er virtist, almenn samstaða um nauðsyn þess að ísland
tæki þátt í slíku samstarfi Evrópuþjóða. Jafnframt virtist
ríkja alger einhugur um að full aðild íslands að Evrópu-
bandalaginu kæmi ekki til greina. Þess í stað skyldi leita
allra leiða til að ná fram samningum við EB þar sem sér-
staða íslands yrði virt að verðleikum. Þessar samninga-
viðræður hafa staðið yíir síðustu misseri og skilað nokkr-
um árangri, þótt ljóst sé að róðurinn er þungur og langt í
land ennþá.
Að undanförnu hefur því miður komið í ljós að flótti er
brostinn í þann hóp er áður virtist einhuga um að ísland
ætti ekki undir neinum kringumstæðum að sækja um
aðild að EB. Sumir eru tvístígandi í afstöðu sinni enn sem
komið er en sumir hafa hreinlega skipt um skoðun eða
komið úr felum með skoðanir sínar og vilja ísland inn í
EB. Flestir eru þó sem betur fer enn þeirrar skoðunar að
ísland eigi ekkert erindi inn í Evrópubandalagið.
Samband ungra jafnaðarmanna varð fyrst íslenskra
stjórnmálasamtaka til að segja það fullum fetum að til
greina kæmi að sækja um aðild að EB. Þessa hugmynd
settu ungkratar fram í stjórnmálaályktun fyrir fáum
vikum. Sjálfstæðisflokkurinn gaf þessari hugmynd síðan
byr undir báða vængi í lok október, er Ragnhildur Helga-
dóttir, fráfarandi þingmaður flokksins í Reykjavík, lýsti
þeirri skoðun sinni í ræðu á Alþingi að íslendingar ættu
tafarlaust að sækja um aðild að Evrópubandalaginu. For-
maður og varaformaður Sjálfstæðisflokksins hafa einnig
gefið í skyn að til greina komi að sækja um aðild að
Evrópubandalaginu. Þessi skoðun virðist eiga vaxandi
fylgi að fagna innan stærsta stjórnmálaflokks landsins og
er það verulegt áhyggjuefni.
Á það hefur oftlega verið minnt að full aðild íslands að
Evrópubandalaginu yrði dýru verði keypt. Hún þýddi að
að íslendingar yrðu að afsala sér sjálfsákvörðunarrétti
sínum um grundvallarmál. Full aðild að EB hefði í för með
sér að auðlindir íslands yrðu settar undir sameiginlega
stjórn ríkja bandalagsins. Sú stjórn hefur aðsetur í
Brussel og fram hefur komið að vægi íslands við ákvarð-
anatöku hins sameiginlega Evrópumarkaðar yrði þar
V96, þ.e.a.s. eitt atkvæði á móti 96 atkvæðum hinna EB- og
EFTA-ríkjanna. Þetta eru þær staðreyndir málsins sem
mestu máli skipta; staðreyndir sem alls ekki má horfa
fram hjá í umræðunni um þetta mál.
Enginn þarf að fara í grafgötur um hver stefna Fram-
sóknarflokksins er gagnvart Evrópubandalaginu. Hún er
einfaldlega sú að afsal sjálfsforræðis komi ekki til greina
og þar með sé aðild að Evrópubandalaginu ekki til
umræðu. Samstarf og samvinnu við aðrar Evrópuþjóðir
verði að byggja á samningum sem virði sjálfstæði
íslensku þjóðarinnar í einu og öllu.
Með tilliti til þeirra gífurlegu hagsmuna sem hér er um
að ræða er mjög mikils um vert að þau stjórnmálaöfl sem
vilja ísland inn í EB verði ekki aðilar að þeirri ríkisstjórn
sem mynduð verður að loknum næstu alþingiskosning-
um. Þess vegna verður ekki undan því vikist að gera
afstöðuna til EB að kosningamáli í vor. Það verður tví-
mælalaust þýðingarmesta mál sem þjóðin hefur í áratugi
kosið um. BB.
