Dagur - 20.04.1991, Blaðsíða 14

14 - DAGUR - Laugardagur 20. apríl 1991
Með hænsnakofa í kollimim
Hefurðu einhvern tímann geng-
ið úti í náttúrunni þar sem hún
gerist fegurst og gert ekkert
annað en að reyna að skynja
umhverfið? Skynja tærleika
loftsins og hve fjöllin eru undar-
lega blá? Þegar hugsað er aftur
til slíkra stunda þegar aftur er
komið inn í skarkala mannlífs-
ins þá eru viss atriði sem sitja
föst í minningunni. Pögnin og
víðáttan. Fjarri öllum vélum og
þyti hins mannlega lífs er oft á
tíðum hægt að heyra í þögninni.
Sérstaklega verður sú skynjun
sterk þegar víðáttan er mikil
sem horft er yfir og þegar hlust-
að er þá heyrist ekkert nema
ómurinn af þögninni. Ekki einu
sinni hvinur í vindinum.
Þetta er megineinkenni þessa
lands sem við búum á. Þögn. Á
öræfum landsins eða uppi til
sveita er þögnin alltaf það fyrsta
sem tekið er eftir þegar komið
er úr amstri mannlífsins. Það er
einmitt í þessari þögn sem
smámunasemi og þröngsýni
hverfur af sjálfu sér niður í dýpi
þagnarinnar.
En sumir þola ekki þögn. Það
kann að hljóma undarlega en
svona er því samt sem áður
farið. Ekki erum við heldur að
tala um einhver sjaldgæf tilfelli
því um er að ræða bróðurpart-
inn af samfélagi okjcar. Þeir sem
ekki þola þögn finnst þögnin
yfirþyrmandi og að hún ætli að
æra sig. Hin venjulega tilvera
okkar er eins og gagg í hænsna-
kofa. Sífellt nudd og hamagang-
ur. Þegar það kemur síðan fyrir
að þögn slær á umhverfi manns-
ins þá þarf hann helst að vera
símalandi til að þurfa ekki að
finna fyrir þögninni og verða
vandræðalegur. Annars hafa
menn á tilfinningunni að þeir
séu að týnast og jafnvel hætti að
vera til. Það versta við þetta allt
saman er hins vegar það að
þetta er nánast ómeðvitað.
Ekki alls kostar ómeðvitað en
nánast ómeðvitað. Það er eins
og undir niðri hvíli einhver ótti
við þögnina. Fólk hittist til að
tala og menn kannast sjálfsagt
við það að lenda í vandræða-
legri þögn meðal ókunnugs
fólks. Þögnin verður þá til þess
að sálartetrið fer að engjast og
vill fá lausn frá því að þurfa að
horfa á sjálft sig. Tómleikinn
innra með sálinni hrópar á
afþreyingu og að athyglinni sé
beint annað.
Nú er svo komið að á okkar
dögum þykir eðlilegasti hlutur
að hafa útvarp í gangi allan dag-
inn þó ekki sé endilega verið að
hlusta á það. Svokallaður bak-
grunnshávaði. Ef ekki er hægt
að hafa einhvern sjálfvirkan
bakgrunnshávaða þá kemur
upp þörfin til að láta kvörnina
mala. Einhverjir kannast við
dæmi um það að fólk virðist
nærast á skvaldri og kjaftæði
eins og blóm á vatni. Þetta er ef
til vill stærri vítahringur en
kann að virðast í fyrstu. Ef nán-
ar er að gætt þá er um að ræða
nokkuð óáþreifanlegan víta-
hring. Ekki getur fólk komið
saman öðruvísi en að vera
símalandi eða með einhvers
konar afþreyingu fyrir augum
eða eyrum.
Nú kynni einhver að spyrja:
Hvaða máli skiptir þetta, ekki
líður mér illa? Nú er býsna stórt
spurt. En svarið liggur innra
með hverjum og einum. Það er
ekki hægt að lýsa þögn. Einnig
eru til margar tegundir af þögn.
En þegar sú stund rennur upp
að hið daglega amstur, hnoð og
skvaldur víkur eitt andartak fyr-
ir þögninni þá fæst upplifun og
slökun sem ekki er hægt að færa
í hinn takmarkaða búning orð-
anna. Þessi upplifun kann að
lýsa sér í því að þegar í þögnina
er komið sjá menn að þeir hafa
í raun verið að hugsa með tal-
færunum. Þeir segja allt sem
þeir hugsa. Þannig hættir heil-
inn að virka nema talfærin séu
símalandi. Þess á milli gerist
ekkert. En til eru þeir sem sækj-
ast eftir þögn náttúrunnar. Það
ná engin lýsingarorð yfir þá
upplifun að finna fyrir sjálfum
sér í þögninni. Það er fátt meira
hressandi en að hlusta á þögn-
ina sem ríkir við fjöll og jökla
og hætta að lifa í heimi orða og
hugsana. Hætta að vera eitt-
hvað. Hætta að hafa fastmótað-
ar hugmyndir um sjálfan sig.