Barátta - ekki barlómur
Atvinnumálaumræðan
Fáir þéttbýliskjarnar í þessu landi,
að höfuðborgarsvæðinu undan-
skildu, hafa komist hjá áföllum
vegna atvinnuástands í landinu.
Þetta hefur snert sveitarstjórnir
misjafnlega mikið, en víst er að
verulegir fjármunir hafa runnið frá
sveitarfélögunum með beinum eða
óbeinum hætti til þess að sporna
við þeirri þróun að atvinnulíf dræg-
ist saman og til þess að sporna gegn
fólksfækkun. Því miður hafa þessar
aðgerðir heimamanna ekki dugað
til og áframhaldandi fækkun íbúa á
landsbyggðinni virðist blasa við.
Færsla fiskveiðiheimilda og skipa
frá einum stað til annars hefur þar
lítii áhrif. Þar er um að ræða inn-
byrðis hreyfingar landsbyggðarinn-
ar, sem eflir einn á kostnað annars.
Oft er því borið við að þessi
staða sé tilkomin vegna ónógra
aðgerða af hálfu sveitarstjórna,
sem veiti atvinnulífinu ekki nægan
stuðning. Slíkri fullyrðingu er ein-
faldast að svara með því að benda
á þá staðreynd að þar sem atvinnu-
lífið hefur minnst orðið fyrir áföll-
um af samdrætti líðandi ára þar
hafa sveitarstjórnir nánast ekkert
gert til þess að styðja við atvinnu-
lífið á meðan mestur tími sveita-
stjórnamanna, utan höfuðborgar-
svæðisins, fer í vinnu tengda
atvinnumálum. Sveitarsjóðir reyna
að taka þátt í atvinnulífinu með
beinum og óbeinum stuðningi. Oft-
ast þarf að taka lán til þess að veita
nýu fjármagni inn í atvinnulífið,
sem seint skilar beinum arði og
takmarkar því um leið svigrúm
sveitarstjórnar til annarra fram-
kvæmda og þjónustu. Þessum
skollaleik þarf að hætta með einum
eða öðrum hætti. Þetta leiðir
aðeins til þess að þegar fram líða
stundir verða sveitarstjórnir á allan
hátt svo aðþrengdar að svigrúm til
þess að sinna almennum þjónustu-
störfum íbúanna verður ekkert.
Sveitarfélögin þurfa sína tekju-
stofna til að standa undir lögboðn-
um framkvæmdum. Fyrirtækin
þurfa þá afkomumöguleika að þau
geti vaxið og eflst af framtaki ein-
staklinganna og samtaka þeirra án
opinberra afskipta.
Áhrif stóriðju á
þróun byggðar
Á undanförnum vikum og mánuð-
um hafa farið fram ítarlegar
umræður um byggðamál í þessu
landi. Umræðan hefur að sjálf-
sögðu snúist að verulegu leyti um
staðsetningu stóriðju í landinu og
áhrif af staðsetningu hennar. Ég
hef sagt það áður og segi það enn
að sú ákvörðun stjórnvalda að
staðsetja stóriðju á þeim stað sem
hún er nú ákveðin á eftir að hafa
veruleg áhrif á byggðaþróun í
þessu landi. Áhrif staðsetningar
hennar á Austur- eða Norðurlandi
hefði þó haft enn meiri áhrif á
byggðaþróun, en þá í átt til þeirrar
jákvæðu þróunar sem við viljum
gjarnan sjá.
Það er augljóst mál að staðsetn-
ing stóriðjunnar var aldrei neitt
kappsmál hjá íslenskum stjórn-
völdum. Næðust viðunandi samn-
ingar um skatta og orkuverð þá
voru íslensk stjórnvöld tilbúin til
þess að láta erlendum samnings-
aðilum staðsetninguna eftir.
Þessum staðsetningarleik er nú
lokið og vonandi tekst að ná viðun-
andi samningum um orkuverð, svo
þetta mikilvæga mál geti orðið að
veruleika og tími kyrrstöðu og
aðgerðarleysis, sem dregið hefur
hagvöxt hér langt aftur úr ná-
grannalöndum okkar, verði senn á
enda. Það er hins vegar enn sann-
færing mín að hefðu stjórnvöld
staðið að þessu máli á annan veg
hefði verið hægt að ráða ferðinni í
staðsetningarmálum. Það er slæmt
til þess að vita að enn geti svo farið
að við stöndum uppi með ófull-
nægjandi orkuverðssamning og
óhagstæða staðsetningu, með tilliti
Sigurður Jóh. Sigurðsson.
til byggðaþróunar og hver verður
staðan þá?
Ræða rektors
Háskóla íslands
í þeirri umræðu um byggðamál
sem farið hefur fram að undan-
förnu hefur margt verið tínt fram
byggðaþróun til stuðnings. Þó virð-
ist sem þetta mál nái illa eyrum
stjórnvalda og athyglivert á hvern
hátt þessar raddir virðast hljóma
þegar inn á höfuðborgarsvæðið er
komið.
Fyrir skömmu flutti rektor
Háskóla íslands, Sigmundur Guð-
bjarnason, ræðu við útskrift
nemenda frá háskólanum. Sú ræða
hans felur í sér margvísleg hvatn-
ingarorð til þeirra sem nú hafa lok-
ið námi og leggja til framhalds-
náms eða til starfa í atvinnulífinu.
Einn þáttur í ræðu hans fjallaði um
landsbyggðina og þau sjónarmið
sem þar ríktu. Þar kemur fram það
sjónarmið að barlómur sveitar-
stjórnarmanna víða um land auki á
byggðavandann og eigi sinn þátt í
því að flæma fólk burt úr byggðar-
lögum og að slíkur barlómur hafi
skapað þá ímynd að staða lands-
byggðarinnar sé vonlaus.
Hér hefur rektor, að mínu áliti,
sett fram sjónarmið við kandidata
frá Háskóla íslands, sem endur-
spegla þau viðhorf sem ríkja á suð-
vesturhorninu í garð landsbyggðar-
innar, en eiga sér ekki stað í raun-
veruleikanum. Slík innræting er
síst til þess fallin að hvetja þetta
unga fólk til þess að takast á við
þau verkefni, víðsvegar um land,
sem bíða og þarfnast þeirrar þekk-
ingar sem það hefur aflað sér.
Ég tek hins vegar undir orð rekt-
ors um að vandi landsbyggðarinnar
verði ekki leystur með því að
hindra breytingar, hvorki tækni-
framfarir né byggðabreytingar.
Sveitarstjórnarmenn hafa fyrst
og fremst verið að vekja athygli á
þeirri uggvænlegu þróun sem átt
hefur sér stað á undanförnum árum
og allri uppbyggingu virðist stefnt á
suðvesturhornið og nálgast það
kraftaverk þegar hægt er að snúa
málum til annars vegar. Það er
hreinn misskilningur að uppgjöf
ríki hjá sveitarstjórnarmönnum á
landsbyggðinni, en við erum í
baráttu fyrir því að málum verði
hagað á annan hátt en hingað til og
að ná þeirri stöðu sem víðast í
landinu að jafnræðis gæti meðal
íbúa landsins.
Nýr lífsstíll, ný þjónusta og fjöl-
breytni í atvinnulífi þarf að geta
þróast sem jafnast í þessu landi, þó
augljóst sé að aldrei geti ríkt full-
kominn jöfnuður. Það gera allir sér
ljóst.
Fundarherbergi
og biðstofur
Þrátt fyrir mikla tæknibreytingu og
þróun, sem gerir mönnum mögu-
legt að hafa samskipti í gegnum
tölvur, póstfax og farsíma, er eitt
sem lítið virðist hafa breyst. Það
eru sífelld ferðalög landsbyggð-
armanna til þess að fylgja málum
sínum eftir í höfuðborginni. Hvað
veldur því að jafn mikill tími sveitar-
stjórnarmanna og forsvarsmanna
atvinnufyrirtækja fer í ferðalög, bið
og fundi fyrir „sunnan"? Kansillí-
stíll, forskrúfað fyrirkomulag. Þar
sitja forsvarsmenn landsbyggðar-
innar á biðstofum eða í fundarher-
bergjum til þess að reyna að þoka
málum fram.