Hætta að vera forstjóri, bílstjóri
eða pípulagningarmaður.
Gleyma titlum og mannasetn-
ingum og upplifa sjálfan sig eins
og maður er. Fá tilfinninguna
fyrir sjálfum sér. Til allrar
lukku erum við ekki eintómar
hænsnakofasálir.
Þetta er það sem mætti kalla
að ná jarðsambandi. Tengja
sjálfan sig við umhverfi sitt og
skynja allt á nýjan hátt. Hætta
að vera eins og drukknandi
maður í sífelldri afþreyingu
hversdagsins. En nú kann ein-
hver að segja: Það er ekki hægt
að komast hjá sífelldum ys og
þys eins og þjóðfélagið er í dag.
Já, það er margt sem glepur, en
þá er ágætt að hafa í huga að
þögn er ekki alltaf þögn! Hægt
er að vera í algerri þögn án þess
að taka eftir henni. Hin ytri
þögn skynjast ekki á sama hátt
ef ekki er þögn hið innra. Þann-
ig er hægt að standa úti í Guðs
grænni náttúrunni með óravíð-
áttu til allra handa og grafar-
þögn en vera eins og símalandi
hænsnakofi í koilinum.
Tilgangur minn með þessum
vangaveltum um þögnina er að
sýna meðal annars fram á að
ekki nægir að hafa hljóð í kring-
um sig heldur verður einnig að
hafa hljóðan huga. Hljóður
hugur er hið eðlilega ástand
mannsins. Ekki hið venjulega
hænsnakofataut eins og áður
var talað um. Þegar ástandi
hljóðs hugar er hins vegar náð
þá er hægt að hvíla í þögn og
kyrrð þó hávaði og sífellt mal sé
í umhverfinu. Þegar þögn og
kyrrð er náð hið innra þá er
hægt að fara að skyggnast inn á
við og skoða sinn innri mann.
Þá hefst hin mikla leit fyrir
alvöru.
Dulspeki
Umsjón: Einar Guðmann.
Kristinn G. Jóhannsson skrifar
Bakþankar ~
Að borða kosninga-
loforð með prjónum
Það sæmir okkur ekki fram-
sóknarmönnum að hafa uppi
gáleysislegt hjal á þessum degi
hinna örlagaríku blýantskrossa.
Það hvarflar heldur ekki að okk-
ur að fara meö neitt fleipur í
bakþönkum kosningadags. Ég
hef hins vegar starfað við það
dálítið undanfarna daga að
teikna krossa svona í æfingar-
skyni og mátað þá við þá bók-
stafi sem í boði eru en þeir eru
blessunarlega margir. Þar sem
ég hefi komist að niðurstöðu í
þessum formrannsóknum höf-
um við í hyggju við frú Guðbjörg
að skunda á kjörstað og teikna
svona kross. Það verður hins
vegar að játast að ég óttast um
krossinn hennar frú Guðbjargar
og kemur hvroutveggja til að
mér finnst hún hafa slegið slöku
við að æfa sig í teikningunni og
svo hitt að ég veit hreint ekki
hvort hennar lendir á réttum
stað á teikniblaðinu sem við
fáum í hendur. Á þetta teikni-
blað fáum við nefnilega að
teikna krossamynd af næsta
alþingi og er ekki svo lítið
vandaverk.
En nú er þar til máls að taka
að rétt í þann mund sem kosn-
ingabaráttan fór að verða dálít-
ið flókin tókum við þann kost aö
flýja land. Þess vegna var
páskafríið varla hafið þegar við
vorum komin í loft upp á leið til
þess hluta Evrópu sem menn
eru misjafnlega skotnir í um
þessar mundir. Það varð nefni-
lega að ráði að fara í vettvangs-
ferð til Luxemborgar og Parísar
auk allra hinna staðanna sem
urðu á leiðinni. Við ætluðum
hálfpartinn líka að fara á móti
vorinu og bjóða því til íslands
eftir kosningar. Við hittum það
og það þekktist boðið. Þeir í
París voru furöu rólegir yfir
kosningunum okkar, virtust
hreint ekki hafa neinar áhyggjur
af þeim. Þeir voru í þess stað
að byrja að flytja lífið út á gang-
stéttirnar í tilefni vorkomunnar
og uppi í Montmarte voru úti-
listamenn komnir í ferða-
mannaham og ekki sýnilegt að
þeir hefðu teljandi áhyggjur af
kosningamálum okkar eins og
niðurskurði sauðfjár. Bílstjór-
arnir sem komnir voru í ólýsan-
legt öngþveiti á torgum höfðu
ekki heldur sýnilegar áhyggjur
af fiskveiðistefnunni okkar né
virtust glaðbeittar gengilbeinur
láta byggðaröskun og flótta
kvenna af landsbyggðinni hjá
okkur fipa sig í framreiðslunni.