Ósjálfstæði okkar er slíkt og
leikreglur kerfisins þannig að ríkið
hefur úrskurðarvaldið og afskipti
af allt of mörgum ákvörðunum.
Þar breytir litlu hvort um samskipti
við sveitarfélögin er að ræða eða
einstaklinga. Þessi stjórnskipun
endurspeglast síðan í sveitarstjórn-
um, þó í minna mæli sé.
Þegar lögum var breytt til þess
að kalla fram gleggri verkaskil milli
ríkis og sveitarfélaga tókst ekki
betur til en svo að fjölmörg verk-
efni eru enn sameiginleg og veldur
slíkt sífelldri togstreitu um skilning
á verkaskiptalögunum.
Það hefur ekki gerst að raunhæf-
ur hvati hafi myndast til þess að
fækka og stækka sveitarfélögin í
landinu, svo þau verði betur fær
um að sinna sínu hlutverki. Dæmi
um framsýni í þeim málum eru þó
til svo sem þegar þrír öflugir
hreppár frarnan Akureyrar samein-
ast nú. Slíkt ætti að verða öðrum
fyrirmynd og tímabær ábending.
Þjónustudreifing
Það hlýtur að koma sá tími að
menn átti sig á þeirri staðreynd að
núverandi fyrirkomulag í stjórnun
er úrelt og getur ekki gengið, nema
þegnarnir verði helst allir á einum
stað. Þannig yrði borgríkið full-
komnað. Með þessum orðum er ég
ekki að kasta rýrð á höfuðborgina
okkar því hana viljum við hafa. Ég
vil hins vegar ekki trúa því að ekki
sé hægt að dreifa þjónustu þannig
um landið í einu eða öðru formi að
landsmenn geti nýtt sér hana heima
í héraði. Fjölmörg störf mundu
með slíkum hætti skapast fyrir vel-
menntað fólk um land allt og átt
víðtækan þátt í þeirri nauðsynlegu
eflingu sem þessi þjóð þarf á að
halda.
Öðru máli gegnir um sjálfstætt
starfandi stofnanir, sem hafa
afmörkuðu hlutverki að gegna.
Þeim er ekki hægt að dreifa, þær er
aðeins hægt að flytja í heilu lagi.
Það er líka hægt ef vilji er fyrir
hendi.
Því miður virðist sem til þessa
vanti pólitískan vilja að gera
eitthvað raunhæft í málunum og
mikið er embættismanna valdið.
Þegar tækifærin hafa gefist hafa
þau verið misnotuð.
Barlómur og kveinstafir
Það sem gerði að verkum að ég
skrifa þessi orð er fyrst og fremst sú
skoðun mín að sveitarstjórnar-
menn hafi ekki hagað málflutningi
sínum á þann veg að slíkt eigi að
skiljast sem barlómur og kveinstaf-
ir. Sveitarstjórnarmenn eru að
berjast fyrir áframhaldandi byggð í
sínu héraði. Það skal ítrekað sem
áður var sagt og tekið undir orð
rektors Háskóla íslands að enginn
vandi verður leystur með því að
hindra breytingar og byggðabreyt-
ingar munu eiga sér stað. Þær
byggðabreytingar mega þó ekki
eiga sér stað með þeim hætti, sem
við sjáum nú, að öllu sé stefnt á
höfuðborgarsvæðið. Það er ekki
barlómur að halda slíku fram, það
eru kaldar staðreyndir. Því fyrr
sem menn viðurkenna þá staðreynd
og í stað þess að ýta öllum ábend-
ingum og nauðsynlegum breyting-
um til hliðar og fara þess í stað að
vinna ötullega að breytingum til
nýrrar þróunar f landsbyggðarmál-
um því betra.
Sigurður Jóh. Sigurðsson.
Höfundur er formaður bæjarráðs Akur-
eyrar.