Mér fannst þetta furðulegt
kæruleysi.
Hótelstýran á Hotel De La
Poste í Verdun kvaddi okkur
með handabandi og blessunar-
óskum án þess að hafa hug-
mynd um hvernig ástandið er á
ríkissjóði og yfirdrætti í seðla-
bankanum og ferðamennirnir
sem voru farnir að þyrpast til
Mosel-dalsins höfðu ekki grun
um hvernig fór um húsnæðis-
kerfið okkar. Verkamennirnir í
Mercier kampavínsjarðgöngum
í Epernay létu sig engu skipta
hvar skattleysismörkin eru uppi
á íslandi og þegar ég fór að
skoða Chagall gluggana í dóm-
kirkjunni í Metz var ekki að sjá á
nokkru andliti áhyggjusvip
vegna launakjara fiskvinnslu-
fólks. Marglit hjörðin sem rangl-
aði um Pompidou safnið í París
sýndi lagasetningu á laun há-
skólamenntaðra ríkisstarfs-
manna algjört áhugaleysi og
smásalar við Notre Dame virt-
ust ekki vita hvernig háttað er
með virðisaukaskattinn á
nauðsynjar. Mér þótti ekki til-
komumikið heldur hvernig
afgreiðslufólkið í kaupfélaginu í
Chateau-Thierry hristi höfuðið
þegar ég rétti því kosninga-
stefnuskrá flokksins okkar.
Þegar ég viðraði misréttið í raf-
orkukostnaði við píramídagesti
við Louvre létu þeir eins og ekk-
ert væri sjálfsagðara.
Þetta var í stuttu máli ekki
árangursríkt kosningaferðalag
hjá mér og ég sá þann kost
grænstan að enda ferðalagið
hjá munkunum uppi í Clervaux
ef vera kynni mér yrði hugar-
hægra. Það dugði ekki til enda
sögðu þeir mér þar að æðsta
markmið lífsins væri dauðinn.
Þegar ég að lokum var sestur
við gluggann heima hjá syni
mínum í Luxemborg og horfði
niður í Grundina og við blasti
þar að auki Centre Europeen
var ekki laust við að mér fyndist
ég dálítið umkomulaus þarna í
miðju Evrópusamlaginu sem
allt í einu var orðið að kosn-
ingamáli heima á Akureyri þar
sem enginn veit fremur en aðrir
landsmenn um hvað málið
fjallar. Baksvipurinn á banka-
mönnum í Lux gaf heldur ekki til
kynna að fyrirhuguð skattlagn-
ing á „fjármagnstekjur" héldi
fyrir þeim vöku. Þeir skildu held-
ur ekki þegar ég sagði þeim að
ég væri óspart hvattur til að
kaupa alls konar spariskírteini
ríkissjóðs til þess nú að koma í
veg fyrir að við þyrftum að taka
bankalán í útlöndum, helst
mánaðarlega á ég að kaupa
svona, gegn loforðum um góða
ávöxtun en síðan segist ráðs-
maður þessa sama sjóðs nú
gera tilkall til vaxtanna sem ég
hefði af þessu og héti nú „fjár-
magnstekjur" og væru siðspillt
afkvæmi frjálshyggjunnar.
Svona geta menn orðið rang-
eygir til munns og handa, í hita
kosningabaráttunnar.
Þegar við svo eitt kvöldið vor-
um sest að snæðingi á japönsku
veitingahúsi niðri í Grund og ég
sat með tvo prjóna að vopni og
átti með þeim að vinna á heil-
miklum kuðungi sem fyrir mig
var borinn í forréttarskyni
fannst mér það svipað verkefni
eins og það sem nú bíður okkar
að gera skil kosningaloforðum
flokka sem bjóðast en til þess
er okkur sem fyrr sagði fenginn
blýantur í hendur. Mér gekk
ykkur að segja afleitlega að
koma upp í mig innihaldi kuð-
ungsins með prjónaskap og
þótti ekki mikið til bragðsins
koma heldur né veit ég hvernig
gengur með krossinn góða eða
hvort það sem ég uppsker með
blýantinum verði betri kostur
eða Ijúfara að kyngja því.
En þar sem ég má ekki, eins
og fyrr er getið, tala um pólitík
eða fara með ómerkilegan
áróður á þessum viðkvæma
degi ætla ég að hætta hérna og
drífa mig á kjörstað að leita að
framsóknarkassanum eins og
kerlingin forðum. Kr. G. Jóh.